A? q?m

Nvazissiz, yalqiz geclrdn biri d kecib gedirdi. Uzun v narahat, soyuq v boz geclrdn biri. Aci d"us"unclr yen sel kimi "ust"un yagdi: “Ilahi, bu n mnasiz "om"urd"ur! Geclr shrin hacan acilacagini, g"und"uzlr is gecnin n vaxt d"uscyini g"ozly-g"ozly "ot"ub kecn "om"ur. Adi g"unlri adi, bayram g"unlri is adidn d adi "om"ur. Bs insan ndn "otr"u yasayir?”

Zrif hec c"ur "oz"un yer tapa bilmirdi. N qdr sy g"ostrs d, "oz"un"u gipnoz etmy calissa da sakitls bilmirdi. Aglamaqdan g"ozlri sismis, g"oz qapaqlari agirlasmisdi. N qdr calisdisa da yata bilmdi ki, getmdi. Nhayt, uzanmaqdan bezdi. Yerindn qalxib eyvana cixdi. Srin yaz havasi "uz"und, saclarinda gzdi, bdnini "us"utd"u. Bu tmasdan xoshallandi, canina bir rahatlaq yayildi. Basinin agnsi da bir qdr azalan kimi oldu.

Nec vaxt idi ki, Zrifnin hyat ritmi "oz adi ahngini itirmisdi. Onun g"undlik qaygilari da "oz mcrasini dyismisdi. Zrif n etdiyini, n geyindiyini, n yediyini bilmirdi. Is yoldaslarinin dediklrin g"or onun hrktlri d, danisigi da basqalasmisdi. G"orkmindn daim etinasizliq, biganlik yagirdi. Danisib ucadan g"uld"uy"u zaman birdn-bir g"ul"us"u dodaqlarinda donub qalirdi. Trpnmz oturub, g"ozlrini bir n"oqty zillmk ondan "otr"u adi hala cevrilmisdi. Isd ondan tez-tez sorusurdular: “Sn n olub?” Tcc"ubl sual vern baxir, “yqin havadandir”, – dey cavab verirdi. Bu cavabla slind "oz"un"u sakitlsdirmy calisirdi, sanki "oz"un tskinlik vermk istyirdi ki, hec n olmayib, hec bir hadis bas vermyib. Var g"uc"u il, b"ut"un varligi il buna "oz"un"u inandirmaga sy g"ostrirdi.

lbtt ki, sbbkar hava idi. Hr seyin g"unahi yaz havasinda idi. O, hamini dyisdirmis, insanlarin ruhunu yerindn oynatmisdi. "Oz"u il tbit bir oyanis, qrib bir qaynarliq, cosqu gtirmisdi. Haminin qani qaynayirdi. Bahar agaclarin tumurcuqlarindan, quslann civiltisindn tutmus hr sey drindn n"ufuz etmisdi. Zrifnin d "uryini trptmisdi. Illrdn bri oraya yigilmis, "ust-"ust qalanmis, "oz"un"un d coxdan bri xbr tutmadigi, daha dogrusu, usaq kimi hamidan gizltdiyi, n drin, lcatmaz yerd qorudugu duygularini, hiss-lrini oyatmis, onlan dillndirmisdi. "Uryini el m"ohkm trptmisdi ki, hzin kamanin, yaniqli neyin qopardigi sslr kimi "oz"undn sonra iz qoymusdu. Zrif casqinliq icind qalmisdi. "Oz"u d bas aca bilmirdi ki, bu nec titryis, n c"ur trpnisdir. Mnasi ndir, niy onu bu qdr dyisdirib, ndn "uz"un"un rngi avaziyib, niy g"ozlrindki qm azalmir? Niy esitdiyi hr mahnida, htta sn, oynaq musiqid d hzin notlar tapir? Oxudugu hr seird qmli fikirlr g"or"ur? Niy o, coxlari kimi sevincl yox, qml k"oklnib? Zrif bunlarin hec birinin sbbini tapa bilmirdi.

Dyismisdi. Ona el glirdi ki, hec bir paltan ona yarasmir. Bisirdiyi yemklrin hec birinin dadi yoxdur. Danisdiqlari hmiyytsiz s"oz yiginidir.

K"ohn dostlari, tanislari indi ona maraqsiz g"or"un"urd"ulr. Onlann s"ohbtlrind hec bir clbdici sey tapa bilmirdi. Isindn bezmisdi. Is yoldaslari onu tng gtirmisdilr. Evd bogulurdu, divarlar "ust"un glirdi. Baki basdan-basa boz rngdn ibart idi. Binalar, k"uclr, masinlar, insanlar bomboz rng b"ur"unm"usd"u.

