Круг

– Чакайце-чакайце, дзеткі… – і пад кабылу, узваліў яе пярэднія ногі сабе на плечы – і вывалак на сухадольле…

Прадзед кеміў і ў «архітэктуры»: збудаваў так сваю сядзібу, што… пажар да яе ня мог падступіцца. Суседзі думалі, што ў Якуба ў хаце – цудадзейны абраз, і ў час новага пажару абносілі яго вакол вёскі, аднак агонь не суняўся. Прадзед тады навучыў свайму сакрэту і аднавяскоўцаў: усе надворныя будынкі трэба аддзяляць ад вуліцы садам, і хату таксама ў садзе ставіць – тады агню скрозь яго дабрацца цяжэй…

Якуб пражыў сто тры гады і перад сьмерцю асьлеп. Памыўся ў лазьні, «Не хачу жыць дармаедам, бо працаваць больш не магу», – сказаў зьніякавеламу сыну-адзінцу Хведару, апрануўся ў чыстае, лёг у ложак – і перастаў і есьці, і піць. Як ня ўкленчвалі перад ім – нават вады ані кроплі ня ўзяў. На трэція суткі памёр. Пахавалі яго на ўскрайку Агароднікаў, пры так званым Пральлі (непадалёк бабы «пралі» бялізну). На Манькаўскіх могілках пахаваць не дазволіў поп, – назваў яго самагубцам. Хведар паставіў над бацькавай магілай высокі дубовы крыж. І застаўся гаспадарыць адзін на валоцы зямлі.

Цяпер, праўда, дзед Хведар таксама стары і нямоглы. Калі Уладзік яшчэ ляжаў у «люльцы», конь выцяў дзеда капытом пад самае сэрца, – і з кожным годам дзед слабеў. Аднак не стамляўся расказваць цікавыя казкі, а таксама ня менш цікавыя, хоць крыху і незразумелыя, аповеды, якія заве нейкімі «георгікамі». (Толькі праз гадоў пяць-сем Уладзя дазнаўся, што гэта дзед ператлумачваў на свой капыл цэлыя разьдзелы з прачытаных у арыгінале «Георгікаў» Вергілія. Дзед добра ведаў латынь, а паспрыяў яму ў тым пан Юстын Палівода, які прагуляў сваё багацьце, разышоўся з жонкай – і якога прытуліў у сваёй хаце прадзед Якуб.)

А яшчэ дзед Хведар умеў гаварыць з бусламі. На старым клёне каля яго сядзібы жыла сям’я бацяноў (так у іхняй мясцовасьці звалі буслоў). Калі раставаў сьнег і сонца ўсур’ёз пачынала налечваць-грэць зямлю, – наставаў для Уладзі вельмі адказны час: пільнаваць прылёт буслоў. І лета пачыналася для яго якраз ад гэтага прылёту.

Зазвычай дзед поркаўся на гумнішчы, старэйшым братам таксама хапала сваіх заняткаў, а ён гадзінамі праглядваў лёгкія вясновыя аблачынкі, і як толькі заўважаў над вёскай белых птахаў – вопцасам нёсься да дзеда:

– Бацяны! Дзеда, бацяны ляцяць!..

Дзед усьміхаўся, кідаў сваю работу і разам з унукам, па-сур’ёзнаму ўзьнімаючы свае густыя бровы, ішоў да клёна. Чакаў, пакуль бусьліная пара, павольна-велічна пакружляўшы над сядзібай, нарэшце стане на гняздо, і пачынаў – найперш да гаспадара:

– Дзень добры, боця!

А бусел, нібыта зразумеўшы, у адказ ляскатаў дзюбай:

– Та-та-та-та…

Дзед жа:

– То дзе ж ты лётаў, што бачыў?

Бусел зноў:

– Кла-кла-кла-кла…

– Ну то добра, пажыві і ў нас. Ніхто цябе і тут ня скрыўдзіць.

