Белы Бім Чорнае вуха

Цяпер яго ўзяўся суцяшаць бацька:

— Вернецца ён, вернецца… А не вернецца, то самі знойдзем і возьмем яго да сябе. Абавязкова возьмем. Знойдзем — сабака не іголка.

Толік перастаў плакаць і глядзеў толькі ў адно месца. Потым зірнуў на бацькоў, выціраючы слёзы, і сказаў цвёрда:

— Усё роўна знайду!

Ён так упэўнена сказаў гэта, што бацька і маці апасліва паглядзелі адно на аднаго: «У хлопчыка свая думка».

Ад таго дня Толік стаў маўклівы ў школе і дома, нелюдзімы, насцярожаны да родных.

Ён шукаў Біма. Часам можна было бачыць у горадзе, як чысценькі хлопчык са шчаслівае культурнае сям'і, спыняў прахожых, выбраўшы каго толькі з выгляду, і пытаўся:

— Дзядзечка, а вы не бачылі белага сабаку з чорным вухам?

Раздзел 14. Дарога да родных дзвярэй. Тры хітрасці

Калі Бім падыходзіў да горада, ногі амаль не слухаліся. Бо ён жа зноў быў галодны. Ды і чым можна было пажывіцца каля шашы? Нічым. Хіба што кінутаю кім-небудзь лупінкаю ад кавуна, але гэта не харч, а толькі так. Такому сабаку трэба мяса, добрая куцця, капуста з хлебам (калі застаецца пасля абеду), адным словам, усё, што звычайна есць чалавек. Бім карміўся два тыдні ўпрогалад. З яго хворымі грудзьмі, пабітымі ботам, такая галадоўка — павольная згуба. Калі ж да ўсяго дадаць, што, змагаючыся з ваўчыцаю, ён моцна стукнуў расціснутую стрэлкаю заднюю лапу і штыльгаў на трох нагах, то можна ўявіць, які быў у Біма выгляд, калі ён уваходзіў у свой родны горад.

Але свет не без добрых людзей. На самай ускраіне ён спыніўся ля малюсенькага доміка з аднымі дзвярыма і адзіным акенцам. Вакол доміка ляжалі горы цэглы, каменняў, бетонных пліт, дошак, бярвення, жалеза і ўсяго іншага, а побач, з другога боку, стаяла палавіна новага вялізнага дома, але без акон, без дзвярэй і без даху. Вецер круціўся ў пустых дзірках акон, шыпеў над кучамі камення і цэглы, спяваў у штабелях дошак і завываў у верхатуры будаўнічага крана — і ўсюды на розныя галасы. Нічога дзіўнага ва ўсім гэтым не было Біму (усюды будавалі і будавалі бясконца), а па праўдзе кажучы, ён не раз прасіў у будаўнікоў: «Дайце, хлопцы, пад'есці». Тыя разумелі яго — падкормлівалі. Аднойчы нават жартаўнік з іхняе кампаніі на полуднім перапынку наліў у кансервавую бляшанку ложку гарэлкі і прапанаваў Біму:

— А ну, сабачка, дзюбні за здароўе тых, хто тут не крадзе.

Бім пакрыўдзіўся і адвярнуўся.

— Правільна! — усклікнуў жартаўнік. — Няма табе за каго выпіць, разумніца. Гэта я ведаю дакладненька.

Усе навокал засмяяліся і называлі штукара Шурыкам. Затое той жа самы Шурык адваліў нажом кавалак каўбасы — сапраўдная, з магазіна, а не тое, што са сметніцы! — і паклаў перад Бімам:

— За справядлівасць табе, Чорнае вуха. Вазьмі, мудрэц.

І зноў смяяліся людзі ў выквацаных камбінезонах. А Шурык дадаў, відаць, самае смешнае:

— А то, брат, за гэтую ноч дошкі зноў усохлі на трэць.

І яшчэ смяяліся, хаця хлопец той і не ўсміхнуўся.

Бім зразумеў Шурыкаву гаворку па-свойму: па-першае, гарэлкі сабаку — нельга, а калі ты яе не п'еш, то табе дадуць яшчэ каўбасы; па-другое, што ўсе гэтыя хлопцы, ад якіх пахне цэглаю, дошкамі, цэментам, — добрыя. Біму так і здалося, што Шурык гаварыў увесь час толькі пра гэта.

Успомніўшы такое, кіруючыся раней знаёмымі пахамі, па праву памяці, Бім, знясілены ўшчэнт, прылёг ля дзвярэй маленькага доміка, ля старажоўкі.

Быў досвітак. Акрамя ветру, вакол нікога не было. Праз колькі часу ў старажоўцы нехта кашлянуў і загаварыў сам да сябе. Бім прыпадняўся і зноў жа па праву памяці падрапаў за дзверы. Яны адчыніліся, вядома, як і заўсёды. На парозе паказаўся чалавек з барадою: адно вуха ў шапцы апушчана ўніз, другое тырчыць угору; плашч моцна нацягнуты на кажух: асоба, якой поўнасцю можа давяраць Бім.

— О, ды тут, ніяк, госці? Бач як табе падцяла, бяздомнік няшчасны, больш нічога не скажаш. Ну, заходзь, ці што?

Бім зайшоў у вартаўніцкую, амаль упаў ля парога. Вартаўнік адрэзаў кавалак хлеба, размачыў у вадзе і паставіў Біму. Той з удзячнасцю з'еў, пасля паклаў галаву на лапы і глядзеў на дзядулю.

