Би?иги Аан Дархаммыт

«Кыыл сулус» холкуос оолоро ктм рэнэллэрэ. Ол эрэйдээхтэр, таас-сап млтх дьоно, аара кэлэ-бара кинилэргэ киирэн иттэн аааллара. Онно ийэтэ оолору сылаас чэйинэн, тугунан эмэ кндлээн ыытара. Ол иин кини эмиэ доотторуттан тугу да кистээбэккэ, тиэх лтттэн бэрсэ, ллэстэ рэммитэ.

Сир аайы ханна баарар буоларыныы, кыра сааыттан лээ миккиллибитэ. Ийэтэ тэрилтэ ооун отторугар кмлн мас кыстыыра, уу баара, тэлгээ хаарын крдьэрэ. Сайынын холкуоска окко лэлээрэ.

рэин ыарыраппат этэ. Ийэтигэр кмлр буолан, дьиээ дьарыктанарыгар т да солото суоун иин, истибитин тута ылынымтыа, ыыктыбат йд. Кини ол хаачыстыбатын ыаллыы олорор дириэктэрэ Г.Ф.Саввин хайгыыра, куруук лэлээн хачыгырайа сылдьар крс уолчааны сбл крр. Оолору кытта оонньуур тгэн оскуолаа перемена эрэ кэмигэр тосхойоро. Оччотооу оолор срлээх-ктлээх, тргэн хамсаныылаах сылбыра оонньуулары сблллэрэ. Онно Миша куруук инники, крэстэиилээх ттгэр сылдьара. Ханна барыай, оннукка сороор охсуан да ылар тгэннэр баар буолаллара. Оскуола оолоро «хотугулар» уонна «соурууулар» диэн икки блхх хайдыан киирсэллэрэ. Кини охсууук буолбатах этэ уонна кими да кл-элэк гынары олох сблээбэтэ. Ол иин учууталлар кинини крс рэнээччинэн аааллара.

Оо сылдьан улааттахтарына бары рэхтээх, хамыаар буолар баа санаалаахтара. «Мин, хамыаар буоллахпына, ону ооруом, маннык гыныам», – диэн ким туох баа санаалааын этэн куоталаа оонньууллара. Онуоха кини биирдэ: «Куораттан элбэх табаар, бородуукта аалан дьоо барыларыгар тээ ллэриэм этэ», – диэбитигэр сорохтор клбттэрин, сорохтор сэргии, боччумура истибиттэрин йдр. Оччолорго оо ксэ араас массыына, смлт, патефон эин булунар баалаах буолара. Оттон сорохтор, биллэн турар, уордьаннаах, мэтээллээх байыаннай эбэтэр дьинээх хамыаар курдук таныахтарын-саптыахтарын баараллара. Ол эрээри дьоо барыларыгар тн ооруох баа санаа баыйар буолара. Билигин дьон ксэ бэйэ эрэ интэриэин крнэр ттгэр оунна. Ону адьас куаан диэххэ сатаммат эрээри, уопсастыба уонна бэйэ интэриэин тээ крллхтээх. Хайа эмэ ттгэр кэлтэйдээин таыстаына, уопсастыбаа да, бэйээ да сйтэриилээх буолара чахчы. Оттон кини оо сылдьан дьоо барытыгар тугу баарар тээ ллээн, бэл охсуспут «стхтрн» матарбакка, ллэрэр баа санаата хаан дааны халбанаабат этэ. Кырдьаастары, ыарыахтары, инбэлииттэри бастатан туран ллр й-санааны оччоттон этэ сатыырга холоммут эбит. Ол да иин, ити баа санаатын оо эрдэиттэн иитиэхтээбит буолан, Россияа социализм идеята эстиитин олус ыарыылаахтык ылынан эрдээ.

Улахан убайа Ким Эдьигэээ кэлэн лэлии олорон, Мишаны сэттис кылаас кэнниттэн бэйэтигэр ылан рэттэрбитэ. Биир сыл дьиэлэнэн рэммитин кэннэ убайын аармыйаа ылбыттара. Инньэ гынан орто оскуоланы Эдьигэээ интэринээккэ олорон бтэрбитэ. Оччолорго саха оолоро Дьокуускайга киирэн, интэринээккэ олорон иккис оскуолаа рэнэллэрэ. Кини дааны онно киириэн сп эбитэ буолуо да, тоо эрэ Эдьигэээ таласпыт. Бука, аата хаалбыт сирэ тардар, угуйар буолан тиийдээ…

