«Кэпсиэ» кэннэ а?а?астык

«Кэпсиэ» диэн бырагыраамаа киирэр ааттааын рднэн, мин хас биирдии тааарыыбын бэйэм бэлиэтэнэрбэр туунан ааттаталаан иэрим. Санаабар, ол аата табылыннаына, биэриини бэлэмнээин ордук кудурхайдык, айымньылаахтык барар курдук этэ. Холобур, ити бастакы биэриим «Тымныы: саха дооро эбэтэр ст?» диэн ис-иигэр ааттаммыта.

Аан бастаан биэрии ис хооонун арыйарга тбэиэх дьонтон ыйытыылары киллэрэр «опрос» ньыматынан барар рубриканы аспыппыт. Бу рубрикабыт «Кэпсиэ» лэлээбит биэс ааар сылын тухары уларыйбакка сылдьыспыта, олохсуйбута. Кэлин баар буолбут быа эфиргэ барар биэриилэр бу ньыманы тумнубакка туаналлар. Манна камера объективыгар тбэиэх хабыллыбыт кии айаа аыллан кэпсэтэригэр ыйытыылар сптхтк толкуйдаммыт, туруоруллубут буолуохтаахтар. Саха дьоно ыйытыы доппуруос курдук буолбакка, кэпсэтии курдук бардаына ордук аыллан кэпсииллэр быыылаах. Холобур, «эн санааар киин куораппыт т сайдар?» диэн туруору ыйытыыга, ыйытыллааччы «суох, оннук быыылаах, оттон сайдар дии» диэбит курдук судургу уонна дири ис хоооно суох тбэиэх хоруйдары биэриэ. Оттон суруналыыс бу кииттэн: «Ким диэн, хайа диэкиттэн трттээх-уустаах киигиний? Куоракка хаааыттан олороунуй? Дьиэ-уоту ханан турарый? Эн санааар, киин куораппытын сайыннарарга туох лэ барда?» диэн кэпсэттэинэ (ыйыттаына буолбатах – кэпсэттэинэ) куорат олохтооо ыйытыы тосхолунан тугу саныырын тоо кутан биэриэн сп. Биллэн турар, маннык кэпсэтиини аттарыы хара лэтэ уун, ньаай соус буолар (ууннук уулуссаа устуу, ону талыы, быыы-отуу лэтэ), ол эрээри тмгэ – крччн бг кэпсэтиигэ тардар, кини эмиэ ити ыйытыыларга туох эмэ диэн хоруйдуон сп эбитин толкуйдатар.

Санаабар эбитэ дуу, кэнники дьон тыла- сс аыллан кэпсэтэр курдук буолбута, сс бу маннык «опроска» хабыллыбыт кии диэн соруйан бэлэмнэммит, кмлччлэрим мэлдьи сылдьар мааыыннарыгар, киилээх сирдэригэр анаан кэлэр да дьоо тбээр буолбуппут. Дьиэ, миигин сэрэппиттэрэ ээ: «Уулуссаа сахалар хаан да астык хоруйу биэрбэттэр, сатаан саарбаттар, арыллыбаттар», – диэн…

Ол бастакы, тымныы туунан биэриибэр мин тус бэйэм сылдьан уулуссаттан уонна мааыыннарга киирэн: «Эн маннык тымныы сиргэ олороргунан киэн туттаын дуу эбэтэр арыый атын сиргэ бгэлэрбит олохсуйбуттара буоллар диэн ардыгар саныыгын дуу?» – диэммин эрийэн-моуйан ыйыталаспытым. Бары биир кии курдук «киэн туттабыт» диэбэтэхтэрэ, эгэлгэ санаа дьоо баара биллибитэ: «хотторон, трллэн кэлбит сир туох аанньа буолуой», «иккиин тррм буоллар Италия эин курдук кэрэ айылалаах дойдуларга талаан крм этэ», «Африкаа, бука сатаан олоруо суох этим, трбт сир тымныыта да кнд», «бииги тымныыбытын туаныахтаах, онон аан дойдуга аатырыахтаах этибит», о.д.а. Ыйытыылары ыла сылдьан нэдиэлэ аайы биир кнм аІаардас маннык лээ ананнаына кыаныа суохпун билиммитим.

