Матчын дар

56. Дзеўчаці

Цябе спаткаў і сам ня знаю, Ад сэрца шчырага кажу, Якую, дзеўча, думку маю I сьпеў аб тым які злажу. Здаецца, нешта ўскаланула Ў душы маёй ты неўзнарок, Былога струны закранула, — Зьвіняць ледзь чутна аддалёк. Ці ж будзе час, што нам спаткацца Яшчэ раз здарыцца калі I струны сэрца разбрымяцца У тыя песьні, што былі? Ніхто ня скажа! Толькі знаю I не ўтаюся ад цябе: Няхай цябе я не спаткаю, — Пакінеш сьлед ты па сабе. I ў час, калі гадзінай шарай, Сярод бязьлюдзьдзя, пустаты, Нуда абляжэць чорнай хмарай, Праменьнем сонца будзеш ты!

57. Асеньні сьпеў

Пойдзем, каханачка, двое У лес у густы, Ціхі, бо скончыў сваё панаваньне; Жоўкне, галее, мураўка ў ім вяне, Чарнеюць кусты. Пойдзем, галубка, пад дубам Прысядзем, мая. Гэнам убачым лістоў ападаньне, Шэлест іх сумны пачуем, шаптаньне I звоны руч’я. Будзем адны мы на сьвеце З табою, адны Тыя, што прыйдзем у часе скананьня Беднаму лесу сказаць на жагнаньне: — Да новай вясны!

58. Песьня

Прыказала слонца ветру Перастаці, Прамаўляла: «Годзе, ветрэ, Бусаваці». Прамаўляла: «Дай жывёлам Адпачынку, Перастань жа, ветрэ, дзьмуці Безупынку». I ўзышло ў бліскучай шаце Залатое I пястуець любым вокам Ўсё жывое. Не сядзіцца ветру ў хаце — Быстраходу, Не уцерпеў, ўзьняўся бурай Ад заходу. Карагоды хмар па небе Панясьліся, Паліліся зь неба сьлёзы, Паліліся… Прамаўляла дзеўча сэрцу — Ненаглядзе: «Не хадзі ты вішні есьці Ў чужым садзе. Не хадзі к другой ў залёты, Не ўдавайся, У другія вочкі, любы, Не ўглядайся». Лугавой лілеяй дзеўча Расквітала, Цалавала сваю ўцеху — Мілавала. А няверны той удаўся За другою, — З млынароўнай пахаджае Над ракою. З млынароўнай жарты строіць Каля млына, А дзяўчына сохне, вяне, Як галіна… Ой, з-за хмарак ясна слонца Йшчэ узыйдзе, Да дзяўчыны ж любы ўвечар Больш ня прыйдзе.

59. Хаўтуры

Ня ў звоны хаўтурныя служка прабіў, Як хаваў я дзяўчыну, катору любіў. Не на могілкі людзі кахану нясьлі, А у цэркву баяры яе павязьлі. Не халоднай зямлёй засыпалась труна, А другому любіць прысягалась яна. Не пясчаны над ёй вывадзілі капец, А вясельныя дружкі трымалі вянец. I ня плакала матка, што ўмерла дачка, — Цалавала жанулька свайго мужанька! Не асінавы кол я над ёй забіваў, А старэнькі дзячок даўгалецьце сьпяваў…

60. Мяцеліца

Ой, спаліце, перуны, Майго Янку, бо дурны! Назаляе толькі мне, А каб сватацца, дык не! Я казала, дый ня раз: Прысылай сватоў да нас; Татка добры, ён аддасьць, У пасаг — цялушку дасьць. А той Янка, той благі, Ўсё сьмяецца — «гі-гі-гі!» Да таго ж часамі кпіць: «Ну, чаго табе карціць?» Ой, праліцеся, дажджы, А ты, Яначка, пажджы: Учыню табе бяду, За нікога не пайду!

