Восень пасярод вясны

— Ну тады сорак. Не я ж буду выдаваць — іншыя. Я на гэтым рукапісе болей страчу, чым выйграю. Дзеля літоўскага салаўя толькі…

— Забілі вы салаўя! Замардавалі жывога ў клетцы!.. Ну чорт з ім, няхай гарыць усё гарам! Давай сорак і пакінь мяне, каб я змог спакойна памерці!

Кінкулькін падышоў да століка. Дастаў з кішэні шкатулку для цукру, адамкнуў яе ключыкам і вытрас з яе ўсё на столік.

— Роўна дваццаць пяць рублёў. Як пана люблю, болей цяпер не маю. Пятнаццаць — пасля выхаду кніжкі.

Талочка аслупянела паглядаў на гаспадара, на Кінкулькіна, на стол. Парушаліся ўсе асновы ягонага ўспрыняцця свету:

— Дваццаць пяць рублёў — за адну бяссонную ноч?

— За адну ноч і ўсё жыццё, — нервова засмяяўся Сыракомля. — І не шкадуйце яго. На маёй кніжцы яшчэ заробяць, пяцьсот рублёў заробяць. Каб не зарабілі б, то ён не прыехаў бы, не чакаў.

— Уй, нашто так беднага чалавека крыўдзіць! Пан Сыракомля добра ведае, як цяпер цэнзура лютуе. Завадскі або Сыркін не наважацца такое выдаць, а мы наважымся. І талент панскі паважаем — і я і бацька.

— Ведаю, дарагі Шэвель. Усё ведаю і помню. Помню, што твой бацька самому вешчуну кніжкі прадаваў, самому вешчуну ў руку за «Гражыну» цалаваў. Таму і аддаю табе дзіця. Можа, і неданошанае, але сваё, кроўнае. І прабач за ўсё. — Сыракомля падышоў да Кінкулькіна і, узняўшыся на дыбачкі, цмокнуў яго ў шчаку. — А цяпер знікні, прашу цябе, знікні. Мне падумаць трэба!

Паціснуўшы руку Кінкулькіну, гаспадар аддаліўся да акна, засяродзіўся, гледзячы на чорныя галіны Дрэў.

— Якую ж тут штуку ўчыніць дзеля Галены? — разважаў ён уголас, не заўважыўшы нават, што не вырашыў яшчэ галоўнага: ехаць ці не. — Выбіць у таго франта пагарду да нашай Літвы, вядома, трэба. Але як? Каб не пакрыўдзіць на ўсё жыццё, не абразіць. Можа, так зрабіць, як Габрыеля Пузыніна са сваім гордым госцем з Варшавы? Ото ж было смеху, расказвала яна…

Сыракомля павярнуўся да Талочкі, які ўсё трымаў недапалак, не ведаючы, куды яго кінуць. Падышоў да яго ўпрытык:

— Гэты свецкі леў хоць раз у вас гасціў?

— Не, ніколі. Ніхто пра яго не чуў.

— А лазня ў вашым Анеліне ёсць?

— Ёсць. Старая, праўда!

— Тым лепей! А ці далёка яна ад палаца, ну, ад двара, значыць? Ці відаць яна з вокнаў?

— Не, не відаць. Двор на гары. А лазня на беразе Лошы. Каля хаты Касінскага,

— Хто такі Касінскі?

— Наш пастух. З татараў.

— А хата ў яго добрая?

— Не, куды там. Уся развальваецца. Кожную вясну яе вадой залівае.

— А вада ўжо спала? Пад’ехаць да лазні з другога боку можна? Ну, так, каб двор не быў відаць па дарозе?

— Летам можна. Праз Руднік. Толькі трэба двойчы пераехаць уброд Лошу. Летам нічога, а цяпер вады будзе па драбіны.

— Ну і няхай! — Сыракомля ўсё больш загараўся. Ён ужо бачыў тую лазню і тую Лошу, хоць ніколі там не бываў.

Пашукаўшы рукою за столікам, гаспадар выцягнуў адтуль распачатую пляшку ліквору і ўжо зусім прыязна прапанаваў госцю:

— То, можа, міленькі, па кілішку? Для падмацавання сіл, так сказаць.

Фамільярнасць востра кальнула Талочку:

— Не, не спажываю! — і з годнасцю прыгладзіў валасы на залысіне.

— Ну, як вашмосць сабе хоча. А я кульну кілішак. Каб сілы да таго Анеліна хапіла. Колькі там да вашага двара набярэцца?

— Вёрст дваццаць пяць з гакам,

— А гак вялікі?

