«Кэпсиэ» кэннэ а?а?астык

Бу эиги илиигитигэр киирбит мин саа кинигэм хооон тылларынан тырымныы долгуйбат: бу кинигэм киэргэтиитэ суох кэпсиир ааастык «Кэпсиэ» туунан, тус бэйэм билбит, йм-срэим н аарбыт олоум, дьонум-сэргэм туунан.

Ааптар

«Кэпсиэ» кэннэ ааастык…

1. СААЛАНЫЫ

Улуу дойду урусхалын рдгэр саа кэм, саа йэ сааа арыллара. Ааспыт йэ тмктр тмээр эмискэ сууллубут «тимир быыс» ктхпт кпп дьайаран, кл салгыа олус дайдаран улдьаарбыт й-санаа чэбдигириитэ, олох-дьаах сыыйа сааыланыыта кэлэн иэргэ дылыта… Ону кытта мин олоум саа кэрдииэ сааланан, дьолу эрэ эрэннэрэ долгуйар Дьокуускай куоракка олохсуйа, айа, лэлии кэлбитим. Пааспарбар куоракка бырапыыскам суоа (бырапыыската суох киини лээ ылбаттар), ону кистээн тураммын уон сылы мэлдьи Сунтаар телестудиятын дириэктэрин быыытынан аспыт-саппыт аай Национальнай крдрр-иитиннэрэр хампаанньам аанынан аны «Сэргэлээх» телестудия редактора» диэн сололоох кннэтэ ааар аналламмытым. рспблкэ срн ханаалын лэитэ буоларга бу иннигэр улууска хайдах лэлээбити аахсыллыбат буолан тахсыбыта. Т да Сунтаар устуудьуйатын бастынар кэккэлэригэр илдьэ сылдьыбыт тлээхпин бу иннинэ бэйэтинэн хаста да бэлиэтээтэр, НВК оччотооу эдэр салайааччыта миигин урукку рдк коэффициеммын муутуур алын кэрдиискэ тэрэн, оскуоланы бтэрбит оону кытта тэнээх хамнаска ылбыта. Урут дааны, билигин дааны улуустан – «тыаттан» саа кэлээччилэргэ итинник сыыан баар: хайдах эрэ туолбут оптуобуска хойутаан киирэн, туран эрэн айанныырга кэллибит пассажиры эрдэ киирэн олбох булан олоруммут дьон кыра соус бэйэлэригэр тиэрдибэт санаалаах одуулуулларын курдук…

2. «КЭПСИЭ» БИЭРИИ

«Былыр Кытай императора кулуттарын кутун туой дьоо крн аллараа дойдуга илдьэ барар этэ. Билигин тойон, кыратыттан-улаханыттан тутулуга суох, бэйэтин эргимтэтин эмиэ илдьэ барар. Ардыгар аллара, ардыгар – э…» Бу мин бэйэм суруйбут «Кырыыстаах биилэх» кэпсээммиттэн быа тардыыны киллэрдим. Тоо диэтэххэ, итинник кстн иитиннэрэр-крдрр эйгээ лэлии сылдьааччылар ордук чугастан крбт…

рспблкэ саа салалтатын кытта хампаанньаа Харлампий Дьяконов бэрэсидьиэн (ол саана тэрилтэбит салайааччыта бэрэсидьиэн дэнэрэ) кэлбитэ. Сотору: «Саха тэлэбиидэнньэтэ бэйэтэ туспа ханаалланар, онно кнстэри-тннэри бэйэтэ эрэ крдрр бырааптанар », – диэн сурах тараммыта. Уруккуттан лэлиир дьон: «Тугунан уонна кимнээинэн ол лгэрдээх сабардамы толороору, оннооор бу кннэтэ аыйах чааы сатаан толорбоккобут хатылааын э хатылааын буолар дии…», – дээллэрэ. Кэнники йдтхх, ол спк этэллэр эбит, оттон мин оччотооу санаабар хампаанньаа туох да бааам кии лэлиирэ (бииги биэс буолан улуус телестудиятын биэриилэрин нэдиэлээ стэ киээ хойукка диэри тэрийэн тааарарбытынан суоттуур буоллаым дии), срдээх иллэ курдуктара, онон, сатаан аттардахха, кнстэри-тннэри да буолбатар, сабардамы балачча улаатыннарар кыах баар курдуга.

