Ки?и биирдэ олорор

– Сп. Эппиэттиэххин баарбаккын, – диэтэ Ойуурап, тохтуу тэн баран. – Оччоо, баар, атын ыйытыыга эппиэттиэ буолаарай: Бэппэлээйэп эйиэхэ туох сорудаы биэрбитэй?

Аргыылап хараа дьиэ рдттэн утары истиэнээ кст.

– Аа аахтан ураты ханна сылдьыбыккыный? Кими крсбккнй?

Аргыылап хараа истиэнэ хас бэрэбинэтин ахсын тохтоон аллара тэн истэ.

– Суолга икки кыыл армееы эн лрбт дуо? Уонна хайдах куоппуккунуй?

Аргыылап хараа муоста билиинтиигэр тиийэн тохтоото.

– Дьокуускайга Тииттээхэптэргэ сылдьыбыты дуо?

Аргыылап аны кр хараарбыт тннг одууласта.

– Суобалабы хантан билэиний? Кини туунан эйиэхэ ким эппитэй? Киниэхэ туох сорудаы тиэрдибиккиний?

Аргыылап олоппоугар сс тиэрэ тэн, оллооннуу уурбут атаын чолонотто.

– Саамай тиэх тгл ыйытабын: буруйгун билинэин дуу, суох дуу?

Аргыылап силиэдэбэтэлин диэки сэнээбиттии крд.

– Иит эрэ, Ойуурап, эн хас эмэ хонугу быа биири рт-рдгэр мээрилииргиттэн салпаккын дуо? Мин салтым.

– Куттаныма, Аргыылап, аны салгытыам суоа. Эппиэттээбэккин билэр эрээри ыйытабын. Силигин ситэрэн. Бттбт. Аны билигин трбнээл иннигэр турары хаалла. Онно дааны эйигин р салгыппаттара буолуо. Доппуруоска эппиэттээбэккэбин, мэлдьээммин дьлтэн мчч туттарыам диэн букатын саараныма дааны. Буруйу бтннтэ дакаастанна. Сэбиэскэй былаас хаан ст буолары ырылыччы кннэ. Билигин, сэрии кэмигэр, стх хайдах дьллэниэхтээин бэйэ билэин. Бттэ. Табаарыс Чыычаахап, хаайыылааы хаамыратыгар илт.

Томмот кобуратын харбаммытынан Аргыылап иннигэр тиийдэ. Анарааыта улгумнук тура эккирээтэ уонна аан диэки дьулуруйда. Ааар атаынан крдргэ ктэнэн баран, эмискэ эргиллэ биэрдэ. Сибилигин аай кыаллыбатахтык, улахаа уурбатахтык туттубута стэ охсубут, хараа с муннуктуу кырыыланан рэ хараарбыт, сирэйэ ытыыр-клэр иккэрдинэн мырчыстан кэтирээбиккэ дылы буолбут.

– Тарбыйахсыт! Кумалаан! Умнаыт! Ыт! – Аргыылап икки дьабадьытынан кгэн ллэн таыста. – “Бтэрбит” буола-буола! Эйиигинньик кэрэдэх бтэриэ дуо миигин? Хата, дьиккэр, аны аыйах хонугунан мин атаым анныгар сыыллыа! Ааттаан мин этэрбэим уллуаын салыа! Хара ыт, онно мин эйигин спкн крм! Онно мин эйиэхэ рдгэр сыптарыйа оонньуом! Бэйикэй, уус! Тойон-хотун буолан чолонооргут аыйах хонук хаалла! Аыйах хонук! Ол кэнниттэн…

Томмот Аргыылабы крдргэ аста.

Хаайыылаах хсэр хаыыта крдр уугун диэки тиийэн сттэ.

Ону истэн турбахтаан баран, Ойуурап кн муунан сутуругунан остуолун сырбатан куууннарда.

– Куонтура! Бандьыыт! – диэн бабдьыгырыы-бабдьыгырыы, олоппоугар суулунна уонна икки илиитин адаархай тарбахтарынан баттаын баччыктаммытынан остуолугар умса тстэ.

Томмот хоугар тннбтэ, Ойуурап, хомунан, кумааыларын остуолун дьааыгар укталыы олорор эбит. Кини, уол биэрбит боротокуолун лиистэрин р-танары арыйбахтаан крн баран, э тыынан кэбистэ:

– Аргыылабы тутарга кыратык тиэтэйдибит быыылаах. Атын, арыый холку соус кэм эбитэ буоллар, сс кэтээн сырытыннара тх баара. Ону ол билигин хайа киигинэн кэтэтиэххиний? Уонна уатан крдгэннэтэ сатыыр кыах да суох. Кыым быгыалаатар эрэ сабыта баттаан умулуннарарга тиийиллэр. Онон силиэ-мутуга кыайан ситэри ыламмакка хаалар. Абалаах баайы! Чэ ол эрээри Аргыылапка кириэс туруоруохха сс да эрдэ. Сорохторо, кырдьык, ити курдук сымыахтарын быа ыстаабытынан лччлэр. Сорохторо кн сырдыга кндтн тиэх мнтэлэригэр син йдн кэлээччилэр… Оо, тн буолбут дии! Хойутаабыппын. Барыах.