— Ды будзе ладны. Калі на Меднікі ехаць. Напрасткі, на Касіну, дарога дрэнная,

— А з Меднік куды?

— Налева, на Шумск. А там Чорным трактам, да вёскі Лоша. Аднолькава з рэчкай называецца… Каля капліцы, не даязджаючы карчмы Бастомскага, павярніце налева, на палушанскі гасцінец. Праз вярсты паўтары будзе карчма Сімы, мост на Расалоўцы, затым, на гары, новы дубовы крыж, Каля крыжа павярніце направа. А там ужо відаць Анелін. Дарога лёгкая, няблудная.

— Ну то тады едзь сабе, пане ўладальнік герба Паўкозіч. А перад абедам і я прыбуду. Толькі скажы сваім панам, каб добра напалілі лазню. І прыбралі ў хаце пастуха, нанеслі туды дарагіх рэчаў.

— Навошта?

— Потым зразумееш, вашмосць. Потым!

Праводзячы Талочку да дзвярэй, Сыракомля сутыкнуўся ў сенях з маці, Відаць, падслухоўвала…

— Людвік, ты зноў кудысьці збіраешся? Такім холадам! Табе ж няможна, цаглядзі, на каго ты толькі падобны! Змізарнеў, пажаўцеў, Адны скура ды косці… А Паўліна будзе зноў незадаволена. Яна ж цябе чакае ў Вільні.

— Пашлі, мамуся, каго-небудзь у Вільню і перадай, што буду заўтра, — бачачы незадаволенасць маці, Сыракомля нахіліўся, пацалаваў у кашчавую руку, вымушана ўсміхнуўся: — Нічога са мной не здарыцца. І ў грудзях ужо не баліць… Трэба, мамуся, разумееш: трэба!

* * *

Тым часам у Вільні па пустыннаму яшчэ ўзбярэжжу Віліі, насустрач адзін другому ішлі двое мужчын: адзін высокі, падцягнуты, у акуратна падагнанай форме штабс-капітана, другі ж прыкметна ад яго ніжэйшы, паўнейшы і — калі прыгледзецца — гадоў на дзесяць маладзейшы. Апрануты ён быў у вянгерку цёмна-шэрага колеру з белымі шнурамі і чорнымі бліскучымі гузікамі. Такая ж чорная хустка была завязана на шыі накшталт нямецкага гальстуха. Шапку маладзейшы чамусьці трымаў у руках, і сіверны вецер развяваў яго кароткія русыя валасы.

— Добры дзень, Людвік, — стрымана, з годнасцю павітаўся малодшы. — Цябе не пазнаць. Вусы адгадаваў. Мяркуючы па аксельбантах, імкліва ідзеш уверх.

— Вітаю цябе, Канстанціне, — падаў абедзве рукі старэйшы. — Вядома, лезу наверх, — па-змоўніцку ўсміхнуўся. — На тое і Акадэмію генеральнага штаба канчаў.

— Даўно мы не сустракаліся. Бадай, з таго пецярбургскага вечара, на якім прамаўляў Чарнышэўскі.

— Не, нядаўна я бачыў цябе тут, у Вільні. Але падысці не выпадала. Я быў не адзін.

— А цяпер выпадае? — у вачах Канстанціна Каліноўскага на момант успыхнуў халодны, насцярожаны бляск.

— Цяпер выпала пільная патрэба, — спакойна адказаў Людвік Звяждоўскі. — Учора позна вечарам даведаўся, што ты прыехаў са сваёй Якушоўкі і спыніўся ў гатэлі Гружэўскага. То мусіў выклікаць цябе запіскай. Не лепшы гэта спосаб, але іншага не было. Ды аб справе пасля. Лепей раскажы, што новага, як жывецца. Дарэчы, давай прысядзем, а то на нас аглядаюцца.

— Гэтта я ад цябе хачу даведацца, што ў свеце чуваць. Апошнімі днямі я адарваўся ад людзей. У Якушоўку нават «Кур’ер Віленьскі» не даходзіць.

— Што чуваць? Свабоду нарэшце маем, свабоду! Гадамі пра яе марылі. Спрачаліся, як яе, жаданую, здабыць. Ваяваць за яё збіраліся. Збіраліся доўга, асцярожненька. А тут яна раз — і прыйшла. Прыйшла зверху, ад аўгусцейшага імператара, самадзержцы ўсяе Русі. На далонях яе вервнаму народу паднёс! Ну і літасцю царскай і божай развязаліся языкі. Вўнь нават урадавы «Кур’ер Віленьскі» смела вяшчае: «Привет тебе, возрожденный крестьянин! Позволь пожать твою руку…» Не ведаеш, ці смяяцца тут, ці плакаць…