* * *

Смлт, дьигиийбэхтээт, аллара ыыктынан салгыа охсуллумахтаан ылла. Намтааыа бардылар, ол аата, чугааан эрдэхтэрэ. Иллюминаторынан с гынна. Соордук, лнэ рднэн ктн иэллэр. Аыйах дьиэлээх-уоттаах Бэстээх учаастагын ааа охсубуттар, иннилэригэр Баахынай мыраана, онон-манан ордон хаалбыт хаарбах тутуулар, дуобат курдук, чочоруан кстллр. Ок-сиэ, бу дойду ыыллан-тоуллан бппт. Урут элбэх киилээх-слээх бд учаастактар этилэр дии. Хомсомуолга лэлиир эрдэинэ, хайыарынан походтуу кэлэллэрэ, элбэх субуотунньуктары тэрийэллэрэ…

Дьон-сэргэ ырыынак сыыаныгар киириигэ бэлэмэ суох олорон биэрэн иэдэйдэ. Бэйэни салайыныы, крн боппуруоун дэбигис ылынымаары гынна. Олус бытаарыы таыста, дьон й-санаата уларыйбата срдээх. Урут сопхуос саана нааа бэлэмэ рэнэн, ким эрэ кэлэн дьаайарын-тэрийэрин, хамнас биэрэрин кэтээ рэнэн хаалбыттар.

Смлт, сыыйа намтаан, лнэ хаас мыраанын рднэн ыраах сырдаан кстр бачымах курдук хойуу тутуулардаах Эдьигээн блэгин туаайбытынан супту сурулаан аллара диэки тэн истэ. Мыраан рднээи хардьа тыа ньирээйи мастара кии хараар чуолкайдык кстр буоллулар. Ол Стрекаловка рэх снньэ, сиэдэрэйдик иэиллэн, р кмс мрэлии клмрдээн кннэ. Смлт, блэги рднэн балай да ааа ктт, уа ттнэн р ханарыйан тттр эргилиннэ. Эбэ модьоо мыраанын рднээи сэдэх тутуулардаах аэропорт хонуутугар тэн, уун бетон суол устун тилигирэйэ срдэ.

Эдэр учуутал

Олунньу саатынааы сарсыардааы дьыбардаах халлаан р былытынан сабыллан турбут чараас бртн сэгэтэ тарпыт курдук, илин саах иитэ рс рднэн кмс кытах дуйунуу сууктуйа сырдаан эрдэинэ, Стрекаловка рэх сырыынньа хааын батыа чуоуспут дьоус тутуулардаах эргэ дьиэлэртэн биирдэстэриттэн хачаайы крнээх эдэр кыыс тахсан хайыар кэтэ турар. Кнн тура-тура ткнн, ким эрэ олус кээтэн кэбиспит быатын хат срэн, хаатыкатын тбтгэр сп тбээр гына кыаратан баайталаата. Балай да р бодьуустаан хайыардарын кэтэн кэлгиэ быаларынан кириэстии тардыталаан баанан баран, икки торуоскатынан сэрэхтээхтик тайанан, рэх эниэтин намыах сирэйинэн аллара диэки анньынна. Мууска киирэн рэх снньн батыа тыырыллыбыт суолунан холкутук сыыйа тэбэн барбахтыы тээт, тттр иэиллэн сыыры р таыста. Дьиэлэр кэтэхтэринэн кытылы батыа эрийэ-буруйа сыыйыллар килэркэй суолу тутуан олорор сирин туаайыытыгар эргиллэн кэлиэр диэри чаас чиэппэрэ холобурдаах ааа оуста.

Дьиэтигэр киирэн сыыйа-баайа суунан-тараанан, оох рдгэр турар сылаас чаанньыктан чэй куттан сулбу-халбы аыы тстэ. Блн с чааска диэри тохсус кылаастарга химия уруогар бэлэмнэммит тэтэрээтин, учебнигын туумба рдттэн хомуйан бартыбыалыгар угунна. Тааын уларыттан лэтигэр тахсаары туран чаытын крммтэ, сэттэ ааар буолан эрэрэ.

Аыйах хаамыылаах сиргэ турар улахан оскуола дьиээ киирбитэ, ким да кэлэ илик эбит. Учуутал хоугар киирэн сонун, бэргээтин ыйаат, ойооско турар сиэркилээ крнэ, тааын-сабын кннрнэ тстэ уонна крдргэ тахсан кэрийэ сылдьан кылаастары кртэлээтэ. Паарталар, остуоллар туруулара бэрээдэктээин, дуоскалар ыраастарын, барыларыгар миэл, тирээпкэ баарын астына крн тннн киириитигэр атын учууталлар утуу-субуу кэлитэлээбитинэн бардылар.

– Здравствуйте, Анастасия Яковлевна. Вы, как всегда, первая. Сейчас по пути заходила в интернат, грязновато живут ребята. Что-то долго болеет наша воспитательница. Кстати, с сегодняшнего дня Ваша очередь ее заменить, – быйыл саа ананан кэлбит орто оскуола дириэктэрэ Марианна Евгеньевна Фрейберг, учууталыскай аанын ааат, дьаайбытынан барда.