Миэхэ опрос ыытан аалар эбии кэрэспэдьиэни крбттр биллэр, онон арай устудьуоннары туаныахха сп эбит диэн санааа кэлбитим. Саха тылыгар уонна суруналыыстыкаа рэнэр устудьуоннарга маннык лээ кыттыы тлх рйэи, идээ дьи ууйуллууну тстй? Ити санаабытым туолбута: ис санааларыттан лэит курдук кэлэн кмлр эдэр дооттордоммутум. Кинилэр тустарынан сс сиилии кэпсиэхпит.

«Тымныы: саха дооро эбэтэр ст?» биэриим бэлэмнээинин сиэрэ-силигэ ситэн-хотон барбыта. Биир сюжеппыт «Саха сирэ – бу баараай холодильник» диир университет физик учуонайдарын кытта кэпсэтиигэ олоурбута. Тымныы – Саха сирин сс да туаа тааарылла илик баайа буоларын туунан эдэр учуонайдар итээтиилээхтик кэпсээбиттэрин бииги сптх кстлэринэн крдбппт. Срн ыалдьыппыт Рево Захарович «тоон лбт киини тилиннэриэххэ сп» диэн этиитин бигэргэтээри, анаан-минээн тооруллубут дьон олоххо тннлэрэ кстр «Амазонки XXI века» киинэ каадырдарын крдн, гс сырабыт барбыта (интернеккэ ол саана билии курдук таптаабыккын булбат эти). Тымныы туунан с хооонноро, бэйиэттэр суруйуулара туаныллыбыттара. Саа бырайыак тахсан эрэрин туунан нэдиэлэ инниттэн анонс биэрэммит дьон сэээриитин тарпыппыт. Салалтабыт биэрии рбл кннэргэ тахсыаын баарбыта. Ол эрээри мин бары ттттэн ыаранатан крн баран, нэдиэлэ ортотугар тахсарбыт иккиэйэх кии лэбитигэр ордук табыгастаах буолуоун сабаалаабытым. Ардыгар буолбатах, ксгэр ситэ быаарыллыбатах тгэннэр баар буолаллар, ыксаллаах да быыы-майгы тахсыан сп, урут суотабай сибээс суох эрдэинэ рбл кэ ону быаартараары кими эмит булары срдээх кчмээй буолуохтааа. Онон улаханнык туруорсан, бастаан сэрэдэ, онтон оптуорунньук киээ «Кэпсиэ» киэнэ буоларын ситиспиппит. Дьиэ, ол кэмэ чопчу болдьохтоох, кннээх-дьыллаах биэриилэр диэн «Сонуннар», «Сардаана», «Геван» быыылаахтара. гстэр биэриилэрэ биирдиилээн тахсыы буолара, бэлэмнээн бтэрэллэринэн сайаапкалаан, бырагыраамаа туруортарар этилэр.

Дьэ онон, аналлаах чааска биэриибин: «Итии чэйдээх, иирэх кэпсээннээх исти киээ буоллун, сахам дьоно!» – диэн саалаабытым. Ыалдьытым Рево Захарович били балыыатыгар эмчит сырдык кх тааын кэтэн, крдхтк сааран кэбиэ-кэбиэ, сытыы-хотуу баайытык хааман-сиимэн сылыбырайа сылдьыбыта ханна да суох: хабаратын кэтэ рэммэтэх хаалтыа хам тутар быыылаах, хараы саатырдар сытыы уот-кс да кинини улаханнык долгуппута, симитиннэрбитэ кстр… Мин сибилигин кинини тыыынчанан ыалларга ыырыллыбатах ыалдьыт гынан сиэтэн киллэриэхтээхпин… Рево Захаровичка мин уон с сыл буолан баран «Сайа этиим…» биэриибэр тннбтм, хомойуох иин, били этэр кыалалара сс да быаарылла илик этилэр.