Zrifni clb edn, onu maraqlandiran, "uryini acan hec n yox idi. Bozluqlar icind "oz"u d rngsiz, duygusuz boz bir varliga cevrilmisdi. "Oz"undn zhlsi gedirdi. Qacmaq istyirdi "oz"undn – hmin boz varliqdan. Ancaq haraya qacaydi? Bel bir yer tanimirdi. Haraya qacsa da tklik v kdr ondan l ckmyckdi.

Bir yaz gecsi ona hr sey mlum oldu. Bir yaz gecsi onun saysiz-hesabsiz suallanna cavab tapildi. Donunu soyunub, gec k"oynyini ynin geyinnd g"ozlri g"uzg"uy prcimlndi. G"uzg"udn ona agappaq drili, inc qamtli, zrif bir qadin baxirdi. O, hec vaxt qadin g"ozlliyi haqqinda d"us"unmmisdi. Cilpaq qadin rsmlrin, heykllrin tamasa ednd ndns hmis utanmisdi. Amma indi onun g"ozlri qarsisinda g"ozl v canli bir sr dayanmisdi – o, "oz"un sntkar g"oz"u il baxirdi. Qribdir, illr boyu bu g"ozlliyi duymamisdi. Hrdn rfiqlri hsdl ona deyirdilr: “G"ozlsn”. Lakin bu g"ozlliyin ndn ibart oldugu bard o, sla d"us"unmmisdi. r evin k"ocd"uy"u on bes il rzind Rsid Zrifnin g"ozl oldugunu birc df d olsun dilin gtirmmisdi. O, Zrifni sevdiyi qadin kimi hec zaman zizlmmis, ona hisslrini duydurmamisdi. O da soyuq v bigan rin "oyrsmisdi. slind Rsid soyuq adam deyildi, onun biganliyi yalniz Zrify y"onlmisdi. Niy? Axi onun tq-siri n idi? Ny g"or tale onu bel agir imtahana ckmisdi? Cavab tapa bilmirdi.

G"uzg"ud "oz"un d"on-d"on tamasa etdi. "Uryini zabverici bir inciklik hissi b"ur"ud"u. Bu hissd n is, qrib, thqiredici bir sey var idi. Birdn z"ovqs"uz, lzztsiz, mhbbtsiz kecn illrin acigi tutdu. Birg yasadiqlari "otn on bes ildn ona, demk olar ki, el bir g"ozl xatir, sirin bir duygu qalmamisdi. Saatlarla fikirlssydi d yadina bel bir sey d"usmyckdi. Onun hyati adi, boz g"unlrdn ibart idi. Onlar bir-birini vz etmis, Zrif d buna adt elmisdi. Sanki el bel d olmali idi. G"undlik qaygilar, usaqlarin problemlri, mtbx vurnuxmalari, qonaqlar, qohum-qraba s"ohbtlri qansmis illr "otd"ukc, oglanlari b"oy"ud"ukc bu sakit, frhsiz "omr"un "oyrsmisdi. Yaxsi ki, xstxananin qaynar hyati var idi. Buradaki grgin is ritmi basqa seylr haqqinda d"us"unmy vaxt qoymurdu. Lakin isdn ev glnd yen s"ustl"uk, biganlik onu b"ur"uy"urd"u.

Ay qaranliq gecni nec isiqlandirirsa, bu gec d onun "uryini elc isiqlandirdi. vvlki rahatligini, tmkinini, n baslicasi is m"utiliyini lindn aldi. vvlki Zrifnin yerind "oz"un oxsamayan, hyatini dyismy can atan basqa bir Zrif doguldu. Bu dyisiklik onun "uryind ziddiyytli fikirlr oyatmisdi. “Kas bu gec olmayaydi. Kas mn soyunanda otaqda isiq s"onm"us olaydi”, – dey o, tez-tez "oz"un"u danlayirdi.

* * *

Shr isd kabinetini acib icri girnd masanin "ust"und bir dst nrgiz g"ord"u. Bu, s"ozs"uz ki, Aydinin isi idi. “Bu g"un hansi bayramdir?” – dey fikirlsdi. N qdr chd ets d, sualinin cavabini tapa bilmdi. Birdn yadina d"usd"u ki, ad g"un"ud"ur. vvl onu g"ulmk tutdu, sonra tcc"ublndi: “Nec olub ki, bel “tarixi hadisni” yadimdan cixarmisam?” Dodagina aci g"ul"us qondu: “Cox el lazimdir!” Zrif ynin ag xalat geyindi. Sonra skafdan g"uldan cixarib su il doldurdu, nrgizlri onun icin yigdi. “Bu g"un 35 yasim tamam olur. Qocaliram”, – dey kdrl d"us"und"u. El bu vaxt Aydin icri girdi. Sarisin saclari sliqsiz halda alnina dagilmis Aydinin yasil g"ozlri alisib-yanirdi.

