Ашчэпкі (1998-2000)

— Ну, навошта вы яе так! — смяяўся:

Па садочку я хадзіла,

Яблыкі зрывала.

— Дык садочак — гэта БГКТ, а яблыкі — актывісты! — пераказваў каментар Ліды. — А рэдактар „Нівы”, як думаеце, хто? — аж слёзы выступілі ў вачах. — Яблыка гнілое!

Пасмяяліся. Падбадзёраны прыязным стаўленнем Інстанцыі, І красавіка інфармую чытачоў, што дырэктар „Бэтэскі” вырашыў успамагчы мастацкі рух на Беласточчыне трыма прэміямі і загранічнымі стыпендыямі. Ускосна слаўлю шчодрасць валадаркі. На гэты раз маё шчыраванне трапіла ў МУС. І мне стала не да смеху. Прыгавор: рэдактар „Нівы” — злосны правакатар. У чарадзейным кантаслупе прыняў я выгляд Стральчука з кіпучай маладосці выкрывальніцы. Не знайшлі толькі Прытыцкага, хоць і ён зямляк.

Памешчык

Не лезь у хамут, які не па табе. Так падказвае народная мудрасць. А мы гэту абузу ўсё выбіраем на выраст. А часам начэпяць яе на карак паняволі. І не муляе.

У шасцідзесятыя гады мінулага стагоддзя паміж беластоцкімі і гродзенскімі рэдакцыямі наладзіліся, як тады мовілася, цесныя вузы дружбы. Мы ездзілі да іх, яны да нас. Адны ў другіх пераймалі вопыт працы і гасцявання. Як правіла, ездзіла кіраўніцтва рэдакцый. А паколькі органаў друку і маўлення — у іх і ў нас — было малавата, на правах парытэту кантачылі „Беластоцкая газета” з „Гродзенскай праўдай” і беластоцкае радыё з гродзенскім радыёвяшчаннем. Мяне бралі на прычэпку: па той бок не было партнёра. Дык і не гублялі час на мантаванне складу „дружбакоў”. Ехалі на званок вядучага органа, якім у нас лічылася „Газета”.

Вось і едзем: Рысек Краська — сакратар „Газеты”, Лешак Кубіцкі — галоўны Беластоцкага радё, ну і я (прычэпка), такі ж чын з „Нівы”. Дарога кароткая, нават роляў не распісалі. А тут, толькі вызваліліся з сяброўскіх адбымкаў, як з'явіўся карэспандэнт БелТА:

— Хто кіраўнік дэлегацыі? — дапытваецца.

Мы пераглянуліся: кіраўнік? Не было ніякай гутаркі наконт кіраўніка кіраўнікоў. Па росту гэты хамут павінен несці Кубіцкі. Аднак наперад высоўваецца нярослы Краська. І мы, рэшта дэлегацыі, з палёгкай уздыхаем. Але і самазванец мала цешыўся гонарам. Сталічны прадстаўнік брацкай гільдыі, з мінай самазадаволенага докі (глядзіце, які я спраўны!), падсоўвае Краську да аўтарызацыі аркуш машынапісу:

— Падпішыце! — просіць загадным тонам.

Краська здрэйфіў. Што рабіць? — устраміў у мяне спалоханы позірк. Паказвае паперу. Чытаю: „Інтэрв'ю з кіраўніком польскай дэлегацыі...” (месца на прозвішча). А далей старонка энтузіязму. Наш кіраўнік захапляецца квітнеючым горадам, вясёлымі тварамі гараджан, натхнёнай працай будаўнікоў светлай будучыні. Увесь тэкст у стылю, ад якога мы ўжо адвыклі.

— Я ж яшчэ нічога не бачыў, — кажа азадачаны Краська.

— Падпісвай, — раю. — Потым пабачыш. (А цішком: — Не такая важная мы дэлегацыя, ніхто гэтага не апублікуе).

І Краська нехаця падпісвае. Ага, салодкая роля кіраўніка! Цяпер мазгуй і за нас.

Дайшлі да кульмінацыі. У Вярэйках у час узорнай сяброўскай бяседы ў дагледжаным саўгасе „Ваўкавыскі”, па неабачлівасці самазванца, стаў я спадчыннікам вялікай зямельнай маёмасці. Падарунак лёсу не толькі ўзнімаў маю грамадскую значнасць, але і ўсяляў надзею на бясхмарнае жыццё ў беластоцкай яве.

Пасля першага тосту, калі наш кіраўнік збіраўся ўзняць чарку ў гонар гаспадароў, увагу іх прыкавала не змесціва ў чарках, а маё „дзіўнае” прозвішча.

— Адкуль яно? — пытаюцца. — Вы — Валкавыскі, і наш саўгас „Ваўкавыскі”. Звычайнае супадзенне?

Краська, вядомы беластоцкі выскаляка, уносіць яснасць:

— Przeciez on jest synem waszego pomieszczyka!

Адных развесяліў, другіх насцярожыў, але ўсе дружна выпілі за здароўе гаспадароў. Як ні дзіўна, быў тост і за панскага нашчадка. Мне роля спадабалася, і я, на пацеху абодвум бакам, згуляў яе без запінкі да апошняй дзеі. Пасля энтага тосту я пахваліў кіраўнікоў саўгаса за дбайныя адносіны да спадчынных уладанняў, пажадаў далейшай дбайнасці і паабяцаў, што калі маёнтак вернецца ў законныя (мае) рукі, дык ушаную іх пачэснымі пасадамі. Вядома, атрымаў належныя акцёру апладысменты і мы развіталіся ў жартаўлівым настроі. Малітоўную позу пры дурной гульні заняў толькі аграном. Ён, выбраўшы момант, шапнуў мне на вуха:

— Будьте спокойны, всё будет на должном уровне.