5. РУБРИКАЛАР

Рубрикалары толкуйдуурбар омук да, дойду киин ханаалларын да лэлэрин рйэин туаммытым диэн этиэхтээхпин. Ону хайдах баарынан сэн ылбакка, хайаатар дааны «сахатытан», бэйэ крччтгэр чугаатан тиэрдии соругун туруоруммутум. Срн ыытааччы быыытынан устуудьуйаа олорон кэпсэтиини салайабын, оттон рубрикаларбар атын ыытааччылары булар ордук буолуохтаах. Ол эрээри ыытааччынан ыырар дьоммор хамнас крдрр кыаым суоун билэбин. Онон хамнаска суоттаммакка, айымньылара, лэлэрэ-хамнастара экран н тахсыан баалаах эрэ дьону кытта кэпсэтэргэ тиийиэхтээим. Маннык тгээ ханнык баарар ханаалга уопсастыбаа биллэр-кстр дьону бэйэлэрин сатыыр эйгэлэригэр тардан, кстн сэргэхситэр идэлээхтэр. Мин онно биир хааас санаалаах, толкуйдаах этим.

«Амтан». Ол саана аы астааыа сыыаннаах биэриилэр бииги крр аыйах ханаалларбытыгар саа элбээн эрэр кэмнэрэ этэ. Бу биэриилэр дьон кннээи олоор быаччы туаны аалар буолан, крччн олус тардаллара, мин бэйэм да хааайка быыытынан, тгэн тбэстэинэ сблээн крр этим. Арай саха ханаалыгар эмиэ быстыбакка нэдиэлэ аайы кстр маннык биэрии баар буоллун? Ону сс астыырынааар ордук минньигэстик сахалыы саарар ыытааччы кннн?

Биллиилээх асчыт Иннокентий Тарбаховы атын дьон курдук эмиэ сурах хоту уонна кинигэтин н билэрим. Биирдэ эмит экраа да крбтм. Ол гынан баран биэриилэр биирдии тааарыынан тоо эрэ тохтоон хаалаллара. Кини саха дьонугар хайаан да ктлээх ыытааччы буолуохтааын сэрэйэрим, онон «Кэпсиэ» бырайыагар биэриим Иннокентий Тарбахов ыытааччылаах «Амтан» диэн рубрикалаах буолуохтааын ыйбытым.

«Ону кини сблээр дуо?» – дириэктэрим бастакы ыйытыыта итинник этэ. «Сблээн…» – диэбиппин истэн эрэ хаалбытым. Ол кэнниттэн быстыам дуо, Тарбаховтыын кэпсэтэ, тылбын ылыннара «Тыгын Дархан» диэки барбытым. Сблэиэ диэн испэр бх этим да, дириэктэрим быаччы ыйыппытыттан «быыыта, урут ыыра сатаабыттарын сблэспэтэх эбит…» диэн саарбахтыыр санаалар скээн, испин кутуйах буолан кэрбээбиттэрэ. Крлр кнс, кн б тыган турдаына, Ленин болуоссатын устун итинник саарбах санаалардаах хааман иэммин, эмискэ уун утары Иннокентий Тарбахов бу илэ бэйэтинэн мичээрдээн сэгэйэн иэрин кр тсптм. Ээрдэлээн, бэйэбин билииннэрэн эрдэхпинэ: «Оттон билэбин ээ…» диэн быа тстэ. Толкуйбун кэпсээбиппэр бэркэ сэргэхсийдэ: «Мин эгэ эрэ буоллаа дии… Дьоммутугар-сэргэбитигэр тугу билбиппитин, сатаабыппытын тарата сылдьыахтаахпыт…» – диэтэ. Бастакы биэриибитин саламаат эгэлгэ крнэрин астааыа аныах буолан, рэн-ктн араыстыбыт. Кр, мин ол соруйан болдьоспут курдук крсбтн «мээнээ буолбатах» дии санаабытым уонна хаан эрэ Тарбахов туунан кэпсиир буоллахпына, хайаан да ахтан аарыаым дии санаабытым. Онтубун бу суруйа олоробун.