Онтон «12-с» диэн ааттаах, куорат эрэ иигэр онуоха-маныаха диэри крдрр ханаал аылларын, кини кэнники сайдан рспблкэ рднэн крдрхтээин туунан сурах кэлбитэ. Срн уратыта – урукку НВК-тан олох атын сирэйдээх-харахтаах, ис хооонноох буолуохтаах , «эттэн» итинник ирдэбили туруорбуттар. Онон айар лэиттэртэн барыларыттан саа, сонун биэриилэр бырайыактарын крдбттэрэ. Мин улуус устуудьуйатыгар лэлии сылдьан рспблкэ ханаалыгар туох тиийбэтин син «идэлээх» харахпынан бэлиэтиир, санаабар саа биэриилэри толкуйдуур этим. Бастакы бэлиэтээиним: тылы, саха тылын курдук модун к сатаан туанар кыахтаах ыытааччы кннэр диэн этэ. Иккис баа санаам: сахалыы кэпсэтии ааас уонна аныгы долгуа тэриллэрин крдрбн диэн этэ. Уларыта тутуу ухханыгар, 80-с сыллар бтлэригэр буолуо, саха экрана биир кэмэ оннук ааас, кррг ордук умсуланнаах буола сылдьыбытын йдбн. Ыытааччылартан Алексей Амбросьев тахсарын кэтээн кррм.

Онон дьэ, туох эрэ сааны киллэрэр тус бэйэбиттэн ирдэнэр кэмигэр тбээ кэлбит кии, рн кытта тнэн кэбистэим дии. «Кэпсиэ» диэн ааттаах, биир чаас устата быа эфиргэ барар биэрии бырайыагын, ону таынан сс хас дааны эмиэ саа, урут бэлиэтэнэ илик хайысхаларга санааларбын суруйа охсубутум. Онно билигин чопчу йдрбнэн (сороун умнубуппун), «Саа ырыа» диэн сылын аайы ыытыллар телевизионнай ырыа крэин туунан бырайыак эмиэ баара. Ол гынан баран, ол мин бырайыакпар мелодистар, композитордар быйыл эрэ истээччи дьлгэр тааарбыт саа ырыаларын икки ардыларыгар крэх буолуохтааа. «Арай биирдэ» диэн саха крн-клтн тааарар биэрии баар буолуон сп диэн эмиэ суруйбутум. Итиннэ Сунтаар устуудьуйатыгар «Ералаш» курдук крдх жанрга табыллан лэлии сылдьыбыппытыгар тирэирбитим. Саа тахсар кинигэлэри, саа суруйар дьону билииннэрэр биэрии эмиэ баар буолуон сптн ыйбытым. Хайдах астыыры-ллр крдрр, рэтэр биэрии ол кэмэ суоа, онон ол туунан эмиэ киллэрбитим. Онтон да атын санаалары эппитим, архыып чгэйдик хараллыбыт буоллаына, ол илиинэн суруллубут сурук ханна эрэ баар буолуон сп.

Ол саана лэиттэр бэйэлэрин икки ардыларыгар «бэрэсидьиэннэр уларыйаллар, арай кини уларыйбат» диэн дьаралыктаан кэпсэтэр салайааччылара Николай Иннокентьевич Петров тэлэбиидэнньээ дириэктэрдиир этэ. НВК бэрэсидьиэннээх, ол аннынан тэлэбиидэнньэ уонна араадьыйа дириэктэрдэрэ диэн ботуччу сололор бааллар. Кини миигин ыыран ылла, кэбиниэккэ киирбитим били илиинэн суруйбут кумааыбын эргим-ургум тута олорор эбит уонна эттэ: «Мин бу эн суруккун ырытан баран бппэппин. Чахчы саа, сонун бырайыак эйиэнэ эрэ эбит. Ол гынан баран маны дьэ хайдах олоххо киллэрэбит?» – диир. «Хайдах киллэриэхпит суоай?…» – мин олус уустугу суруйдум дии санаабат этим, биир кии санаата хоторун бтн тэрилтэ хайдах кыайыа суоай диэн саарбахтаан крбкк хоруйдаспытым.

