Прададзеная споведзь

— Добра. Але ведаеш, што мяне заўсёды забаўляла ў гэтых старазапаветных вобразах?.. Відавочна ж, што авечак трымаюць толькі для таго, каб іх стрыгчы, а ў рэшце рэшт пусціць на мяса.

— Зноў-такі, трэба разумець, што гэты вобраз быў створаны, як лічыцца, дзесьці ў Палесціне. А там авечак разводзілі галоўным чынам для шэрсці, у авечак нават былі ўласныя імёны. Шэрсць — гэта тое, што авечка можа даць свайму пастуху, не страціўшы нічога. Як вобраз яна абазначае, напэўна, добрыя справы ці нешта такое.

«Рука Бога»

Маявер ужо цалкам уключыўся ў размову, «навязаную» Даяведам. Яго смутак незаўважна развеяўся, ён узбадзёрыўся і прагнуў жывой спрэчкі, фармат якой цяпер падабаўся яму куды больш, чым фармат «свецкай гутаркі»:

— Ай, на мой погляд, нейкая супярэчлівасць тут усё роўна застаецца. Калі ўжо паглыбляцца ў рэлігійную парадыгму, атрымліваецца так, што, з аднаго боку, трэба рабіць нешта самому і пры гэ­тым спадзявацца на дапамогу Бога, а з іншага — нельга паддавацца спакусе. Так?

— Так.

— Дык вось. Іншым разам адрозніць, скажам так, руку Бога ад спакусы вельмі складана. Але «рука Бога» — гэта я так, умоўна. Тут і лёс, і карма. Карацей, нейкая правідэнцыя. Пытанне, напэўна, нават не ў веры ў нейкія звышсілы, а ў псіхалогіі самога чалавека, разумееш? Вось іншым разам лёс даруе нешта. І чалавек успрымае гэта адназначна, маўляў, «пашанцавала» ці «заслужыў», і карыстаецца гэтым падарункам. Іншым разам нейкія магчымасці, якія дае лёс, успрымаюцца як спакуса. Напрыклад, заляцаўся да адной жанчыны — яна адмовіла. Ажаніўся з іншай. І вось пер­шая, скажам так, празрыста намякае на адзюльтэр. Табе хочацца, аднак ты разумееш, што гэта — спакуса. Разумееш, што гэта няправільна, што гэта выклікае негатыўныя наступствы. І ўвогуле, гэ­тай жанчыне трэба было раней думаць, а цяпер ужо позна. Тут усё адназначна. Але нярэдка бываюць такія выпадкі, калі правідэнцыю ад спакусы адрозніць вельмі складана. Напрыклад, ты вельмі шмат зрабіў, каб атрымаць працу, якую хацеў. І вось цябе заўтра гарантавана могуць туды ўладкаваць. Але сёння табе паступае прапанова аналагічнай працы, толькі з больш высокай зарплатай. І што гэта? Ты маеш магчымасць зрабіць выбар на карысць другога варыянта, не парушаючы пры гэтым ніякіх норм. Аднак існуе нейкая трывога і няўпэўненасць. І тут рацыянальнага складніка ўжо недастаткова. Недастаткова проста ўважліва прааналізаваць абодва варыянты, узважыць плюсы і мінусы, пралічыць рызыкі. Ёсць нейкая зусім нерацыянальная боязь таго, што, калі ты абярэш другі варыянт, у будучым гэта вылезе бокам, і ты пашкадуеш. Ведаеш, як кажуць: «Лепш верабей у руцэ, чым голуб на страсе» — гэты прынцып нават у народнай свядомасці замацаваўся. Многія людзі, сапраўды многія людзі ўспрымаюць шчодрыя падарункі лёсу як бясплатны сыр. Яны чакаюць ад іх нейкага падвоху, таму часта адмаўляюцца ад шэрагу магчымасцей. Некаторыя лічаць сябе нявартымі, таму і разглядаюць гэтыя падарункі менавіта як спакусу. Але ці так гэта насамрэч? Канечне, калі чалавек занадта паглыбляецца ў самакапанне і ва ўсім бачыць нейкую сістэму, яму лепш звярнуцца да псіхатэрапеўта. Аднак нават прагматычныя людзі з цвярозым розумам іншы раз вагаюцца і не могуць вырашыцца. Ці, напрыклад, такая сітуацыя, калі ты можаш заставацца абсалютна пасіўным і пры гэтым нядрэнна жыць, а можаш біцца, каб паспрабаваць дамагчыся лепшага. З аднаго боку, вяртаючыся да тваіх слоў, — магчымасць напоўніцу выкарыстаць дадзеныя інструменты, шматкроць ускладняючы сабе жыццё, а з іншага — магчымасць карыстацца дадзенымі рэсурсамі: жыць ціха і спакойна, але сціпла і шэра. Дык як адрозніць руку Бога ад выпрабавання?