– Salam, Zrif.

“Zrif’ s"oz"un"u o, "oz"unmxsus trzd el mehribanliqla, el mhrman dedi ki, Zrifnin dodagi qacdi:

– Salam, Aydin.

– Ad g"un"un"u tbrik edirm.

– Cicklr g"or cox sag ol. Bs sn dedi-qodudan qorxmursan?

– Kim n bilck? Sonrasi da hec kim inanmaz ki, mnim kimi ciddi bir adam kims g"ul bagislaya bilr. – Aydin mzli halda cavab verdi. Zrif ugunub getdi. Onun gecki bdbin hval-ruhiyysindn sr-lamt qalmadi. Xos bir ovqat onu birdn-bir dyisdirdi.

– Bu g"un ad g"un"um oldugu "oz"um"un d yadimdan cixmisdi. Bs sn bunu yadinda nec saxlamisan? – G"uya ki, tcc"ubl m"usahibindn sorusdu. Cavabini zbr bildiyin baxmayaraq. Aydinin etirafini yenidn esitmk "uc"un diqqt ksildi.

– Mnim yadimdan n cixib ki? – Aydin bunu yavasca dedi. Sonra is kecib mizin arxasinda oturdu: – Mnim yaxsi yaddasim var. Zrif. "Oz"u d sn aid olan n varsa, hamisini beynim hkk elmism. Istsm bel onlan oradan cixara bilmrm.

– Bel de…

– "Oz"u d bunlari sn mndn d yaxsi bilirsn.

Zrif cavab vermdi. Baxislarini ondan yayindirmaga calisdi. Amma Aydin onun baxislarini tutdu:

– Niy dinmirsn?

– Dyismmisn, Aydin. Adamlar var ki, yasa dolduqca basqalasirlar, xasiyytlri dyisir, amma sn nec idins, elc d qalmisan, – Zrif s"ohbtin ciddi mzmun almasini istmdi, hmiski kimi s"ozlrin zarafat donu geydirmy calisdi.

– Shv edirsn, mn cox dyismism. Birc sn olan m"unasibtim dyismyib. Bunun da sbbi snsn. Hmiski kimi g"ozlsn. Zrif. G"undn-g"un daha da g"ozllsirsn. Illr sndn yan "ot"ur. Onlar sn qiymaq istmirlr. Vaxt "otd"ukc sn daha cox baglaniram. Sn olmasan, yasaya bilmrm.

O, bunlan birnfs dedi. Zri fnin tcc"ub qarisiq diqqtl onu dinldiyini g"ornd c"urtlnib s"oz"un davam etdi:

– Bilirsn bazar g"unlrindn nec acigim glir? B"ut"un g"un"u bazar ertsini sbrsizlikl g"ozlyirm. El hey sni d"us"un"urm. Fikirlsirm ki, shr acilacaq, sn indic qapini acib icri gircksn, ordan-burdan s"ohbt edcksn. Mn is sakitc sn qulaq asacagam, elc heyranliqla ssindki musiqini dinlycym. Sn hrdn inciyib deycksn: “Fikrin hardadir, axi s"oz danisiram”. Mn is “Danis, qulaq asiram”, – deycym. “Xeyr, daha danisan deyilm”, – deyib aciqla otaqdan cixacaqsan, sninl iki-"uc klm artiq danisa bilmdiyim "uc"un "oz"um acigim tutacaq. Bilirsnmi, Zrif, sni hamiya, htta xstlrin d qisqaniram. Hrdn onlardan birinin yerind olmagi el arzulayiram…

Aydin bunlan birnfs, s"oz"un"un ksilcyindn qorxa- qorxa dedi. El bil Zri fnin ona qulaq asmayacagindan, dediklrini ciddi qbul etmycyindn ehtiyat edirdi.

Zrif onun xtrin dymmk "uc"un nzaktl dedi:

– Danisma, Aydin, biz bel s"ozlr danismaq yarasmaz. N usagiq, n d cavan. Ikimiz d ailli, yasli adamlariq. Hisslrl oynayan vaxtimiz deyil.

Ancaq Aydin onu esitmirdi. O, "oz almind idi.

– Rsid xosbxt adamdir. Snin kimi qadinla "om"ur s"urmk dogrudan da xosbxtlikdir. Mn ona hmis hsd aparmisam.