Змагарныя дарогi
Шрифт:
Уявiце сабе, зь якой урачыстасьцю дзялiлi колiшнiя кадэты той "фарфлюктар". Перш трэба было падзялiцца ўсiм на групы па сем чалавек у кожнай, бо бохан хлеба выпадаў на сямёх. Гэтак сабралася сем чалавек, што накiравалi свайго найбольш даверанага сябру пайсьцi прынесьцi харчы. Пайшоў чалавек з коцам пад пахаю, а шасцёрка стаiць ззаду й чакае на ўрачыстасьць. Вяртаецца сябра i ў перакiнутым цераз плячо коцы нясе штосьцi ды аж прыгiнаецца, быццам ад цяжару вялiкага. Хлопцы сустракаюць яго сьмехам. Смяяцца-ж трэба, бо сьмех трымае цябе пры жыцьцi, гумар дадае сiлаў i вытрываласьцi.
Гэтак выбраны
– Увага, хлопцы, увага!
– падняўшы ўверх паказальны палец правае рукi й зрабiўшы позу, быццам той сьвятар на казаньнi, пачынае ўзьнёслым тонам.
– У гэты ўрачысты момант, з ласкi самага добрага й ласкавага "фюрэра", вы маеце магчымасьць прыглядацца харчавому прадукту - гэтак званаму хлебу. Усе помняць, што такое хлеб i як яго есьцi?
З уданым зьдзiўленьнем, цесна абступiўшы харчавога, шасьцёрка маўчыць.
– Дык пытаюся яшчэ раз: цi ўсе ведаюць, што такое хлеб? Цi вы ўжо зусiм адвыклi ад яго й прывыкаць ня хочаце?
Сем пар вачэй упiваюцца ў падсохлую, чарнявую, быццам зямля, крохкую малую буханку хлеба, што ляжыць пасярод коца.
– Хлеб?
– пытаецца адзiн з грымасай.
– Хлеб, кажаце? Запраўды ён?
– Гляньце, хлопцы! Далiбог, мусiць, хлеб!
– Ня можа быць!
– Як-жа не! Зiрнi вунь на гэны аб'ект. Да чаго ён падобны?
– Да цэглы.
– Эш, дурань ты. Гэта-ж хлеб!
– I хто-ж дасьць таму веры? Дай лепш панюхаем, цi запраўды ён, i тады будзем ведаць напэўна.
– Гэтак сказаўшы, аўтар словаў намагаецца ўзяць баханку.
– Прэч, нячыстыя рукi!
– крычыць харчавы i зноў зь вялiкай пашанай кладзе хлеб на месца.
– Ёсьць якiя прапановы?
– Засушыць цэлую баханку, надзець на завостраны калочак i трымаць перад вачыма ўсiх ува ўсе часы дня й ночы, каб нiколi не забывалiся, як выглядае хлеб!
– прапануе адзiн.
– Эх, братка, i зварыла-ж галава твая! Дык уночы-ж нехта ўкрадзе й зьесьць.
– Як украдзе? Вартавога паставiм!
– Дык вартавы й зьесьць, каб хутчэй варту мог скончыць i йсьцi спаць.
– Разумна гаворыш.
Усе дружна рагочуць.
– Дык ты-ж, харчавы, не марудзь надта. Дзялi ўжо.
– Усе згаджаюцца?
– пытае харчавы.
– Дзялi! Дзялi!
– крычаць.
– Добра, - кажа харчавы.
– Воля народу - воля Бога. Калiсь Хрыстос надзялiў некалькiмi баханкамi колькi тысяч чалавек, а я-ж спадзяюся, што гэтай баханкай нас сямёх задаволю. Цьфу! Цьфу!
Харчавы быццам плюе на далонi й зь вялiкай павагаю закасвае рукавы, а хтосьцi ўжо падсоўвае яму нож. Нагiнаецца над баханкаю хлеба, вокам вымярае таўшчыню кавалкаў i пачынае рэзаць. Усе, нахiлiўшы галовы, уважна сочаць кожны рух нажа.
– Ты-ж глядзi, хаця ня крышы, - перасьцерагае нехта.
– Ня бойся. Нiводная макулiнка не змарнуецца.
Баханка ўжо парэзаная. Раптам рука з нажом павiсае ў паветры над парэзанымi кавалкамi. Харчавы вiнаватым позiркам акiдвае таварышоў.
– Ээээээ! Дык што-ж ты да сямi лiчыць не ўмееш?
