Хобіт, або вандроўка туды і назад

— Добрую вы распавялі гісторыю, — сказаў Беарн. — Але зараз, калі ведаю, што яна праўдзівая, яна падабаецца мне яшчэ больш. Даруйце мне маю падазронасць. Калі б вы жылі на краі Ліхалесся, вы б не давяралі словам тых, каго не ведаеце, як брата ці нават лепш. А я ж, як толькі вызнаў, паспяшаў што моцы дадому, каб даведацца, ці жывыя вы і здаровыя. I каб прапанаваць усю магчымую дапамогу. Цяпер я буду лепей думаць пра гномаў. Ну і справы! Забілі самога Вярхоўнага Гобліна, самога Вярхоўнага Гобліна!

Ён аж засмяяўся ад задавальнення.

— А што ж вы зрабілі з гоблінам ды Варгам? — раптам спытаў Більба.

— А пойдзем, зірнем! — сказаў Беарн, і усе пакрочылі следам за ім за дом.

Гоблінская галава тырчала на жэрдцы за брамай, а побач на дрэве вісела прыбітая Варгава скура. Беарна лепш было не мець у ворагах. Але ж цяпер ён быў сябрам, і таму Гэндальф вырашыў, што будзе разумным распавесці яму ўсё пра падарожжа, і забяспечыць сабе найбольшую магчымую дапамогу.

I вось што паабяцаў Беарн. Перш за ўсё, поні для кожнага і каня для Гэндальфа, каб даехаць да лесу. А на поні — наўючыць мяхі з ежай, якой пры разумным карыстанні павінна хапіць на некалькі тыдняў. I даволі лёгкай ежы: мукі, арэхаў, добра закры-тых скрыняў з сушанай садавінай, гліняных гарлачыкаў з мёдам і асаблівых, двойчы прапечаных булачак, якія доўгі час не псуюцца і надта пажыўныя. Нават луста такога хлеба дазваляла ісці або працаваць доўгі час, а спосаб прыгатавання іх быў таямніцай Беарна. У склад булачак уваходзіў мёд, як і ў большую частку Беарнавай ежы. Яны былі вельмі смачныя, хоць пасля іх і хацелася піць. Вады, аднак, пакуль што несці з сабой не было патрэбы — да лесу можна было натрапіць на шмат рачулак ды ручаінак.

— Шлях праз Ліхалессе цёмны, цяжкі ды вусцішны, — казаў гномам Беарн. — Там цяжка знайсці ваду і ежу. Арэхі яшчэ не выспелі (хоць, магчыма, выспеюць і пападаюць, пакуль дабярэцеся да другога краю леса), і амаль што ўсе гарэхі там не прыдатныя для ежы, а звяры там усе незвычайныя, жахлівыя ды недарэчныя. Я дам вам скураныя мяхі для вады і лукі са стрэламі. Аднак жа сумняюся, што вы знойдзеце там нешта цалкам і адразу прыдатнае для ежы ці піцця. Яшчэ: якраз на вашай дарозе ёсць чорная і хуткая рака. 3 яе нелыа піць, і дакранацца да вады нельга! Я чуў, што вада тая моцна зачараваная, нясе санлівасць ды страту памяці. Таксама ў паўцемры тых мясцінаў надта цяжка падстрэліць што-небудзь для ежы, калі заўсёды трымацца сцежкі. Авось сыходзіць са сцежкі НЕЛЬГА Ў АНІЯКІМ ВЫПАДКУ!

— Вось і ўсё, што я магу вам парадзіць. У лесе я дапамагчы вам не здольны. Усё залежыць ад вашай мужнасці і поспеху. Ежы вам павінна хапіць. Калі падыдзеце да краю лесу, калі ласка, выпраўце назад маіх поні. Жадаю вам падарожыць хутка, а мой дом заўсёды застанецца адчыненым для вас — калі толькі здарыцца, што ваш шлях дахаты будзе пралягаць побач.

Зразумела, гномы падзякавалі яму, адвесілі мноства паклонаў, памахалі капелюшамі і безліч разоў сказалі: «Да вашых паслуг, о Гаспадар драўляных залаў». Але ж пасля змрачнаватых Беар-навых словаў настрой гномаў сапсаваўся, і яны адчулі сваё падарожжа значна цяжэйшым, чым лічылі спачатку. Да таго ў канцы вандроўкі, нават калі паспяхова мінеш усе небяспекі, чакае цмок.