61. Два каханьні

У аднэй Марылі, маладой дзяўчыны, Быў каханак Яська, вагнявы хлапчына. Што ні вечар прыйдзе, што ні ночка стане, А ў іх у садочку аб адным шаптаньне: «Дадушы, — Марыля свайму Янку кажа, — Хіба сьмерць бяз часу нас з табой разьвяжа». «Не кажы няпраўды, — малайчына вучыць, — Нас ні Бог, ні людзі і ні сьмерць разлучаць». I сядзяць і шэпчуць да зары-сьвітаньня, Былі вішні ў садзе сьведкі мілаваньня… А настаў дзянёчак — да Марылі ў сваты Прыляцеў панічык, шляхцючок багаты, I дзявоча сэрца, — ах, слабое, знана! — Перайшло ад Яся да другога пана. Хіба ж Ясь заплакаў? Не з таго дзесятку! Пакахаў другую, пакахаў Агатку. I цярер, як цемразь западзе над вёскай, Ён сядзіць з Агаткай пад старой бярозкай; Пралятаюць змрокі неўсьцярэжна хутка, I ўся ноч здаецца, як адна мінутка! А жыла ж Антоля, — мусіць, мела долю, Ды згубіла долю ў шырокаму полю. Мела двух прыгожых, мела двух каханкаў, I адзін быў Янка, і другі быў Янка. (Дзьве душы няродных ў адным целе жылі I дзяўчыну кожна паасоб любілі.) Адзін з шчырым сэрцам, а другі зь няверным Надарылі дзеўку жалем непамерным. Як адзін цалуе, ненагляду песьціць, Дык другі мяркуе, як бы абясчэсьціць. Як адзін ў садочку зь любай пахаджае, То другі у прочкі ў думцы ад’язджае. Як адзін бажыўся, абяцаў жаніцца, То другі у лыжцы жычыў утапіцца. I ў канцы-ся стала, чаму было стаці: Прычытала маці над дачкой у хаце: «Ах, мая дачушка! А мая ж рыбулька, А мая ж ты птушка, а мая ж зязюлька! А чаму ж ты, доню, губкі сашчаміла? А чаму ж ты, дзеткі, вочанькі закрыла? А чаму, дачухна, міла не ўсьміхнесься? А чаму, красухна, мне не адгукнесься? Што ж табе ня добра, што ж было ня міла? Ці ж тваю галоўку не сама я мыла? Ці ж тваю сарочку не сама я ткала? Ці ж тваеі сьмерткі я, скажы, чакала?..» Так было з Антоляй, што ня мела долі Ці згубіла долю ў каласістым полі. Як жа тыя злыдні? Хоць адзін шкадуе? Э! адзін часамі, а другі ганьбуе. Як былі ж абодва у ядыным целе, Дык жаніўся Янка і згуляў вясельле.

62. Казка

«Што, дзяўчаткі, парабочкі, Казку вам сказаці? Ну, якую ж проці ночкі Лепей нагадаці?.. Добра!.. Слухайце уважна, Не перабіваці! Сядзьце чынам і паважна, Кіньце блазнаваці! За ваконцам вецер сьвішча, Як ваўчына вые, Ведзьмы справілі ігрышча, Ведзьмы маладыя. Ў хаце цёмна, ціха, смутна, Цяжка а тужліва, Уздыхае хтось пакутна, Неяк сіратліва. Ўдовай бабкі сын прыгожы Сеў каля ваконца, Чымсьці хворы, спаць ня можа. Выглядае сонца. Ведзьмы скачуць і гуляюць, Зірк ў вакно: хлапчына! У ваконца барабанюць: «Выйдзі, малайчына!» Выйшаў. Чуе — нехта плача, Ціха нехта кліча: «Сюды, сэрца! Гэй, бурлача, Пакажы аблічча!» Йдзець. На прызьбе каля хаты Бачыць: маладзіца, Пекнай ўроды, строй багаты, Ясны, аж мігціцца. Стаў і словам не азьвецца, Моцна задзіўлёны, А яна — дык проста рвецца: «Мілы, улюблёны! Сядзь жа поруч, не цурайся Ды любі мяне ты, Ты ж наблутаў, не сьпірайся, На мяне цянеты». Сеў хлапец несамавіты, Зь ведзьмаю абняўся, Вецер, злога прагавіты, Роў і не спыняўся. Рукі белы аплятаюць, Ўюцца каля шыі: Кроў прыціскі калатаюць… Вецер сьвішча, вые. Потым палкім пацалункам Ў вусны упілася… Сэрца смокча… і з рабункам Ў віхры паняслася. А дзяціна так ля дому І сядзець застаўся… Ведзьмы вобраз маладому Доўга ўспамінаўся. Як успомніць — сэрца рвецца Проста у скумацьце, Да нічога не прыткнецца, Ўсё сядзіць у хаце. І канец. А ведзьма? Можа, Да другога ходзіць, Маладая, ды прыгожа Жарцікі разводзіць.

