Белы Бім Чорнае вуха

Бім адышоў ад дрэва асцярожна, азіраючыся, прыслухоўваючыся да лесу. Нечакана непадалёку застракатала сарока: «Тут ёсць нехта, нехта, нехта ёсць! Нехта ёсць, нех-та, нех-та, нех-та ёсць!» Бім адразу ж, ад першага папярэджання сарокі, спыніўся ў гушчары дубняку, які шчыльна акружыў дуба-велікана. Болю ён амаль што не адчуваў, ён прайшоў недзе ўглыбіню. Ён прылёг на лісце, выцягнуў шыю і прытуліў галаву да зямлі. Сарока закрычала блізка — Бім убачыў яе на высокім дрэве. Ён, вядома, пайшоў бы, але сарока крычала пра небяспеку з таго боку, куды трэба было ісці Біму. Чакаў ён, калоцячыся, але ў той жа час рашуча і з удзячнасцю да сарокі за тое, што ў час папярэдзіла пра ворага. Дзякуй табе, сарока! Толькі драпежнікі лаюць гэтую птушку, цудоўную вястуню, народжаную з тэлеграфам на хвасце, добраахвотную служку мірных лясных жыхароў. Каб не было сарокі, насельніцтва, і тое, што бегае, і тое, што лётае, было б назусім пазбаўлена інфармацыі пра лясное жыццё.

Ваўчыца выйшла на ўскраек паляны і спынілася. Пярэдняя нага крывая (значыць, яна некалі была паранена чалавекам). Накульгваючы, яна ступіла яшчэ некалькі крокаў, павярнула галаву проста да Біма і з налёту… кінулася да яго. Але не патрапіла — перашкодзіла неўваротная нага. Бім вылузаўся ад яе ў самы апошні момант, скочыў убок. Звер павярнуўся і быццам падскочыў на трох нагах, зноў кінуўся на Біма. Аднак той, як юла, адскочыў за дуб і адчуў спіною дзірку ў дубе, дупло. І тут жа, калі ваўчыца прамахнулася другі раз, у адно імгненне ўціснуўся ў дупло, выставіў зубы, загыркаў раз'юшана і пачаў брахаць так, як ніколі ў жыцці не брахаў, — як ганчак на следзе, як лайка ля бярлогі, без перадыху. Голас Біма зазвінеў па лесе адным адзіным словам, якое зразумела кожнаму: «Бяда-а! Бяда-а!» А лес падхапіў, і рэха дапамагала: «Бяда-а! Бяда-а!!!»

Дзякуй табе, лес!

І панеслася ад сарокі да сарокі, імклівей чым па тэлеграфе, трывожная вестка: «Нех-та нека-га есь, нех-та некага есь, нех-та нека-га, нех-та нека-га…» Ляснік у леснічоўцы вызначыў, што і сабачы брэх, і дружны сарочы перапалох не ад дабра. Ён узяў стрэльбу, зарадзіў карцеччу і пайшоў у глыб лесу. Чалавек ішоў смела, таму што лес быў яму амаль што як родны дом, а лясныя жыхары ведалі яго ў твар. Ды і ён ведаў многіх іх, ведаў у твар і ваўчыцу, але чамусьці не забіваў яе. «Ці не зацёрся хто з маладых паляўнічых на тэрыторыю ваўчыцы, ці не напужаўся яе, узлез на дрэва і пакінуў сабаку, каб разарвала?» — падумаў ён, спяшаючыся. Брэх чуўся далёка, у самым канцы Воўчага яра, але раптам абарваўся. «Гатова!» — вырашыў ён і пайшоў павальней, хоць і ў той жа бок. Эх, а трэба было спяшацца. Спяшацца б!

Што ж здарылася там, ля векавога дуба?

Ваўчыца была «цёртая»: яна адышла ад дупла, каб Бім замоўк, ведала, што калі пачынае брахаць сабака, то аказваецца і чалавек са стрэльбаю. Бім таму і прымоўк, што ваўчыца не кідалася да яго. Праз колькі часу яна падышла бліжэй і села, не зводзячы вачэй з Біма. Так два сабакі глядзелі адзін на аднаго вока ў вока: дзікі сабака, далёкі прародзіч Біма і вораг чалавека, і сабака інтэлігентны, які не можа жыць без чалавечае дабраты; воўк ненавідзіць усіх людзей, а Бім любіў бы іх, каб яны ўсе былі добрыя да яго: сабака — сябар чалавека і сабака — вораг чалавека глядзелі адзін аднаму ў вочы.

Ваўчыца разумела, што ў дупло ёй не ўлезці, але яна падышла да яго, пацягнулася пысаю. Бім падаўся назад, аскаліўшы зубы, але ўжо не брахаў, ён быў недасяжны ў сваёй крэпасці.

Колькі часу цягнулася б гэта, невядома. Але ваўчыца павяла носам вакол, крута павярнулася ад дупла і прыгнулася, як перад небяспекай, крок за крокам падалася да тае палянкі, да таго дуба, за якім быў прывязаны Бім. Ішла яна з нейкім жахам у сэрцы, апусціўшы хвост-палена.

У паляўнічым азарце на Біма яна прапусціла гэтае месца, таму што начны дождж моцна змыў пахі, а цяпер, як толькі крыху абветрала, яна і пачула: вяроўка на дрэве, міска з мясам. О, яна ведала, што гэта абазначае: тут быў чалавек! Чалавекам пахне вяроўка, жалезам пахне круглая місачка, а сляды таксама яго; мяса ж — падман, здрада, пастка. Яна крышку прыпынілася, скочыла ўбок і пабегла, як ад вялікае напасці. Так воўк уцякае ад пасткі, якая няўмела пастаўлена — незамаскавана і пахне чалавекам.