— Я думаю, што, калі гаворка ідзе менавіта пра Бога, верніку дастаткова толькі шчыра памаліцца і сказаць: «Калі не ад Цябе — забяры». А калі чалавек у Бога не верыць. хай падкіне манетку. Манетка, дарэчы, можа супакоіць чалавека псіхалагічна, дазволіць зняць з сябе маральную адказнасць.

— Ага, вось тое, пра што я раней казаў: калі ў такім выпадку нешта пойдзе не так, «вінаватай» будзе манетка. Зручна, зручна.

— Слухай, мне так здаецца: калі чалавек нечага насамрэч жадае — хай спрабуе, хай змагаецца. Вядома, не ўсё будзе адразу. Але ж трэба спрабаваць, трэба быць настойлівым. Калі дакладна ведаеш, чаго хочаш. А калі чалавек не можа зрабіць выбар і доўга топчацца на адным месцы, не ведаючы, у якія дзверы ўвайсці. Ну. Значыць, няма ў такім чалавеку характару і рашучасці. Але гэта неяк несур'ёзна, дарослыя людзі не павінны так сябе паводзіць.

— Добра, але я крыху пра іншае. Вось ты верыш у лёс, у знакі лёсу?.. Няўжо ты ніколі не сутыкаўся з такой сітуацыяй, калі ўсё само нейкім дзіўным чынам складаецца ў цэласную карціну і ты разумееш — гэта не супадзенне, гэта знак?..

— Сутыкаўся. Але чалавек часта бачыць толькі тое, што хоча бачыць. І тут можна сутыкнуцца не з «рукой Бога» і не са спакусай, а з банальным самападманам. Разумееш? У чалавека можа быць нейкая ўнутраная ўстаноўка, і ён пачынае. пачынае інтэрпрэтаваць факты такім чынам, каб яны гэтай устаноўцы адпавядалі. Умовы падстройваюцца пад ужо вядомы вынік, а гэта няправільна. А яшчэ я ведаю, што актыўны пошук нейкіх таемных знакаў і ўзаемасувязей — гэта псіхічнае рас­стройства. Апафенія, калі не памыляюся.

— Ну бывае ж так, што ты да нечага імкнешся, а ўсё быццам бы супраць цябе, нават усялякія форс-мажоры ўзнікаюць. Ты глядзеў «Пункт прызначэння»? — Маявер ужо стаміўся ад таго, што Даявед не разумее ці не хоча разумець сэнс яго пытання, таму паспрабаваў пажартаваць, каб кры­ху разбавіць спрэчку, якая ўжо станавілася нуднай.

Даявед станоўча кіўнуў і ўсміхнуўся — па інтанацыі і міміцы Маявера ён зразумеў, што пытанне пра фільм несур'ёзнае. Маявер жа працягваў:

— ...Ну вось кшталту таго. А бывае наадварот: ты асабліва нічога не робіш, але ўсё само складваецца найлепшым чынам. Але гэтыя сітуацыі, на мой погляд, можна патлумачыць двума спосабамі. Першы: усё не так, як здаецца. Ведаеш, гэтая канцэпцыя адлюстравана ў шматлікіх казках. карацей, у культуры. Напэўна ж — не проста так? Сэнс у тым, што лепш абраць складаны шлях. Бо цяжкасці з'яўляюцца не пакараннем і не знакам таго, што ты трапіў у тупік, а выпрабаваннем. А лёгкі шлях з'яўляецца спакусай. Таму, калі ты абярэш складаны шлях і пройдзеш яго — будзеш шчаслівы, а калі абярэш лёгкі — загінеш. З іншага боку, магчыма, усё нашмат прасцей: скла­даны шлях — насамрэч складаны, а лёгкі — насамрэч лёгкі і ніякага падвоху тут няма. Але ж які падыход правільны? Дзе правідэнцыя, а дзе спакуса?

— Слухай, ну ты ж разумееш, што абедзве гэтыя канцэпцыі цалкам ірацыянальныя? Разумны чалавек павінен быць прагматычным, абапірацца на факты, аналізаваць і рабіць прагнозы: што будзе, калі абраць гэты шлях, і што будзе, калі абраць іншы. Вось і ўсё. Няма ніякай правідэнцыі, і няма ніякай спакусы... Ёсць спрыяльныя і неспрыяльныя ўмовы — гэта нармальна. Ёсць псіхічныя асаблівасці ўспрымання інфармацыі. Але галава на плячах павінна быць у любым выпадку. І ўвогуле, мне нават цяжка ўявіць, каб дарослы чалавек так моцна пакутаваў перад выбарам і не адчуваў схільнасць да аднаго пэўнага варыянта. У крайнім выпадку — манетка, я ж сказаў. Не ведаю, што ты яшчэ хочаш ад мяне пачуць.