Усю раніцу кампанія рыхтавалася да ад'езду. Хутка пасля поўдня яны апошні раз паснедалі разам з Беарнам, потым паселі на пазычаных поні і, шмат разоў сказаўшы «да пабачэння», выехалі з ягонай брамы.

Мінуўшы высокую агароджу Беарнавай сядзібы, яны павярнулі на поўнач, а праз нейкі час — да заходняй поўначы. Як і параіў Беарн, яны паехалі не да галоўнай дарогі праз лес, якая ішла на поўдзень ад ягонай зямлі. На шляху ў той бок яны б напаткалі горную раку, якая, у сваю чаргу, улівалася ў вялікую раку за некалькі міляў на поўдзень ад Карока. Брод там быў гаыбокі і недарэчны, цераз яго кампанія разам з поні і пакункамі магла б не перабрацца. Там і праходзіла сцежка да лесу, да пачатку старой дарогі праз лес. Але Беарн папярэдзіў, што гэтай дарогай часцяком карыстаюцца гобліны, а сама дарога, як ён чуў, каля ўсходняга краю парослая і зусім занядбаная, вядзе да непраходных балотаў ды багнаў, дзе і губляецца. Дый выводзіла яна з лесу далёка на поўдзень ад Са-мотнай Гары, ім бы давялося доўга і цяжка вандраваць блізка краю лесу. На поўнач ад Карока Ліхалессе падыходзіла бліжэй да даліны Вялікай Ракі. Хоць і горы адтуль былі бліжэй, Беарн парадзіў ісці менавіта гэтым шляхам, бо за колькі дзён язды ад Карока пачыналася малавядомая сцежка праз Ліхалессе, якая выводзіла амаль што непасрэдна да Самотнай Гары.

— Гобліны, — сказаў Беарн, — не адважацца пераправіцца праз Вялікую Раку за сотню міляў на поўнач ад Карока і да майго дома не падыдуць (ён добра абаронены па начах!), але я б на вашым месцы паспяшаўся. Калі яны сабраліся ў хуткім часе зрабіць набег, то пяройдуць раку на поўдзень адсюль ды памчацца ўздоўж краю лесу на поўнач, каб перарэзаць вам шлях. А Варгі бегаюць лепш за поні. На поўнач вам ехаць бяспечней, хоць і будзеце бліжэй да гоблінскіх цвярдыняў у гарах. Такога ад вас яны чакаць не будуць, і ім давядзецца ехаць даўжэй, каб захапіць вас. Зараз у дарогу — і як мага спрытней!

Вось чаму спачатку гномы ехалі моўчкі, скакалі на ўвесь поневы спрыт, калі месцы трапляліся парослыя травою ды роў-ныя. Па левую руку цьмянымі грамадамі ўздымаліся горы, і шэраг дрэваў уздоўж ракі рабіўся ўсё бліжэй. Калі кампанія пачала падарожжа, сонца толькі пачало хіліцца да захаду, і да вечара яно ззяла ярка і моцна. Цяжка бьшо пры такім надвор'і ўвесь час думаць пра гоблінаў, і калі Беарнаў дом застаўся за шмат міляў ззаду, кампанія пачала размаўляць, спяваць і ўвогуле забылася на змрочны шлях праз лес у недалёкай будучыні. Але ўвечары, калі надышла цемра і на горных піках крывава заззяў захад, яны спыніліся на начлег і прызначылі вартавых, але спалі дрэнна — амаль кожнага непакоілі жахлівыя сны, у якіх вылі, палюючы, ваўкі ды галасілі гобліны.