– О, Настенька молодец, каждое утро зарядкой занимается и на лыжах ходит. И когда все успевает? – барыларыттан аа саастаах, р бааарыйбыт улахан саалаах нуучча тылын учуутала Зоя Дмитриевна Головина олохтоох миэстэтигэр остуол баынааы олоппоско олоро тстэ. – Как на фронте, всегда подтянутая ходит, молодчина.

Зоя Дмитриевна – фронтовичка, тгэн тосхойдор эрэ сэрии туунан бииргэ лэлиир дьонугар, оолорго дааны куруук кэпсии сылдьарын сблр.

Оскуола лэиттэрин ааарын кэриэ Воронеж, Ярославль курдук соурууу куораттартан кэлитэлээбит сымнаас килиимэттээх дойду дьоно этилэр. Инньэ гынан, тыйыс айылалаах уук хотугу сир тымныытыгар рйээ суохтара таайан, кслэрэ сонноох сылдьан уруоктарын ыыталлара. Арай дириэктэрдэрэ Марианна Евгеньевна, Тиксиигэ трбт олохтоох кии сиэринэн, сонун устан, хараа кх кстмн таынан халы т былаатын санныгар брнэн сылдьара. Кини аата Евгений Фрейберг Тиксиигэ аан манай метеостанцияны тэрийэн лэлэппит киинэн биллэр. Кыыын трбт сирин аатынан Тиксии диэн срэхтээбитэ сибидиэтэлистибэтигэр сурулла сылдьар . Кыыа ону пааспар ыларыгар Марианна диэн уларыттарбыт. Срдээх дьааллаах, ыпсарыылаах тыллаах-стх кии. Таас-сап кырыымчык кэмигэр маннааы экспедициялары кытта кэпсэтэн интэринээт оолорун барыларын хаатыкалаата, тэлигириэйкэ булан кэтэрдитэлээтэ. сс Анастасия Яковлевна Дьокуускайга иккис оскуолаа рэнэр кэмигэр интэринээт оолоро бары формалаах буолалларын, уолаттар хара сукунаттан тигиллибит киитэллээх, оттон кыргыттар баартыктаах сылдьалларын туунан кэпсээбитигэр барыларыгар оннук форма тиктэртээбитэ. Сиэрин ситэрэн сс эмиэ сукунанан сааскы сон уонна муоданы тктэн молниялаах бэлбиэт куурка тиктэрэн, быата, маанытык таыннартаабыта.

Анастасия Яковлевна институт кэнниттэн биология уонна география учуутала идэлээх бу дойдуга быйыл саа кэлэн лэлээн эрэр. Эмиэ кини курдук рэин саа бтэрэн Воронежтан кэлбит Смирнов Борис Иванович диэн кыра ууохтаах эдэркээн физрук уол, Анастасия Яковлевна хайыардыыр сураын истэн, сэргээн эрэрдии муатыйбыт куолаынан барыларын диэки кылап-халап кртэлии-кртэлии:

– А ребята у меня не хотят лыжами заниматься, никто меня не слушается. Уеду отсюда, – диэтэ.

– Ок, киибит кэллэ-кэлээт куотардыы оостон эрэр дуу? – математика учуутала Иннокентий Афанасьевич Герасимов, элэктээбиттии, клэ тстэ.

Ону сблээбэтэх курдук, кэргэнэ Марфа Дмитриевна, саха тылын учуутала, эрин диэки хатыылаахтык крбхтт, уолу алы гынардыы, ньуолбардык саа аллайда:

– Да ты что-о, Боря, не надо… Вот Анастасия Яковлевна поможет тебе.

– В самом деле, Борис Иванович, мы все поможем тебе, – оскуола завуа Матрена Петровна тыл кыбытта.

Онуоха элбэи аахпыт-билбит, уопуттаах салайааччытын ыллыктаах тылын-н йн, Анастасия Яковлевна барыларыгар туаайан этии киллэрдэ:

– Точно, давайте отныне каждое воскресенье все кататься на лыжах. Боря будет руководить нами.

– Кырдьык дааны!

– Я поддерживаю Настю.

– Да, покажем пример детям.

– Сп этэ.

Уруокка киириэхтэрин иннинэ кылгас мунньах ааардаах кэпсэтии тмгэр учууталлар рбл кн сарсыарда уонтан биир чаас устата хайаан да бары хайыардыы тахсар туунан бигэтик кэпсэтиэн, кылаастарынан тарастылар.

* * *

Бгттэн ыла ууннук ыалдьыбыт интэринээт иитээччитин оннугар лэлиэхтээх Анастасия Яковлевна, улахан кылаас уолаттарын хоугар киирэн, кэккэлээ турар ороннор иннилэринэн хаамыталыы сылдьан, муннук ороннорго чмхтн олорор оолортон, кэпсэтии таааран, сбэлээр быыынан интэринээт олоор-дьааар туох итээс-быаас баарын, инники ттгэр хайдах дьаанар баалаахтарын тэн-анньан ыйыталаа сатыыр.