Гэта быў аптымістычны хэпі-энд.

Багатыр

Сын польскага пана — нязбыўная мроя? Фантазіі ў ёй, што кот наплакаў. У маіх несвядомых фізіялагічных працэсах такія сны ніколі не віталі. Іншая справа — багатырскі сон. Тут я бываў і Мурамцам, і Рыхардам Зорге. Хоць у яве далёкі ад гэтых герояў. Такім быў і ў час, калі жыў на ціхай беластоцкай вуліцы, якой прысвоілі таксама мірнае (праўда, з агаворкай) імя Гротгера. З агаворкай, бо пахла яно баталіямі. Але гэты пах ніколі не парушаў вакольнай ідыліі. Наш новы дом між старэйшых будынкаў нічым асаблівым не выдзяляўся. Хутка ўсе перазнаёміліся. Талакою ўпарадкоўвалі панадворак, а на змярканні, старыя і малыя, з узбуджанымі тварамі ўліпалі ў блакітныя акенцы: якраз у тэлевізіі ішоў упершыню серыял Stawka wieksza niz zycie. Уся краіна сачыла, як польскі ас водзіць за нос прабеглага гестапаўца Брунэра. Неўзабаве Клёс вырас на самага вялікага польскага героя. І ў панадворкавай гамонцы гарэзных падшыванцаў лавіў я характэрнае выслоўе Клёса: Nie ze mna takie numery, Bruner! Я ўсміхаўся, прыкідваючыся, што нічога не бачу. І яны на мяне — нуль увагі. Вось ідзе сусед з працы — і ўсё.

Раптам хлопцы перамяніліся. На маё з'яўленне заміралі, аж станавілася няёмка ад бляску распаленых цікаўнасцю вачэй. Што сталася? Вера не ведае, цешча не чуе. Перапытваю дачурку — маўчыць. Урэшце прыходзіць з пакаяннем: у дзіцячай гульні „чый бацька значнейшы” (а мой — лекар, а мой — суддзя), збіла з панталыку сябровак, выдаўшы сямейную тайну. Сказала, што сапраўдным Клёсам з'яўляюся я, яе бацька, а той, з серыяла — толькі акцёр, звычайны Мікульскі.

Нашай размовы нікому аднак не выявіла, бо малыя разведчыкі надалей праводзілі мяне зайздроснымі позіркамі. І не скажу, каб мне гэта роля не падабалася.

Інжынер ІІ

Бурапенны 1981. У разгары беластоцкага бушавання „салідарыстаў” іду правым бокам вуліцы Сянкевіча ўверх (чаго мяне трасца нясла туды?). Ажно з Рыжскай вывальваецца раз'юшаны бык у чалавечай постаці.

— У, вы — інжынеры! — бярэ мяне на абардаж і восьвось пачне малаціць сукастымі кухталямі.

Ухіляюся, скручваючы на Рыжскую. Далей „Ухвыты” — бастыён рэвалюцыі. Дык азвярэлы бамбіза адтуль! І я — інжынер! Зноў інжынер, як у падмаскоўнай электрычцы. Толькі абставіны дыяметральна процілеглыя. Згадаліся шасцідзесятыя гады, калі я, саракагадовы, апынуўся ў сабачай аблозе. Ціснулі з усіх бакоў і я, зацкаваны, не знайшоўшы разумнейшага выхаду, вырашыў здавацца. Чорт вас бяры! І пагоншчыкаў, і рэдакцыю! Заўтра іду ва „Ухвыты”, мо прымуць за слесара (мая першая прафесія)?

Адчайнага рашэння не падзяліла Вера.

— Ты толькі думаеш пра сябе, — сказала. — Падумай і пра сям'ю.

І я пачаў думаць. Кінуць „Ніву”, не сказаўшы нават „да пабачэння” — проста. А што чакае цябе ў тых „Ухвытах”? Калі і прымуць, то не схаваешся ад тамашніх следапытаў. Усё вынюхаюць: і хто ты, і хто твае бацькі, і што рабіў, з кім гуляў. Засмяюць:

— 'Slusarz habilitowany!

Добра, каб толькі так. Я ж дваццаць год напільніка ў руках не меў. Які з мяне слесар. Памочнік рабочага — усё, на што я здатны.

А пасля сустрэчы з быкападобным незнаёмцам перадумаў. Памочнік слесара ў сорак год — блазенская роля. Але адольная. Упартасці ў мяне хапае. Хто ведае, калі на маім лобе дагэтуль віднее надпіс „інжынер”, мог бы выбіцца і ў інжынеры.

А ці было б лягчэй? Вось гэта пытанне.

Педагог

Пачатак дзевятай дэкады. Беласток, скверык на „Пяста”. Сяджу на лаўцы з думкамі ў былым. Падыходзіць незнаёмы дзядзька. З фальшывай усмешкай дае праз зубы металёвае dzie'ndobry і, не просячы згоды, садавіцца побач.