– Кта-кта-кта-кта…

– Вось чуеш, унучак, боця дзякуе нам за сустрэчу…

І ня толькі пра буслоў марылася на печы Уладзіку. Доўгімі вечарамі ён уяўляў, як крыху падрасьце – і бацька пачне браць яго лавіць рыбу, як і ён будзе цягнуць да берага шырокую сетку, як цёплая вада лагодна казытацьме яго, як залюструюцца на вазёрнай роўнядзі сонцавы ўсьмешкі, як здалёк будуць назіраць за ім маці з сястрой – і шаптацца…

…Ён прачнуўся і вызірнуў з запечка на кухню. Аказалася, гэта і насамрэч ціха, каб не пабудзіць братоў і малодшае немаўля (якое мерна сапела ў падвешанай да столі люльцы), перашэптваліся пра штось сястра з маці.

Была нядзеля, бо ў хаце – аніякай стукатні. Маці пякла грэцкія бліны, а сястра дапамагала ёй.

– Мамка! Дай блінка! – узрадаваўся ён.

– Цішэй, рана яшчэ. Хату пабудзіш… Ды й напачатку трэба памыцца, змовіць пацеры, а тады ўжо – за бліны.

– Я ж ня ведаю пацераў…

– А бяз іх нічога ня будзе. Прыдумай.

Матчын голас падаўся яму вельмі сур’ёзным. Ён павольна зьлез з печы, сеў за стол, прыгладзіў чуб (усё астатняе бацька выстрыг), і нечакана для маці загаварыў:

…Ты – наш Бог. Твая і хата, твая і печ. Але ж мама – наша. Мама ўчыняла бліны, мама пякла бліны. То і бліны – нашы…*

– Усё, змовіў, давай бліна, – скончыў ён свае «пацеры», і расчуленая маці паклала перад чатырохгадовым «паэтам» пахкі, змазаны маслам блін – яго першы ганарар.

Ад самага нараджэньня наканоўваўся яму лёс біблейскага Маісея… У першым ліпені стагоддзя пабачыўшы сьвет і паспытаўшы матчынага малака, ён ціхенька ляжаў у калысцы. Лета выдалася сухім, сьпякотным.

«Трэба жыта жаць, – турбавалася маці. – Вазьму Ўладку з сабой у поле, пакладу ў бабку, пад снапы. І прахалода, і ад мяне блізка…» І ўжо ўкруціла малога, і з хаты выйшла, як каля брамкі яе перастрэлі старэйшы сын Ваня, два фельчаравы і тры крамнікавы хлопцы: валаклі вялікія драўляныя начоўкі.

Маці расчулілася:

– Дзякуй, хлопчыкі. Але ж у нас ужо ёсьць балейка, каб купаць Уладзьку…

– Не, у гэтых начоўках мы панясём яго на млын, – прабурчэў Ваня.

– На які млын? Навошта?

– А пусьцім па рэчцы… Каб ня плакаў тут, спаць ноччу не перашкаджаў!

Адпытлявала тады маці сына за дурныя думкі, а сама яшчэ доўга і ўспомніць пра тое баялася: вазьмі тады пакінь на колькі гадзін малога ў хаце (як часта рабіла раней), хлопцы і зьнесьлі б малога на рэчку…

«Выцягнены з вады» – гэта ў перакладзе азначае слова Маісей. Калісь, выконваючы волю егіпецкага фараона, яго пакінулі на рэчцы ў абсмоленым кошыку. Выратавала Маісея фараонава дачка, якая прыйшла да вады мыцца… Фараонаў у іхніх прымядзельскіх краях не было спакон веку, і выратоўваць малога давялося маці…

Сьмерць цікавала за ім яшчэ з малалецтва. Аднаго разу нават апусьціла на яго… сваю сякеру. Маці адтапіла малако і павесіла клінок з творагам на тапарышча – каб сьцякала ў вядзерца сыроватка (сякера ляжала на лаве і служыла адвесам). Калі маці выйшла з хаты, яму закарцела ўзьлезьці на тую лаву… Клінок з творагам зваліўся ў вядро, а сякера, падаючы, дзюбнула сваім лязом па ягоным дасьціпным носе.

Плач, кроў! Маці кінулася з малым да вясковага фельчара, балазе той жыў праз вуліцу. Фельчар і прышыў падсечаны нос, аднак яшчэ болей прыстрашыў: