Белы Бім Чорнае вуха

— Ну, ладна. Добра. Дома раскажаш усё чын-чынам, а зараз — вунь ён! — ідзе наш аўтобус.

Перад пасадкаю Алёша аддаў тату пятнаццаць рублёў.

— Усе цэлыя. Не спатрэбіліся.

— Таксама зразумела, — сумнавата сказаў бацька.

Толік памахаў услед аўтобусу. Было і сумна развітвацца з новым сябрам і радасна таму, што ён ёсць. Цяпер Толік будзе яшчэ жыць і ў чаканні сустрэчы з Алёшам. А гэта ж Бім пакінуў такі выразны след на зямлі.

Дома Толік сказаў упэўнена:

— Бім жа недзе ў горадзе. Абавязкова знойдзем. Мы знойдзем.

— Хто гэта «мы»?

— Алёша, Іван Іванавіч і я… Знойдзем, вось паглядзіш.

— Хто Алёша, хто Іван Іванавіч? — спыталася мама.

— Алёша — хлопчык з вёскі, бацька яго — дзядзька Хрысан, а Іван Іванавіч не знаю хто… добры ён… гаспадар Біма.

— А нашто ж табе Бім, калі знайшоўся гаспадар? — спытаўся тата.

Толік не мог адказаць, ён не разумеў пытання з-за таго, што яно было зусім незвычайнае, катэгарычнае і складанае.

— Не ведаю, — ціха адказаў ён.

А позна вечарам, калі Толік спаў і сніў, як Алёшава карова лізала яго шапку, тата і мама спрачаліся ў дальнім пакоі.

— Безнадзорны расце ў цябе сын, — строга гаварыў тата.

— А ты дзе? — адбілася мама.

— Я на службе.

— А я горш, чым на службе. Ты пайшоў з дому, і ўсё… А мне… мне адна чысціня ўсю душу з'ела.

— Хто б дзе ні служыў, ён мае абавязкі, якія павінен выконваць чэсна. Я гавару пра другое: хто ж будзе выхоўваць Толіка? Ты ці я? Ці абое? Тады нам трэба прыйсці да аднаго.

— Мабыць, не ты і не я.

— Хто ж? — націскаў тата.

— Усе спадзяванні на школу, — адказала мама ўжо больш мірна.

— А вуліца? — не адступаўся тата.

— Хоць бы і вуліца. Што там? Усе дзеці на вуліцы.

— А чэснасць, я пытаюся, чэснасць хто будзе выхоўваць? — павысіў цяпер голас тата.

— На вось, чытай. Дарэчы, я сама. Слухай. — Мама чытала, выхопліваючы асобныя сказы з газеты: — «Арганізаванасць, пільны нагляд, строгі ўлік, патрабавальнасць — вось чым выхоўваецца ў людзях чэснасць…» «Чэснага чалавека трэба падымаць на шчыт…» Чуеш, на шчыт! Ды ну вас к чорту! — Мама ўпала на кушэтку тварам уніз.

Тата зусім не хацеў паглыбляць спрэчку, ён любіў маму, а яна любіла яго, і мірыўся ён заўсёды першы. Ды і доўгага гневу ў іх не здаралася. І гэты раз ён памяркоўна і мірна сказаў:

— Што ж, трэба будзе разабрацца. Паспрабую я знайсці Біма. Паспрабую. Гаспадар знайшоўся, сюды Толік ужо не прывалачэ сабаку, а калі мы з табою знойдзем яго, то наш аўтарытэт у вачах Толіка стане большы.

Не, не тыя словы сказаў ён, што прыкіпелі на языку, не тыя. У той вечар Сямён Пятровіч ужо не быў спакойны і ўпэўнены: сын падрастаў і абмінаў бацьку, а ён, родны бацька, не заўважаў гэтага з-за цякучкі. Сямён Пятровіч думаў. Сямён Пятровіч успамінаў, як ён аднойчы бачыў у піўной на беразе рэчкі юнака, яшчэ бязвусага: той стаяў ля сцяны, хістаючыся і заплятаючыся нагамі, і крычаў, і плакаў з надрывам… Жудасна стала ад такога ўспаміну. Сямён Пятровіч з жахам уявіў ля піўное свайго Толіка гадоў праз пяць, і ад гэтага схлупіла ў грудзях. Ён падышоў да жонкі, сеў каля яе і спытаўся ціха, мірна і нечакана:

— А можа, купім мы Толіку харошага сабаку?.. Ці выпрасім Біма ў гаспадара, га? Добра заплоцім. Як ты думаеш?

— Ох, не ведаю, Сямён, не ведаю. Давай купім, ці што?