Иннокентий Иннокентьевич курдук кии кстр буолбута бастатан туран, саха дьонугар сд бэлэх буоларын таынан, тэрилтээ эмиэ срдээх улахан сй буолар. Кини тэрилтэ бэйэтэ дьаайыахтаах, тэрийиэхтээх, ороскуотуруохтаах тгэннэрин: астыыр аын босхо буларыттан саалаан, ас астыырга тооостоох оохтоох, остуоллаах, ииттээх-хомуостаах ууллар муннугунан хааччыйыыга; ханна эмит кэлэр-барар буоллахха, суолу-иии хайыыга, массыынаны булууга тиийэ тус бэйэтэ быааран, тэрийэн кэбиэр кыахтаах, онтугар эбии эрэйин туугар хамнаы эрэйбэт, биир тылынан «абыраллаах» ыытааччы буола тсптэ. Итини барытын хампаанньабыт бэйэтэ хаан да кыайан дьаайбат, кини р харчыта суох буолар, биир эмит эрэстэрээни кытта дуогабардастаына да, кини рекламатын хара ньуура суох тааарар брктэ суох хабалаа киирэр. Оттон Иннокентий Тарбахов уонна «Тыгын Дархан» эрэстэрээн салайааччыта Мария Габышева саха тэлэбиидэнньэтин сайдыытыгар тл оорбуттарын бэйэлэрэ да билбэттэрэ буолуо.

Мин бастаан Иннокентий Иннокентьевич «Амтаны» соотоун салайан ыытыа дии санаабытым, онтум баара кини биир идэлээхтэрин: оох аттыгар аата-суола суох айымньылаахтык лэлии сылдьар атын асчыттары крдрр, тлгэ сырдыгар сиэтэн тааарар дьккрдэээ. Ол курдук Дьокуускайга да, ардыгар, кинилиин сынньалаа тэнээх айаннарга сылдьан Чурапчыга, Хааласка ткэн асчыттары устубуппут, кинилэр искусстволарын саха дьонугар крдрбппт. Ол сылдьан Тарбаховка асчыттар хайдахтаах сгрйэллэрин, дьинээх гуру, мэтр быыытынан билинэллэрин крн итээйбиппит. Тарбаховы кытта асчыт, кулинар идэтин рейтинэ рдээн, суолталанан иэрэ кстбтэ диэн ким баарар этиэ.

Иннокентий Иннокентьевич 60 сааыгар аналлаах улахан биэриини устан, бэрийэн тааарбытым. Крчч «Амтаны» олус сблээбитэ. Кини «Кэпсиээ» хара манайгыттан тардыстыбыт биир тртэ Тарбаахаптаах «Амтан» баарыттан буоларыгар саарбахтаабаппын. Ол эрээри хастыы эмэ чаас устубут лэбититтэн (ардыгар ыраах айаннаан тиийэ-тиийэ) биэс мнтэттэн уаабат кстн эрэ таан тааарарбыттан, элбэи, ол иигэр ыытааччым табыллан саарбыт-иэрбит да тгэннэрин, ылан быраарга кэллэрбиттэн абара саныырым. Сюжеттар уонна рубрикалар ол биэс мнтэттэн уаатахтарына, устуудьуйаа ыырбыт ыалдьыттаргын кытта кэпсэтии кылгаан тахсар. Быа эфир киэбэ эмиэ сюжет кылгас буоларын ирдиир. Дьэ ол тууттан, хайдах гынан кылгатары эрэ толкуйдаан тбн сыспыт тгэннэрим элбэхтэр. Ардыгар Тарбаахабы эрэ таааран, ас туунан биэриини аІаардастыы ыытар буоллар, дии санаан да ылааччыбын.

Тарбахов «Амтаа» табыллан ыыппыт уруоктарын ааан сиппэккин. Ол эрээри мин идээ кэмигэр анаабыт биэриибитин ситэрбит-хоторбут тгэнин умнубаппын: онно кини хааны кутарга, быары тууаан тоорорго, хааны, хартаны харайарга эин рэппитэ. Быыыгар мтэлээн ылар: «Саха ыала туох да толкуйа суох быары к тоорон кэбиэр. Киллэрэн кытыытыттан кыан ылан сиир уонна эмиэ таырдьа тааарар. Ол аайы бу быар хаачыстыбата тэн иэр диэни йдбт. Тоо сатамматый, бу курдук порциянан, кыра-кыралаан салапааа эрийэн тоорор? Уурарга, харайарга да, киллэрэн остуолга уурарга да табыгастаах…»