Наступіла цішыня. Маявер заўважыў, што зноў занадта разгаварыўся. Гэта было для яго нетыповым. Ён мог паводзіць сябе падобным чынам хіба што ў сваёй кампаніі, ды і то — толькі за чаркай. А тут нешта панесла: спачатку споведзі, пасля спрэчкі. Ды і на якія тэмы? З фактычна чужым чала­векам. Маявер быў здзіўлены сваімі паводзінамі, яму стала крыху сорамна і неяк няёмка за тое, што нагаварыў шмат лішняга, за тое, што настойліва спрабаваў выцягнуць з Даяведа разгорнуты адказ не нейкае ідыёцкае пытанне. Ён падумаў, што суразмоўцу, магчыма, увогуле нецікавыя такія тэмы, а тым больш — яго асабістыя перажыванні і псеўдафіласофскія разважанні. Маявер згадаў, што ў пачатку вечара спадзяваўся на лёгкую гутарку, а не на тую размову, якая ўрэшце атрымалася.

Але пачуццё сораму ў Маяверы было нейкае зусім малое і кволае. Яно знаходзілася дзесьці глыбока-глыбока ўнутры, быццам тычылася падзей, якія адбыліся ўжо даволі даўно, а не хвіліну таму. У той жа час ён адчуваў лёгкасць ад таго, як яму здавалася, што выгаварыўся. Маявер разумеў, што наўрад ці змог бы так пагутарыць з блізкім чалавекам, а Даяведа, магчыма, ён больш ніколі ў жыцці і не пабачыць. Такія думкі падаўлялі ўзніклае пачуццё сораму; Маявер адчуваў, што па вялікім рахунку ўсё зрабіў правільна, і ні аб чым імкнуўся не шкадаваць. Яму было лёгка і спакойна. Але разам з тым ён заўважыў, што паўза, якая ўтварылася пасля досыць працяглай гутаркі, збіла ў ім нейкі запал. Маявер адчуваў, як у ім згасае нейкая энергія і бадзёрасць, як баявы на­строй змяняецца звыклым сумам. Аднак эмоцыі і думкі Маявера былі быццам бы нейкімі тусклымі; яны раствараліся ў густым, цёплым і ўсеабдымным адчуванні спакою, стомленасці і санлівасці.

Цішыню перарваў Даявед:

— Добра. Вось уяві, што ты на добрай машыне едзеш па аўтабане. Роўна, гладка і хутка. Прыгажосць. Але ты можаш з'ехаць на разбітую дарогу. І ехаць кудысьці ў іншы бок. Адразу ж знізіцца хуткасць. Машыну будзе значна трэсці, ехаць будзе вельмі нязручна. Задавальнення ад такога па­дарожжа значна меньш, чым ад язды па аўтабане. Будзе пыл і бруд. Машына можа забуксаваць ці ўвогуле зламацца. Але, з іншага боку, едучы па такой дарозе, ты можаш значна скараціць свой шлях. Магчыма, аўтабан робіць вялікую пятлю, а гэтая дарога ідзе напрамкі. Магчыма, наадварот. Вось і ўвесь выбар: ніякага падвоху няма. Можна спакойна ехаць па роўным аўтабане, а можна рызыкнуць і паехаць па разбітай дарозе. Трэба проста прааналізаваць кожны варыянт, а зрабіўшы выбар — весці сябе адпаведна. Бо забіцца можна ўсюды: справа не ў дарозе, а ў тым, як ты па ёй едзеш, — Даявед паглядзеў на Маявера так, быццам бы пытаўся: «Ну што, такім адказам ты задаволены?».

— Мая праблема ў тым, што я еду ў аўтобусе, — асаблівага імпэту ў Маявера ўжо не было, ад­нак яго ўзрадавала тое, што Даявед сам вырашыў працягнуць гутарку.

Цыгарэты забіваюць

Праз некалькі секунд цішыні Маявер няўпэўнена спытаў:

— Мне можна паліць?

— Я ж не доктар — адкуль я ведаю, — Даявед паспрабаваў пажартаваць, перайначыўшы ста­ры анекдот. — Калі сур'ёзна, то пачакай, для чысціні эксперымента лепш абыйсціся без гэтага. І ўвогуле, цыгарэты забіваюць.