63. Хатка

Там, дзе сумна, з краю бора Ў тры ваконцы сьвеціць хатка, I зь лясной травой гавора Буракоў і бульбы градка; Дзе жаўцеюць тры загоны, А на кожным па дубочку, Ціха шэпча бор зялёны I глядзіцца ў ручаёчку; Дзе чутно, як сонца грае На праменьнях сьвету горда I ніколі не зьмірае Зык шчасьлівага акорда, — У тэй хатцы, пры тым боры Асялілісь аж тры горы: Сын даўно пайшоў ў жаўнерку, Хоць, здаецца, меў ён льготы… Ах, згубілі Казімерку У жаўнерцы тэй сухоты! Доню мелі… Божа воля! Выйшла замуж, ён п’яніца… Што падзееш? мусіць, доля!.. I памерла белаліца. Мелі мейсца. Хлеб трымаўся, Быў рызман, хаця і зрэбны, Пан лясьнічы штосьць ўзлаваўся: «Вы мне, кажа, непатрэбны…» Аж тры жалі, аж тры горы, Там у хатцы, там пры боры!

64. Габруська

Габруся ў жаўнерку ўзялі, Ад дамоўства адарвалі. Ой, Габруська, Габруська! Зажурыўся стары татка, Стогне цяжка, плача матка: — Ой, Габруська, Габруська! Залілася слязьмі люба: — Не запомні, мой галубе, Мой Габруська, Габруська! Муштравалі ў войску строга, Не давалі думаць многа. Ой, Габруська, Габруська! Дзецюкова сэрца б’ецца, Бацьку ўспомніць — скаланецца. Ой, Габруська, Габруська! Дзецюковы думкі ўюцца, — Матку ўспомніць, сьлёзы льюцца. Ой, Габруська, Габруська! А дамовы вецер вее, Любу ўспомніць — абамлее. Ой, Габруська, Габруська! Захварэў Габрусь на службе, — Ліст пісаці кажа дружбе. Ой, Габруська, Габруська! «Не чакайце мяне ў хаце, Час прыйшоў мне паміраці». Ой, Габруська, Габруська! Ой, сканаў Габрусь ў чужыне, Жаль ўчыніў сваёй радзіне. Ой, Габруська, Габруська! Засмуціў ён сваю любу: — З кім пайду цяпер да шлюбу, Мой Габруська, Габруська?!

