Отчаяние (на каз.яз.)

Сауранды оршап болан Абдолла оранды алуды жаа жолын ойлай бастады. Е алдымен ол бір кні тнде Бхар аймаыны мірі Камалиддин Хсаиндивана ат шаптырды. Тезірек Саурана азы-тлік пен Рухади ста йып жатан «ара бура» тас атыш азанын жеткіз деп бйырды.

Жер арасы шалай, жрдем тез келе оймады. Абдолла скеріні халі кннен-кнге нашарлай тсті. скер арасында бліншілік те шыуа таяды.

Бл соысты ажеті жо екеніне кзі жеткен кей жігіттер аза даласына ашты. Сонау Бхара мен аза жеріні тйіскен тсында, Сырдария мен Амударияны амысты жааларында збек, аза, тркімен, ырыз жігіттерінен рылан бірнеше аламан жасаы пайда болды. Олар тек ана бай мен манаптарды мал-млкін талап оймады, Сауранды оршаан Абдолла скеріне бара жатан, азы-тлік тиелген керуендерді де шапты.

Абдолла скеріні халі кннен-кнге орынышты бола бастады.

Бір кні мірші стіне жаман шапан киіп, тсін згертіп, скер шебін аралады. Топ жігітті жанынан тіп бара жатып, оларды не сйлесіп транын естімек боп тотай алды.

— ашан бітер екен бл соыс? — деді бір жас дауыс.

— Сауранды ал, сосын бітеді, — деп жауап берді крі жауынгер.

— Сауранды алса, «Сайрамды ал!» дейді. Сонда мені табарым не? Соыстан олжа етіп алып баран азантай мата мен ашады елге айтысыменен, «соыса керек» деп салы жинаушы тартып кетеді.

— Берме!

— Бермей кр!

— Брі алладан жне зінен…

— зінен? Топ итті жолбарыс басарса, біраздан кейін иттер жолбарыса айналады. Топ жолбарысты ит басарса, жолбарыстар тбі ит боп кетеді. Бізден не шыады, ит боп кеттік ой. йтсе де Мрат балуан з жолын зі тауыпты… Аламан боп жрген крінеді. Жаында хан керуенін тонапты. Енді ханны зі кездессе екен дейтін крінеді.

— Неге?

— Оан сатап жрген оым бар депті…

— Аырын…

Абдолла рі арай жре берді. Бір адамды жазалаанмен не шыады? Біреуіні басын кессе, оны наразы болады. Оныны басын кессе, жзі блік шыарады. азір скер арасы ураан урай секілді, болмашы шын тссе боланы лап ете алалы тр.

иын жадайдан міршіні Бхардан келген жрдем тарды. Екінші Жмаді айыны оны кні бірнеше «ара бура» тас атыш азандары мен тосан тйеге тиелген азы-тлік жетті. Абдолланы жарлыы бойынша, трт азан Сауранны сыртында трт жерге орнатылан. бден ыза болан мірші «ара бура» тас атышы дайындалып бітісімен-а радендазанлара (зебірекшілерге) «Атыдар!» деп бйры берді. Дабыл аып, зрна, кернейлер барылдай жнелді. Ал «ара бура» азандары астынан ктерілген бу мен жалыннан грсілдей аырып, ойдай-ойдай тастарды асырлар бойы мызымаан амал абыраларына дк-дк рды. Кенет аырзаман орнаандай дние жзі лемтапыры болып кеткен. Енді «ара буралар» ала ішіне атылып, р жерде рт шыа бастады. Сонда да ала ораншылары «кндік!» деп ол ктермеді. ия пен Тя басаран екі жз мерген орана таяу ойылан тас атыш жанындаы сарбаздара оты ардай боратты.

Дние осылай астан-кесте боп жатан кезде Саурана Яссыдан хат таситын кгаршын шып келген. Кгаршынны мойнына байланан ааздан Сауран трындары здерін тарып алуа, Ноайлы елінен жиналан алы олмен Бабаслтан мен Бзахр келе жатыр деген уанышты сзді оыды. Бл сз ала ораушыларыны рухын ктеріп тастады. Енді олар «Бауырларымыз, сендер жеткенше аланы бермейміз» деп, бкірейген шалы мен ебектеген баласына дейін айтадан амал стіне шыты. Бларды баына арай, кейінгі кндерде «ара буралар» да даусын сирек шыара бастаан. йткені, азандарды ыздыратын Бхардан алып келген майлары таусылуа айналып еді.

— Ал, Яссыдан келген хабар жалан хабар еді, — деді Бар жырау. — Оиа былай болан: Бабаслтан мен Бзахр слтан Абдолладан ашып Мажар тауларын бктерлей отырып Сарайшыа жеткен. Біра осыны алдында ана Ноайлы елі баынып отыран Астрахань хандыы лап, Астрахань аласы бл уаытта айбарлы орыс патшасы жандаралдарыны олына кшкен. Астрахань хандыыны билері орыс патшасыны ол астына енген. Блара кнгісі келмейтіндерді біразы ырыма, Герей ханны жеріне ашан, ал кейбіреулері Ноайлы елін паналаан.