– А дзе-ж ты двух падзеў?
– Браточкi, вiнаваты!
– апраўдваецца харчавы з пакаяньнем.
– I як гэта сталася, што пачынаў дзялiць на сем, а выйшла толькi пяць?
–
Ты-ж скажы.– А мо хто ня хоча хлеба?
– Хто не хоча хлеба? Руку ўверх!
Маўчаньне. Па тварах бегаюць усьмешкi.
– Э, браткi, - цярэбiць заклапочана галаву харчавы, - мусiць, мне давядзецца цяпер паварушыць мазгаўнiцай, як тут зь пяцi сем склеiць.
– Ну, дык хутчэй варушы, ды ўжо-ж надта не марудзь, бо зашмат мы возiмся.
Харчавы доўга мяркуе, нажом значыць палоску на кожным кавалку, пасьля адразае. Стараецца з малых кавалачкаў злажыць вялiкiя. Выходзiць нядрэнна. Амаль усе кавалкi роўныя.
– Ну, як?
– пытае, акiдваючы ўсiх пераможным поглядам.
– Удала, удала!
– апрабуе адзiн.
– Дзялi ўжо маргарыну!
– спанукае iншы. Паўтараецца той самы працэс з маргарынай i мармалядай. Нарэшце ўсё падзелена, й кожны бярэ свой паёк.
– Ну, вось, браткi, - зноў гаворыць харчавы, - цяпер застаецца вам толькi вырашыць пытаньне, цi гэты так званы хлеб кожны з вас мае праглынуць за адзiн раз, цi захаваць кавалачак на памятку. Але гэта ўжо справа кожнага з вас паасобку.
IV
У аўторак 12 верасьня на новым месцы пастою адбылася зборка цэлага батальёну, да якога належала шостая (раней дванаццатая) рота. Толькi цяпер, ужо пасьля пераходу людзей да макiсаў i пасьля нямецкiх рэпрэсiяў, можна было заўважыць, як пахуднеў батальён.
Найбольш беднай выявiлася шостая рота, хаця й iншыя паменшалi. Тэмаю зборкi была адозва камандзера дывiзii Зiглiнга да жаўнераў. У ёй гаварылася, што ўцёклыя ў Францыi жаўнеры былi загiтаваныя й перацягнутыя на другi бок францускiмi тэрарыстамi дзеля зьнiшчэньня, што неразумным i неабдуманым крокам самi трапiлi ў варожую пастку, бо пападуць у рукi Сталiна, а там ужо ведама, што iх чакае.
Адозву чытаў той самы перакладчык, зь якiм нам давялося пазнаёмiцца раней. У прыгожа афарбаваных словах Зiглiнг выясьняў, што Нямеччына ня толькi не прайграе вайны, а што цяпер, як нiколi раней, стаiць яна на парозе канчальнай перамогi над усiмi ворагамi гэтак званай новай Эўропы й нацыянал-сацыялiстычнага ладу. Нямецкiя вучоныя працуюць над новай зброяй, якая будзе такая рэвалюцыйная й зьнiшчальная, што адразу забясьпечыць Гiтлеру перамогу. А пасьля гэткай перамогi i ўсе тыя, што верна служылi й памагалi "вялiкай Нямеччыне" ў самы цяжкi й выпрабавальны час, атрымаюць узнагароды паводле заслугаў.
Канец адозвы ў вельмi нясьцiплых выразах дакляраваў усiм розныя ўзнагароды, й выглядала, што iхныя велiчынi ўзалежнiвалiся ад ахвярнасьцi й вытрываласьцi, якую жаўнеры цяпер маюць выказаць.
Ясна было, што Зiглiнг стараўся падняць мараль ненадзейных i прыпадковых хаўрусьнiкаў Нямеччыны. Прыпадковых таму, бо вялiзарная бальшыня гэтых апранутых у нямецкiя мундзiры чужынцаў апынулася ў iх толькi дзякуючы свайму бязвыхаднаму становiшчу, а часта й капрызнай памылцы лёсу. Аднак, як прыкладам, былыя чырвонаармейцы пайшлi сюды, каб у нямецкiх лагерах ваеннапалонных не памерцi з голаду й холаду, жаўнеры БКА выбралi чужыну, каб не застацца пад бальшавiцкiм прыгонам. Школа Камандзераў БКА апынулася тут таму, бо пасьля эвакуацыi зь Менску была надзея прадаўжэньня шкаленьня i ў Гораднi, а пасьля ўжо ня было iншага выйсьця.