Вядома, Сямён Пятровіч не ўлічыў аднае драбніцы, што сяброўства і давер не купляюцца і не прадаюцца. Не ведаў ён і таго, што Біма ўжо не знайсці, каб ён і захацеў. Але Бім, наш добры Бім пакінуў след і ў душы Толікавага таты. Магчыма, гэта дакор сумлення. Ад яго ніколі і нікому не схавацца, калі яно не падобна на ідэальна просты дубец: такое можна сагнуць дугою і, адпусціўшы, калі зажадаецца, выпрастаць — як сабе хочаце. Але Бім трывожыў Сямёна Пятровіча і ноччу.

А тае ночы Бім усё яшчэ ляжаў там, у фургоне, абабітым бляхаю. Заўтра ж Толікаў тата арганізуе пошукі Біма. Ці знойдзе ён, ці спасцігне таямніцу жалезнага фургона, зразумее ці не ўсю сілу і непераможнасць Бімавага імкнення да святла, волі, сяброўства і даверу?

Не, гэтага не здарылася з-за самае простае прычыны. Раніцаю наступнага дня, у панядзелак, Іван Іванавіч узяў стрэльбу ў чахле і паехаў на каранцінны ўчастак. Там сустрэўся з тымі двума сабакаловамі, з горыччу і болем даведаўся, што злавілі яны Біма каля дома. Абодва яны абураліся на тую Цётку і лаяліся на яе няшчадна, абзывалі ўсякімі словамі. Цяжка было Івану Іванавічу таму, што Бім загінуў як ахвяра здрады і нагавораў. І ён не вінаваціў гэтых двух работнікаў, якія выконвалі свае абавязкі, хоць малады хлопец, відаць, адчуваў сябе віноўнікам нават ужо таму, што паверыў Цётцы.

— Ды каб я ведаў… — Ён не дагаварыў і стукнуў кулаком па капоце аўтафургона. — Вось і павер такой гадзіне.

Іван Іванавіч папрасіў іх завезці Біма ў лес і прапанаваў за гэта пяць рублёў. Абодва ахвотна згадзіліся. Паехалі ўтрох у кабіне таго ж фургона.

На палянцы, дзе перад кожным паляваннем сядзеў Іван Іванавіч на пянёчку і слухаў лес, на палянцы, дзе ў сумным чаканні Бім цёрся пысаю аб апалае лісце, у некалькі метрах ад пянька, закапалі Біма. А зверху пасыпалі чуць, тоненька, жоўценькага лісця, перамешанага са сняжком.

Лес шумеў роўна і нямоцна. Іван Іванавіч расчахліў стрэльбу, уклаў патроны і, быццам задумаўшыся крышку, выстраліў угору.

Лес з-за шуму глуха, пакорліва, па-восеньску адазваўся журботным рэхам. Удалечыні яно заціхла кароткім, абарваўшымся стогнам.

І яшчэ раз выстраліў гаспадар, і чакаў, калі прастогне лес.

Абодва яго спадарожнікі недаўменна глядзелі на Івана Іванавіча. Але ён, не сыходзячы з месца, уклаў яшчэ два набоі і гэтак жа размерана, з зусім роўнымі прамежкамі, якія вызначаў па тым, як заціхае ўдалечыні гук, выстраліў яшчэ два разы. Потым зачахліў стрэльбу і пайшоў да пянька.

Старэйшы спытаў:

— Гэта ж навошта, чатыры разы?

— Так трэба, — адказаў Іван Іванавіч. — Колькі год было сабаку, столькі разоў і страляць. Біму было… чатыры гады. Кожны паляўнічы ў такую хвіліну здыме шапку і пастаіць моўчкі.

— Ты глядзі! — ціха здзівіўся малады. — Як пры напасці… як у бядзе… — Ён падышоў да фургона, сеў у кабіну і зачыніў за сабою дзверцы.

Лес шумеў, шуме-еў, шуме-еў аднатонна, амаль па-зімоваму, шумеў холадна, гола і няўтульна. Снегу было толькі крышку. Даўно пара б быць яму, а спазніўся намнога. Можа, таму і шум стаў цяпер нудна-незадаволены, санлівы, здавалася, такі безнадзейны, што быццам бы і зімы не будзе, і вясны не будзе.

Але раптам Іван Іванавіч адчуў у сабе, у душэўнай той пустэчы, што засталася пасля апошняга сябра, цеплыню. Ён не адразу здагадаўся, што гэта такое. А гэта былі два хлопчыкі, іх прывёў да яго, сам таго не ведаючы, Бім. І яны зноў прыйдуць, прыйдуць яшчэ не раз.

Дзіваком, вялікім дзіваком здаўся Іван Іванавіч двум прасцецкім сабакаловам, калі, сядаючы ў кабіну, ён сказаў, быццам бы да самога сябе:

— Няпраўда. І снег будзе. І вясна абавязкова будзе. І будуць падснежнікі… У Расеі бываюць зімы і вёсны. Вось якая яна, наша Расея, — і зімы і вёсны абавязкова.