Таырдьа тахсан, Ойуурап эргэ бараан сон саатыгар тбтн кистээн саата суох истэ. Суолун арахсыытыгар тиийэн эрэ баран тлктээх илиитинэн уолу санныга таарыйда уонна аргыый эттэ:

– Чэ бар, утуй, сынньан… Мин аыы охсон дьууурустубаа кэлэбин…

Итиэннэ тымныы туманын быыынан нкслдьйэ турда.

Томмот ити хайдах эрэ ис-ииттэн сэниэтэ суохтук этиллибит тыллары истэн, хараа кдэриккэ барыныыр холбоор кхс крн эрэ баран йдт, Ойуурап т лгэр сылайбытын. Ол иин дааны Аргыылап ити дьлэнэрин туох ааттаах инчээй эттэээ тулуйуон сбй! Аргыылап иннинэ сс т стх Ойуурап илиитин иинэн ааспыта буолуой? Ол аайытын итинник му эрийэн эрдээ. Ону баара тугун холкутай диэн с саныыра ээ. Ити аата буоллаа, Ойуурап бэйэтэ этэринии, “чэкиис туох-баар уйулатын утаын сутуругун иигэр хам тута сылдьара” диэн. Сибилигин тннбн диэтэ дии. Дьууурустубалаан тн быа тбгр итиэннэ сарсыарда эмиэ, бтн суукканы быа утуйбут кии курдук, суунан-тараанан хаахынас олоппоугар олоруо. Оннук дьоннор. Крдхх, эмиэ да кииттэн ойу-быа ордук киэптэрэ суохха дылы уонна хантан итинник модун к-кдэи сомсоллоруй кинилэр?

Томмот техникумун уопсай дьиэтиттэн ЧК хааарыматыгар ксптэ. Онно аыс кии сытар кээс хоугар, бэрт куйа да буоллар, син тэлгэнэр, саптар утуйар таастаах мас тапчааннаах. Кэтэ сылдьар ырбаахытын, ыстаанын сыттаннаына, бараакатынан ллннэинэ, хата кимнэээр чгэйдик утуйан бургуйан турааччы.

Дьукаахтар мунньахха дуу, дьууурустубаа дуу тэбиммиттэр быыылаах. Икки эрэ уол утары-таары муннукка утуйа сыталлар. Соторутааыта тараспыттар: чэйдэрэ чаанньыкка кэм да сылаас. Томмот, брбт тарбахтарынан чаанньык онон-манан хомуруттубут хара ойоосторун бобо харбаан турбахтыы тэн баран, оронун аннынааы хаптаын холбукатыттан нуорма килиэбин тобоун, аырбыт арыы тооромоун ылан, аа-дьуо ааата уонна кн-дьылы ыыппакка утуйардыы тэриннэ. Кини аанньа утуйбатаа хас да хонно. Дьэ уутугар-хаарыгар киирэн кытаанахтык утуйан эрдэинэ “Тур!.. Тргэнник!..” диэн буолааччы. Тойон буолуо баара дуо, сс да силимнээ сылдьар хараын ньылбы анньынаат, тиэтэл лгэринэн танан, куорат хайа эмэ муннугар хараа тэстэринэн тэбинэригэр тиийэр. Мааын Ойуурап “бар, утуй, сынньан” диэбитэ да, кини субу да тн тилэри утуйарын саарбахтыы-саарбахтыы, оронун ооунна.

Томмот, тбтн сыттыкка тириэртэр эрэ таастыы барар бэйэтэ, бу киээ уута кэлэн быстыбата. Халтаатын саптар эрэ хсэн сидьи тылларынан ыыахтанар Валерий Аргыылап, ол кэннигэр арыт клэн мичилийэр, арыт ыгылыйан атаын тумсун одуулаан турар Кыыча йгэр кст тэллэр. Эргичийэ-урбачыйа, сонунан саба брнэ сатаата да, туох да туалаабата. Итиэннэ сатаатар арахсыахтара баара дуу! Ааардас Кыычаны крн, кистээн санаатыгар кыратык сылаанньыйа тэн ылыан эмиэ сп этэ (лэни мээйдэппэккэ, бэйэ иигэр санаан аарбыкка ама куаан баар буолуо дуо?). Биитэр Валерийы соотохтуу крн, стхх -сааы йдн, санааны тмктээн, утуйан хаалыахха эмиэ син этэ. Ону баара биирдээ биирдэиттэн арахсыа дуо: Кыычаны йдтр эрэ субу Валерий кстн бл тэр, Валерийы санаатаына аны Кыыча тумарык быыыттан субу дьэкэрэн тахсан тиийэн кэлэр. Кырдьык дааны, силлибэт гына ситимнэспит убайдаах балыстыы быыылаахтар.