65. Жэбрачка

Дайце кавалачак хлеба ёй цьмянага, Дайце пуховага, — дзе ж ёй узяць? Што яна возьме з жыцьця бесталаннага? Дайце, што можаце даць! Гора памела на сьвеце убогая! Гляньце: згрыбела, згарбела у крук, Доля занадта надалася строгая, — Выбіла шчасьце ўсё з рук. Была дзяўчынаю, была красуняю, Была вагонь, — не глядзі, дзецюкі! Ўглянеш — і сэрца праймецца, як куляю; Мелі пацеху бацькі. Час надышоў, і была гаспадыняю, Быў гаспадар багатыр на сяле; Была над мужам царыцай, княгіняю, — Бог калі шчасьце пашле! Была і маткаю, была шчасьліваю, Двох аднагодкаў Вялікі ёй даў: Сына малойца, дачку урадлівую, — Скуль дзе і сват пад’язджаў. Мела Нупрэіха, мела бяздольная! Дзе ж гэта дзелася, як уплыло? Што ж, сірацінка, быліца ты польная, Што учынілась, было? — Ой, мае дзетачкі, Бог мяне, грэшную, Пэўне, за бацькаўскі грэх пакараў, Крыўду ўчыніў да згон-веку няўцешную, Чым надарыў, адабраў. Неяк асеньняй парою апоўначы Хатку няведама хто падпаліў, Я прахапілась, ўскрычэла а помачы: — Людзі, ратуйце, хто жыў! З крыку майго і сямейка збудзілася, Ледзьве пасьпелі на двор уцячы, Доня за рукі мае учапілася, Просіць: — Матуля, маўчы! Мужа я ў гэтым пажары пазбылася; Кінуўся ў хату па скарб — ратаваць, — Столь падгарэла ў той час, абвалілася… — Бог захацеў пакараць! Ох! Як пачне калі што руйнаваціся, — Што ні рабі ты, а будзе дарма, Толькі зьнядужаеш, сілаю страцісься, Скуткаў жа добрых няма. Сын у Сібір ці ішчэ за Сібірамі Недзе пайшоў на жыцьцё зарабляць, Разам з дачушкай пайшла я пад дзьверамі На пагарэлых зьбіраць. Дочка ад часу пажэжы праклятае Чымсь захварэла, няведама чым; Сохла, бляднела, як зелейка сьцятае, Покі ня ўмерла саўсім. З воласьці мела паперу пісаную: Сына маскаль занівошта забіў. Нечым зграшыла дзіцятка рахманае, Ціхі ж, паважлівы быў… От і жыву я на сьвеце зязюляю Тэй сіратлівай, адна наўсяды. Сьмерць неўздалечку, — свой век перамуляю, Збудуся цяжкай нуды. Змоўкне — і сьлёзы па твару пакоцяцца, Хусткай схісьне іх і далей брыдзе, Ціха ступае, ўсім целам калоціцца… Ах! пашкадуйце ў бядзе! Дайце кавалачак хлеба ёй цьмянага, Дайце пуховага! Дзе ж ёй узяць? Што яна возьме з жыцьця бесталаннага? Дайце, што можаце даць! Дайце куточак, а дайце ж ёй, мілыя! З ласкай у хату прыміце яе, Хай адпачне гаратніца пахілая, Раны пагоіць свае.

66. Сын

Гэй, у чыстым полі ды ня сонца грэе, Дый ня сонца грэе, ды ня вецер вее, Не туман спусьціўся, Не дубок схіліўся. На шырокім полі ды па тым прасторы, Ля дарогі самай, на зялёным ўзгоры З ног дзяцюк зваліўся, Бразнуўся, пабіўся. — Ці ж ня сорам, хлопча, табе маладому? Ганіць будуць людзі, едучы дадому: «А ты ж маладзенькі, Піці недужэнькі!» — Ой, ня ганьце, людзі, — з гарэлкай ня знаўся, — Я у сьвет далёкі за шчасьцем пагнаўся, Ад радзімай маткі Ды і зь беднай хаткі. Ды па ўсёй зямліцы, дзе шыбае вока, I пад самым небам, доле то ж глыбока Быў я, цікаваўся, Шчасьця прыглядаўся. Не памеў я шчасьця, ды пазнаў я гора I крыві разьлевы, сьлёз сірочых мора, Скрозь а скрозь гарота, Дзе ні глянь — маркота. I падумаў зноў я дахаты вярнуцца Ды да роднай маткі к сэрцу прыгарнуцца, Рукі цалаваці, Сьлёзы праліваці, Каб прыняла сына свайго, валацугу, Каб прыпеставала, адагнала тугу, Зельлейкам паіла, Раны пагаіла. От ня маю сілы, не трымаюць ногі, Раптам занядужаў, паў каля дарогі, Знаць — ня ўбачыць маткі, Не дайсьці да хаткі!