Уцякла ад Біма апошняя ў лесе, адважная і ганарлівая ваўчыца.

…Адзіная істота на зямлі, якую ненавідзіць воўк — гэта ты, чалавек. Ходзяць па зямлі апошнія ваўкі, але ты іх застрэліш, гэтых вольналюбівых лясных санітараў лесу і поля, якія ачышчаюць зямлю ад нечысці, падлы, хваробы і рэгулююць жыццё так, каб заставалася толькі здаровае патомства. Ходзяць апошнія ваўкі… Ходзяць таму, каб знішчаць карослівых лісіц, зберагчы ад заразы астатніх, ходзяць таму, каб аслабелыя ад эхінакока зайцы не разносілі хваробу па лесе і па полі і не раджалі дзіцянят хворых і слабенькіх; ходзяць таму, каб у гады, калі многа мышэй, якія разносяць тулерамію, нішчыць іх многа-многа. Ходзяць апошнія ваўкі па зямлі.

Калі яны сумна, з надрывам спяваюць уначы, твая душа, чалавеча, чамусьці здрыганецца ад гэтага адкрытага і яснага вяшчання на ўсё наваколле: «Я-а-а ё-ёсць! Я ёсць!» І ты ж ведаеш, чалавек, што ваўчыца не кране маленькае шчаня-сысуна, а прыме яго, як роднае дзіця; не зачэпіць і малога дзіцяці, а перацягне яго ў логава і будзе падпіхаць да саскоў. Колькі іх, такіх выпадкаў, калі ваўкі з чалавека-дзіцяці выгадоўвалі чалавека-воўка! Шакалы так не ўмеюць. Нават сабакі не ўмеюць. А ці зачэпіць воўк авечку ў сваім раёне, там, дзе жыве? Ніколі. Але ты ўсё роўна баішся воўка, чалавек. Так нянавісць засланяе розум (чаго няма ў жывёлін!) і можа так авалодаць табою, што карыснае палічыш шкодным, а шкоднае — карысным.

Але апошнія ваўкі пакуль што ходзяць па зямлі.

Адзін з іх уцёк ад ненавіснага і небяспечнага чалавечага паху, але не ад Біма. Мы не ведаем, чым бы кончылася іх сустрэча і колькі б праседзела ваўчыца ля дупла. Магчыма, яны і знюхаліся б (яна ж усё-такі была адзінокая ваўчыца, а Бім — самец). Не будзем гаварыць пра тое, чаго не было, толькі напомнім, што людзі бачылі сабаку ў воўчай чарадзе неаднойчы. Але Біма такая доля абмінула.

Калі ўцякла ваўчыца, узнік сам сабою моцны боль у хворых грудзях. Бім стаў задыхацца, таму і выпаўз з дупла ды так і ўпаў на месцы — што будзе тое будзе! І ўсё-такі ён не ўзяўся есці мяса нават пасля таго як зноў вылежаўся і змог устаць. Заставалася толькі адно: ісці наперад, столькі, колькі хопіць сілы.

І Бім пайшоў. Доўга і цяжка ўзбіраўся ён на круты, вялізны, на кіламетр, пад'ём. Дзесьці на паўдарозе ён наткнуўся на след ваўчыцы, перайсці яго не адважыўся (яна ж адсюль і ішла!), потым скіраваў у густы непралазны зараснік і ўбачыў воўка. Убачыў проста перад сабою, мёртвага. Гэта быў той, што ўцёк у сярэдзіну аблавы смяротна паранены, каля якога ўсё яшчэ кружылася і кружылася ваўчыца, час ад часу апавяшчаючы наваколле сваёю страшнаю чалавеку тугою. Мёртвы воўк. Шэрсць на ім аблезла лапінамі. Засталася толькі частка сатлелага звера. Толькі кіпці сталі доўгія, злавесна чыстыя і страшныя. Бім убачыў: нават у мёртвага, сатлелага воўка кіпцюры застаюцца. І ад іх страшна.

Бім заспяшаў паўкругам, на колькі было ў яго сілы, назад, на тую сцяжынку, абходзячы след, які напалохаў яго.

Нарэшце ён узышоў наверх, спыніўся на тым месцы, дзе ўчора была машына, агледзеўся і пайшоў зусім дакладна туды, куды трэба было, — дадому. І зноў у яго неставала сілы, зноў ён адлежваўся ў сцірце, а то і ў сасновай ігліцы, зноў па дарозе шукаў зёлкі і еў іх.

Па шашы бег худы, кульгавы сабака. Бег наперад, толькі наперад, паволі, цяжка, але наперад, да тых дзвярэй, ля якіх ёсць спагада, ля якіх Біму хацелася легчы і чакаць, чакаць гаспадара, чакаць даверу і самае звычайнае, простае чалавечае ласкі.

…А як жа Толік? А як жа ён пасля таго, як прачнуўся раніцаю?

Ён, яшчэ не адзеўшыся, у споднім, пабег да Біма і раптам закрычаў:

— Мама! Дзе-е Бі-ім? Дзе!!!

Мама супакоіла:

— Бім захацеў папысаць, тата выпусціў яго, а ён не вярнуўся. Уцёк. Тата яго клікаў, клікаў, а ён уцёк.

— Тата! — заплакаў Толік. — Няпраўда, няпраўда, няпраўда! — Ён упаў на ложак, хлопчык у споднім, і крычаў з дакорам, з мальбою, у спадзяванні, што гэта няпраўда: — Няпраўда, няпраўда, няпраўда!