Сотору «12-с ханаалбыт» аыллаары хамсааын б буолан барда. Били мин «Кэпсиэ» диэн бырайыагым киэбинэн нэдиэлээ тртэ быа тахсар буоллубут: икки кн сахалыы, икки кн нууччалыы. Сахалыыны ыытааччылар мин уонна Анатолий Гоголев, нууччалыыны ыытааччылар Альбина Данилова уонна Анатолий Сергеев этибит. Тэлэбиидэнньэ устуоруйатыгар аан манай аналлаах стилист ыыран, Алексей Семенов этэ, тас крмтн оордулар. Онтубут Альбина Данилова баттаын уот кыыл кырааскалаан кэбиэн, крччлэр ортолоруттан саа-иэ, одуу-чинчи таыста. Аны миигин «блондинка гынан кэбииэ» диэн куттанаммын, «только натуральный цвет» дии-диибин, тббн саба туттан олорбутум. Инньэ гынан, «натуральнайга нааа чугас» «красное дерево» нммтм. Ол да буоллар стилист: «Фиолетовый бы Вам очень подошел», – диэбитэ. Дьиэ, эдэр эрдэххэ эгэлгэ да ннн, уларыйан-тэлэрийэн крххэ баар этэ буоллаа.

Устуудьуйабытыгар барнай устуойка эин туруоруллан, ыытааччылар к сылдьан олоробут, ыалдьыттарбыт биэрии устата хаста да уларыйыахтарын сп, кинилэри кытта кллк, туран эрэн кытта кэпсэтэр кыахтаахпыт. Кылгас сюжеттар, мэлдьи лэлиир рубрикалар кэпсэтиини ситэрэн-хоторон биэрэллэр. Ити бэйэтин кэмигэр рблссйээ тэнээх кст этэ.

Уруут-урут, Саха сиригэр кх уот саа кстрн саана, биэриилэр бары быа эфир быыытыгар-майгытыгар барар кэмнэрэ эмиэ баара . Ол гынан баран кэнники, бииги ол турунарбыт саана, «быа эфир» диэн хаалтыстаах дьон хамсаабакка олорон тлпннэн киирэр ыйытыыларга хоруйдааыннара эрэ буолар этэ диибин, онуоха ол саанааы крччлэр бары туоу буолуоххутун сп. «12-с ханаал» итинник хартыынаны хамсаппыта, урукку саха тэлэбиидэнньэтин туунан стереотибы алдьатан, экраа чэбдик тыал буолан сайа охсон киирбитэ, НВК уруккуга маарыннаабат «саа, сонун» кстлэнэригэр бастакы харааччы буолбута. Хас биирдии ыытааччы-редактор нэдиэлэ аайы сааттан саа тиэмэни олус ыгым кэмэ толкуйдаан тааарара ирдэммитэ. Итинтэн Анатолий Гоголев олус долгуйарын уонна бэлэмнэнэригэр ыарыратарын миэхэ этэн турар.

Мин бастакы биэриибин сахалыы ааттар тиэмэлэригэр анаабытым. Срн ыалдьыппынан сгрйэр дьоммуттан биирдэстэрэ – Багдарыын Слбэ кэлбитэ. Кэпсэтиини куорат саахсатыгар баран устубут сюжеппыт ситэрэн-хоторон биэриэхтэээ. Ол саана лэлээбит саахса сэбиэдиссэйэ сахалыы ааттаныыны трдттэн утарар эбит этэ: «Ооо от-мас диэн хаалынньа ааттары биэрэр туох чгэйдээий?» – диэн мин истиэхпэр бэрдэ суох этиини оорбута. Ону хайдах баарынан ыыппыппытын Багдарыын Слбэ крн олорон: «Омук кэскилин туунан туох да толкуйа суох дьон ити курдук дьэ утара, туорайдаа олороллор…» – диэн кскэ саарбыта. Ол саана ааттарын уларытан, сахалыы аат, араспаанньа суруллуутун докумуоа киллэрэри бастакынан ситиспит дьоммут: Багдарыын Слбэ да, Алаас От да хайдахтаах утарсыыны крсбттэрин, тус бэйэлэрин эрэ дьулуурдарынан, итээллэринэн саа суолу солоон барбыттарын ол биэрииттэн йдбтм.