І пачалася ў іх гаворка пра жыццё.

Сумна вартаўніку, дзе б ты ні вартаваў, а тут — жывое стварэнне глядзіць на яго здзіўленым, чалавечым, няшчасным і, адразу відаць, мучаніцкім позіркам, які, магчыма, таму так і ўражвае.

— Дрэннае ў цябе жыццё, Чорнае вуха, відаць адразу… Чаму ж яно? — спытаўся ён перш-наперш. — Хіба табе яшчэ чарга на ордэр не падышла? Ці так што?.. Я, брат, таксама, вось: чарга падыходзіць і адыходзіць, Міхей застаецца. Колькі іх, гэтых дамоў, панастаўлялі, а я ўсё вось з гэтаю будкаю пераязджаю з месца на месца. Ты вось збяжыш, напрыклад, і паспрабуй напісаць мне ліст: няма куды. Без адраса пяты год: «БМУ-12, Міхею». І ўсё табе пісанне. Не пакет, а ганьба адна. Піць-есці — хоць задушыся, хоць гальштук начапі і капялюш — на лоб; а вось жыць няма дзе, разумееш. Дзе падзецца? Дачасна так цяжка… А зваць мяне Міхей, Міхей я, — тыкаў ён сам сабе пальцам у грудзі і адпіваў пакрысе з бутэлькі (рабіў ён гэта кожны раз, як толькі выпальваў зарад свае гаворкі).

Бім добра зразумеў Міхееў маналог, па-сабачы, гэта значыцца, па знешнім выглядзе, па інтанацыі, па дабраце і прастаце: добры чалавек — Міхей. Паміж іншым, не так і важна разумець усе словы (яно сабаку нават і не патрэбна), а галоўнае — зразумець чалавека. Бім зразумеў яго і адразу ж задрамаў, прапускаючы міма вушэй далейшую гаворку. Але ўсё ж з-за павагі да субяседніка ён то заплюшчваў, то расплюшчваў вочы, адганяючы сон.

А Міхей вёў далей тым жа тонам:

— Ты вось заснуў, і ўся марока. А мне нельга. Нарвецца кантроль: «Дзе Міхей? Няма. Звольніць Міхея. Абавязкова». Вось яно што. Не акажыся на пасту або засні — адразу табе пад нос: «Дзе Міхей? Няма. Звольніць Міхея!» І ўся марока.

З-за дрымоты Бім толькі і адрозніваў словы: «Міхей… Міхей… Міхей… І ўся марока».

А Міхей адпіў яшчэ разы са два, выцер вусы, пасаліў хлеб, панюхаў і пачаў есці, гаворачы да Біма:

— А я так і скажу, Чарнавушка, перад сабакам і то нават лепш паспавядацца: нікому не скажа і спрачацца нечага, а самому палягчае… Вось я, Міхей, — ахова. Са стрэльбаю. Цяпер пытаюся: калі крадзе не адзін? Што Міхей зробіць? Нічога ён не зробіць. І ўся марока… Кажуць, закон. Добра — закон: злавіў — пяць год яму, с-сучаму сыну! А-а! Ды вось толькі яго злавіць трэба, вось дзе загваздка. Як улавіць? Вось яно і ёсць. Ты вось — сабака. Насаджаю я табе кораб зайцаў, выпушчу ўсіх разам, а табе лавіць загадаю. Яны разляцяцца ва ўсе бакі — і ўся марока. Ну, зловіш ты аднаго. А астатнія? Уця-яку-уць, — Міхей так весела засмяяўся, што Бім прыпадняў галаву — хоць ты і яму ўсміхайся.

Але Біму было не да таго.

Дзверы адчыніліся. Увайшоў чалавек, таксама вартаўнік, і сказаў:

— Перазменка. Кладзіся, Міхей, спаць.

Той дабраўся да лежака і адразу ж заснуў. А Змена сеў за стол на Міхеева месца, крышку пасядзеў і прыкмеціў Біма.

— А гэта тут яшчэ што за пугач? — спытаўся ён у Біма, бо, мабыць, кінуліся вялікія вочы.

Бім сеў, як і патрэбна ветліваму, стомлена вільнуў хвастом («Хворы я, маўляў. Гаспадара шукаю»). Змена нічога не зразумеў, як і многія людзі не разумеюць сабак, а замест адказу адчыніў дзверы і падапхнуў Біма нагою:

— Правальвай, пачвара.

Бім пайшоў перакананы: Змена — гадкі чалавек. Але ісці далей ён не мог: калі пад'еў цюры, ён чамусьці яшчэ больш знясілеў, а сон валіў яго з ног. Перамагаючы сон, Бім зайшоў у дом, які будуецца, зашыўся ў жмак габлюжак, якія пахлі хвояй, і заснуў моцна-моцна.

За дзень яго ніхто не патрывожыў. Так ён і праляжаў да вечара. Прыцемкамі абышоў ніжні паверх, знайшоў на акне амаль паўбулкі хлеба, большую частку з'еў (наеўся), меншую вынес з дома і загроб у мяккую зямлю ля траншэі; усё гэта ён зрабіў сумленна, як і павінна рабіцца, хоць і неставала сілы, але сабачае правіла «хавай кавалак на чорны дзень» трэба не забываць. Цяпер ён адчуў, што можа ісці далей. І пайшоў да сваіх родных дзвярэй.