Клннээччи кылаастар пролетарскай революция хаан стхтр буолалларын Томмот бэркэ билэрэ. Кини оннук дьону, тыа баайдарын, куорат эргиэмсиктэрин, гстк крбтэ. Кинилэр, т да сытыары-сымнаас курдук кст сатаан, тыырахтарын кумунан кистии туттан сылдьыбыттарын иин, сптх тгэн кэллэр эрэ, сэбиэскэй былааска хаан баарар нэн тр тэр баалаахтарын уол йдрэ. Ол эрээри Ойуурап хоугар киирэн эрэ кини кубулунар мааскатын киэр быраыммыт, харсыттан тахсан ис санаатын ааастык этэр ст субу сирэй сирэйгэ крсбтэ. Дакылаакка, лекцияа кэпсэнэр, лозуа этиллэр, плакакка ойууланар ст буолбатах, субу иннигэр турар дьинээх тыыннаах ст. Крбтэ уонна иэгэйэр икки атахтаахха тлх лгэр хара санаа муура суох дири дьуоата, гйдх с алдьархайдаах слнэ баарын йдн ср диэн схптэ, бэри диэн бэркиээбитэ. сктн кыахтааа буоллар, Аргыылап бу кинилэри – Ойуурабы дааны, Томмоту дааны – кыратык да саарбахтаабатын ааан, хайдах курдук рэн-дуоуйан туран анараа дойдуга атаартыа этэй. Коммунистарга, комсомолецтарга – ким да буоллун – барыларыгар хайдахтаах лгэр харысхала суох дьэбир с-саас баарый Аргыылап ити рэ дьэбидийбит хараар, сидьи-быртах тылыгар?

Томмот кылаассабай ст урут дьиэ хайдах эрэ абстрактнай соустук йдр эбит. Онтуката бу аыйах хонук иигэр эттэнэн-хааннанан, тустаах дьннэнэн-бодолонон кэллэ. Маннык стхх т тылы, ыллыктаах санааны ылыннара сатыыр букатын туата суоун кини илэ хараынан крн итээйдэ. Сымаланан аллыбыт ойууру имири сиэн барчалаан иэр уоту уус тылынан алаан умуруорарга сорунар сатамньыта суоун кэриэтэ. Маннык тбэлтээ ол уокка утары уот ыыталлар. Уоту уотунан умуруораллар. Уотунан эрэ. Аргыылап курдук ннээх стхх н тоуйуллуохтаах, батастаммыт стх батастан самныахтаах! Оннук. Онтон атын буолуон сатаммат!

Томмот, хараар Валерий Аргыылап хсэн кгэн аллыбыт айаын субу баар курдук крн, бараакатын иигэр кыбдьырынан ылла. Туохтан да кстээх, ллбэт с диэн кылаассабай с буолар эбит, бадаа. Аргыылап итиччэ эдэр сааыгар хайа иккэрдигэр итинник хара дьуоа хараа санаа хаата буолбут бэйэтэй? Адьас этин хас биирдии утаар, хаанын хас биирдии таммаар имит суол быыылаах. Саха н хоооно спк да этэр эбит: “брттн бр трр” диэн. Кырдьык, брттн куобах трбт чахчы.

“…Оттон… оччоо Кыыча?..” Томмот тбтгэр саба тардыммыт бараакатын арыйа баттаата. Ол да буоллар кыыс дьнэ сппэтэ. Убайын кэнниттэн субу клм аллайан улам дьэкэрэн таыста. Уонна: “Оттон мин?” – диэн ыйытардыы биллэ-биллибэттик кыначчы туттан турарга дылы. Томмот ол кстн кыйдыахтыы тбтн илгистэн иэн тохтоото. Чэ бэйи, кэбис. Бу санаата киниттэн син биир арахсыа суоа. Бгн аарыммытын иин, сарсын син биир мччрйбэккэ крэйиэ. Хаааа диэри кини бу курдук тумна ктн бэйэтин бэйэтэ албыннана сылдьыаай? Иккиттэн биирин быаарыннаына сатанар. Уталыппакка, срэх-быар ыарыыта оостон иэрэнэтэн р илдьэ сылдьыбакка эрэ. Бтэиктээхтик уонна букатыннаахтык. Сп!