Бхар хандыына арсы кресуге Тркістан слтандарына скер беруге арсы болан осы Астрахань билері еді. Бларды сзін Маыт руыны беделді асаалдары, шонжарлары олдады.

— Ноайлы еліні жігіттері орыс патшасынан Астраханьды айтарып алуа керек, — деді Астрахань билері, — Ноайлы жртыны м-мтажы осы жерде, кші мол ырым ханына жететін жолда. Біз ырым ханымен бірігіп, Ноайлы жерін сатауымыз керек. Айдаладаы Абдолламен соысып бізді андай шаруамыз бар?

Аырында Ноайлы еліне келіп кп скер аламын деген Бабаслтан, шаын олмен ана й ішін ертіп, з басын лімнен зер тарып, Тркістана арай беттеген.

Сауран ораушыларына жеткен «Бабаслтан келе жатыр» деген осы хабар еді. Біра лдекімні дуалы аузыменен згеріп жетті. астыы ма, достыы ма, кім білсін?…

— Бабаслтанны келе жатанын Абдолла да естіді, — деді Бар, анталаан жрта арап, — дереу Туекелді жмсады.

Ол он кн ткеннен кейін Бабаслтанды лтіріп, ола тскен баласы Латифты алдына салып айдап Саурана келді. Жібек шатырыны алдында, хан таында отыран Абдолла міршіні аяыны астына Бабаслтан мен Жалмхаммед аталыты бастарын тастай салды да, зі бір тізерлеп тжім етті.

Абдолла мірші трегеліп, аяыны астында жатан жауларыны бастарына кз жіберіп сл трды да, стерінен аттап, анандай жерде тізе бгіп отыран Туекелді асына келді.

— Е ас жауыды лтірген адам е жаын туысанынан да ымбат! — деді срлана арап. — Туекел слтан, сен енді маан бауырым байдолла мен Дстем слтаннан кем емессі. Осы ебегі шін зімні туан алам Африкентті сыйладым.

— Кп рахмет, мртебелі міршім, — деп Туекел орнынан трегелді.

Абдолла жиди бастаан бастарды бзылып кетпес шін, бала толы кбіге салдырды. Сол мезгілден бастап, Бхар міршісіні бас жауыны рыаны шін лкен той басталды. Тні бойы Сауран ораншылары жау жаыны у-шуын, шаттана шыраан н-кйін естіп шыты. Шараптан бден еліріп алан бір лашкар амал етегіне кеп: «Бгінгі тн сендерді аыры тндері! Ерте жан біткенні брі жо болады!» деп айай салды. амал басында тран бір жігіт ашу ысып кетіп, оан арай олындаы амыстан жасалан о-дрісін латырды. Мас лашкар стіне тсіп, лап етіп жанан о-дрімен бірге лапылдап ртеніп шыр-кбелек айналды да алды.

Кешеден бергі анды оиадан хабары жо слу кн деттегісіндей таы да лем бетіне алтын нрын тге шыты. Дние жзін таы да мерейлі шатты биледі…

«ара бура» грсілі сл тотап, болмашы тыныс алан, шоырланан то- былы, баялыш арасындаы ара торайлар ктеріліп келе жатан кнді ттытаандай, лемді ттті бір уенге блей, н шыратты.

Жібек шатырынан Абдолла мірші де шыты. Ол нкерлеріне мір берді.

Кп кешікпей амала арай ара кбі ойылан ат-арба бара жатты. Арбамен атарласа ол-аяы кісендеулі Латиф слтанды бір кісіге сйретіп, бір кісіге айдатып амал етегіне лбаба ккілташ та жетті. амал стінде бді-Саттар мен Сауран биі Жанболат тре тр. астарында Сауран асаалдары, ия пен Тя… Ая-олы кісендеулі сйретіліп келе жатан туан інісін кргенде, бді-Саттар бір мезет екі олымен бетін басып трып алды.

— Уа, аайын! Асар тау, сенде бір мін бар, асуа жол бермейсі. Тасыан су, сенде мін бар, туге ткел бермейсі. Сауран шаарыны жасылары, сендерде де бір мін бар, жеілгеніді крмейсі! — деп бастады лбаба ккілташ, — жеілгені емей немене, Ноайлыдан скер келеді деп сенгендері Баба- слтан болса, алдарыда тр…

— Бабаслтан айда?

— Денесі айда дейсідер ме? Бріміз баратын ара жерде… Ал алтын басы мына бал салынан ара кбіде…

бді-Саттар інісіне арап:

— Мына апасты айтып траны рас па, Латиф слтан? — деді дір-дір етіп.