Режиссерум Любовь Золотареваны кытта улам «амтаыйан», бэйэ-бэйэбитин ситэрсэн лэлээн барбыппыт. Манна мин Сунтаар устуудьуйатыгар уонча сыл мэлдьи кэриэтэ быа эфиргэ олорбут рйэим таайбыта. Оттон Любовь Васильевна срн ханаалга србэ сылы мэлдьи лэлээбит буолан аптарытыаттааа, киэ уонна рт э хоннохтоох тэрилтэ лэтин тэрээинин ымпыгын-чымпыгын чгэйдик билэринэн уонна, биллэн турар, олус айымньылаахтык лэлиир улахан профессионал быыытынан, эрэллээх тирэим буолбута. Николай Иннокентьевич биигини, омос крдхх ханан да ханыыласпыт дьону, тоо холбообута биллибэт, ол гынан баран, сыыспатах эбит диэх тустаахпын. Люба куоракка улааппыт буолан, кннр саарарыгар саха тылын кыбытан да ылбат этэ, онон дьиэ мин бастаан «тылы билбэт киини кытта сахалыы биэриини оорор уустуктардаах буолуо, чэ, хайыахпыный» дии санаан аарбыттааым. Онтум баара, режиссерум сахалыы йдрн ааан, саха литературатын билэринэн, сахалыы ааарынан-суруйарынан тэнэээ суох кии буолан соуппута. Кини куоракка то нуучча эйгэтигэр да олорон, сахалыы куту стэриэ суохха сп эбитин чаылхай холобура буолан миигин рдбтэ.

Бииги бастакы тахсыыларбытыттан крччлэр боломтолорун киинигэр киирбиппит. Интернет форумнар саа тэриллэн эрэллэрэ, онно моуок саа-иэ эмиэ тахсара да, куорат олохтоохторо гстэрэ сэээрбит этилэр. Кинилэр: «Айыбыын, «сахаларбыт» хайа бу туох буолан турдулар диэн соуйдубут ээ. Олох омук тэлэбиидэнньэтин крр курдук сананныбыт», – диэн хайгыыр тылларын тиэрдэр буолан барбыттара.

Ол эрээри сотору кэминэн ол саа ханаалбыт туох эрэ докумуона биитэр бэ-харчыта кыаллыбакка, сабыллан хаалбыта.

Мин 2003 сыллааы кн лэ саа дьыла (сезона) сааланарыгар, «Кэпсиэ» бырайыагын сс тгл илдьиритэн толкуйдаан баран, дириэктэрбэр киирбитим. Николай Иннокентьевич «соотоун кыайыах буоллаххына» диэн туран, илиибэр былаах туттаран кэбиспитэ. Куорат иигэр «12-с ханаал» саалаан испитин рспблкэ ханаалыгар «Кэпсиэ» салгыыр буолбута.

НВК-а «инициатива наказуема» диэн бэрдэ суох йдбл дири силистэнэн-мутуктанан сириэдийбит дойдута. Урут дааны, билигин дааны. Ылсыбыт буоллаххына – редактор барыта бэйэ дьулуургар. Кыайбат буоллаххына – тохтоо. Ким да эйигин итини оор диэн кэйбэтээ… Салалта итинник ааастык этэр. Оттон сорохтор кэтииллэр: крн ииэхпит… Оттон экран кэннигэр дьи лэни толорон тбгрэ сылдьааччы гс лэиттэр ханаал лэтэ тупсарыгар ис срэхтэриттэн баарар уонна биэриини оорон тааарар лэ кыалаларын йдр-билэр буолан, саа саалааыннары сэргиир уонна туох кыалларынан кмл сатыыр гэстээхтэр.