Наступная раніца зноў сталася яркая і прыгожая. Тонкі восеньскі белы туман ляжаў на зямлі, але хутка ўзышло сонца і паразагнала яго. Цені не паспелі скараціцца, як кампанія зноў скіравалася ў дарогу- Так ехалі яшчэ два дні і не бачылі нічога, акрамя травы, кветак, птушак і самотных дрэваў там і тут, ды час ад часу статкаў рудых аленяў, якія пасвіліся ці грэліся на сонцы. Більба зрэдку заўважаў разлапістыя аленевы рогі, якія выторкваліся з доўгай травы, і спачатку думаў, што гэта змяр-цвелыя галіны дрэваў. Калі надышоў трэці вечар, гномы вырашылі ехаць далей: Беарн паабяцаў, што раніцой чацвёр-тага дня яны дасягнуць лесу. Так што ехалі да цемры і далей у месяцовым святле. Калі спусціўся змрок, то Більба быццам заўважыў няясную постаць вялізнага мядзведзя, які бязгучна краўся побач з імі — і ў тым жа напрамку. Але калі хобіт сказаў пра тое Гэндальфу, чараўнік толькі шыкнуў: «Ціха, ціха, не звяртай увагі!»

Наступным днём узняліся і ад'ехалі яшчэ да святла, хоць і не паспалі добра. Як толькі развіднела, кампанія ўбачыла лес, што маўкліва чакаў іх — нібы чорны, змрочны замкавы мур. Шлях ішоў усё пад гару ды пад гару, і, здавалася, навальвалася на іх цяжкая, страшная цішыня. Птушкі спявалі менш. Аленяў было не бачна, нават трусікі зніклі. Апоўдні кампанія дабралася да ўзлесся і спынілася адпачыць пад агромністымі галінамі першых дрэваў Ствалы іх былі неабсяжныя, вузлаватыя, галіны пакрыў-леныя, а лісты — цёмныя ды доўгія. Дрэвы аплёў хмель, звісаў ды валачыўся па зямлі.

— Ну, вось і Ліхалессе, — сказаў Гэндальф. — Найвялікшы сярод лясоў паўночнага свету. Спадзяюся, вам спадабаўся ягоны выгаяд. А зараз вы павінны адправіць назад тых цудоўных поні, якіх вам даў Беарн.

Гномы пабурчэлі ў адказ на гэта, але чараўнік хутка патлу-мачыў усё іх глупства.

— Беарн не так далёка, як вам здаецца. I ва ўсялякім выпадку, вам лепш трымацца сваіх абяцанняў, бо Беарн надзвычай небяспечны вораг. Спадар Торбінс мае пільныя вочы, ён пацвер-дзіць вам, калі самі не заўважылі: шжную ноч побач з намі ішоў ці сядзеў непадалёк вялізны мядзведзь, назіраючы ды пільнуючы. I не толькі, каб вас абараніць ды весці, але каб прасачыць за поні. Беарн хоць і сябра вам, аднак сваю жывёлу любіць, нібы дзяцей. Вы і ўявіць сабе не можаце, якую ласку ён зрабіў, дазволіўшы гномам так далёка і спрытна дабрацца на сваіх поні — і што зда-рыцца, калі вы паспрабуеце забраць поні з сабою ў лес.

— А як наконт каня? — спытаў Торын. — Нешта вы не ўзгадалі, што збіраецеся адправіць назад каня?

— Не, таму што я яго не адпраўлю.

— А як жа наконт вашых абяцанняў?

— Ну, гэта мой клопат. Я не адпраўляю каня таму, што сам на ім вяртаюся!

Вось так і даведаліся, што Гэндальф збіраецца пакінуць іх на самым краі Ліхалесся. Настрой у кампаніі скаціўся ледзь не да адчаю і роспачы, але як ні прасілі Гэндальфа, намеру свайго ён не змяніў.

— Зноў тое самае, што і на Кароку, — сказаў ён. — Спрачацца бессэнсоўна. На поўдні мяне чакае, як я вам і распавядаў, вельмі тэрміновая і неабходная справа. Я і так з-за вас спазніўся. Магчы-ма, мы яшчэ сустрэнемся да канца вашай авантуры, а можа — не. Гэта залежыць ад вашай мужнасці і розуму. Я адпраўляю з вамі спадара Торбінса. Я ўжо казаў вам, што ў ім значна больш, чым можна заўважыць на першы погляд, і вы ў гэтым хутка пераканаецеся. Так што вітайце Більба і не вешайце насоў! Ура Торьшу і кампаніі! У рэшце рэшт, гэта ж вашая ўласная прыгода. Думайце пра скарбы і забудзьцеся на лес ды цмока — у кожным разе, да наступнай раніцы.