Ланцуг

Ад узрушэння, ад утомы, ад курэння нашча паплыла галава… Ды і хто я?! Той чатырохгадовы, якога шукаюць у вёсцы?! Ці васьмікласьнік, і сяджу тут (і сядзеў жа некалі!), і душа захлынаецца ад радасці, бо наперадзе — цэлы свет, цэлае жыццё!.. На якіясь міг час спыніўся, яго не стала зусім — і мяне не стала цяперашняга… То быў момант, калі мне ўдалося двойчы ўвайсці ў адну й тую ж раку — у адзін і той жа Час.

Але больш я такіх «эксперыментаў» паўтараць не адважваўся.

Х

Цэлымі днямі я прападаю з кошыкам у лесе.

Я ўжо даўно не расту ў сне. Ніхто мяне не будзіць — сам успорваюся раненька, і подбегам, па расе, туманам — туды, у лес. Маці адгаворвае: не хадзі, і няма іх дужа, тых грыбоў, і ног пашкадуй, ты ж у адпачынку…

Можна было б, канечне, і «адпачыць», г. зн., бяздумна пасядзець на прызбе ці на беразе копанкі з вудаю. Але такія лагодныя стаяць вераснёвыя дзянёчкі, так хочацца іх паболей ухапіць, а галоўнае, так я ўжо натаміўся ад людзей, ад кніг, ад дураты мінскіх кавярняў і забягалавак, так хочацца хады і адзіноты, што, мабыць, каб са стрэльбамі гэты лес ахоўвалі, дык папоўз-пашыўся б у яго, як той шпіён-лазутчык.

У мяне другое дыханне. Я ў другі раз перажываю сваё маленства. З ранку я не саракагадовы дзяцюк, а падлетак. Па інерцыі, па набытай даўно, і відаць, ужо назаўсёды звычцы я ўсё подбежкам — каб як найхутчэй набраць неабходныя два-тры дзесяткі «адчэпных» грыбоў, а потым спакойненька хадзіць ужо ў сваю ахвоту, для душы.

Пасля абеду ў мяне іншая праграма. Іду я ў другі бок, блізка, ды і сам я ўжо іншы — не баламутны падлетак, а стары, непаваротлівы дзед, з кіёчкам… І грыбы бяру па іншаму — не адны белыя, а ўсе, якія ведаю, тым больш цяпер, увосень, яны ўсе растуць адначасова: і лісіцы, і зялёнкі, і махавічкі, і сыраежкі, і грузды, і асінавікі, і абабкі, і маслякі…

Усё адпраўляецца ў кошык, усяму я радуюся, за ўсё дзякую лесу, лёсу і Богу. І як добра, што пакуль ёсць куды сваю здабычу прынесці, як здорава, што цябе чакае недзе самы родны чалавек, які будзе радавацца твайму поспеху, хай сабе і такому сціпламу, як кошык восеньскіх грыбоў…

Але што гэта?! У грудзі мне ўпіваецца калючы дрот. Проста пасярод лесу. Адгароджвае, адсякае адну з самых маіх любімых мясцінаў. Папярэджвае — стоп, грыбовік, далей табе ходу няма. А на тое, што ты ўсё жыццё тут хадзіў — начхаць, цяпер я, дачнік, буду тут хадзіць.

Добрыя вы мае людзі. Я не супраць ні вас, ні вашых лецішчаў, што з усіх бакоў абляпілі нашу вёску, якімі забудована і гэтае вось вялікае колішняе поле, што свеціцца зараз праз дрэвы. Калі ласка, жывіце на здароўе. Наадварот, мне прыемна, што вы ўбачылі і ацанілі прыгажосць нашай мясцовасці, што вы практычна выратавалі вёску, бо ў ёй неўзабаве не засталося б ніводнага карэннага жыхара і тады знікла б нават назва яе…

Але навошта, калі вам адвялі надзел на полі, адхопліваць яшчэ і такі ж самы па памеры кавалак лесу? Навошта вы спрамілі рэчку? Вам жа, і дзецям вашым, каля яе гуляць і рыбу ў ёй лавіць… Навошта вы робіце агароджы не толькі ўпрытык да саменькай вады — так што і сцежачкі не застаецца, каб прайсці берагам, дык яшчэ ўлазіце і ў самую ваду? Адгароджваеце і яе тым жа калючым дротам ці металічнай сеткаю — да палавіны рачулкі?

…Асцярожна, каб не прабіць боты і ўвогуле не пакалечыцца, я пад гэты дрот падлажу. Апасліва, як злодзей, азіраюся. З палёгкаю ўспамінаю, што сёння будні дзень і гаспадары павінны быць у горадзе. Даходжу да загона са свежай, ледзь падсохлай зямлёю — відаць, толькі ўчора, ці нават сёння раніцаю выкапалі бульбу. Паўз загон вузенькая, метры два шырынёю палоска, зарослая асіннікам, бярэзнікам, лазняком… Тут я заўсёды браў што-небудзь, сюды ж знарок кіраваўся і сёньня… І не дарэмна! Белы, у траве. А вось россып падасінавічкаў, ростам з палец, з ярка-чырвонымі напарстачкамі шапачак… Ваўнянкі адна ў адну, і шмат! — ступаць страшна… З іх карэньчыкаў з-пад нажа аж пырскае белае малако.

Прайшоў адным бокам палоскі, павярнуўся, прайшоў другім — падбярозавікі, і як раней не ўбачыў? Цэлая сямья, чорныя галоўкі, махрыстыя, ножкі тоўсьценькія, як цылідрыкі лато…

Удача! Ніхто не гаркнуў на мяне з блізкага доміку, ніхто не выскачыў адтуль з дубінаю… Дзякую, мілая палоска, за тое, што ты ёсць, што помніш мяне, блуднага сына, — я цябе таксама, дзе б нібыў, успамінаю…

Кошык мой прыкметна цяжэе.

2004 г.

Дзікі Луг

І

Урочышча называлася Дзікі Луг. Было яно ад вёскі кіламетраў дваццаць, за Нароўляю, па другі бок Прыпяці. Кожны год у ліпені туды вербавалі касцоў і жанок, бо мясцовых рук не хапала, а травы перастойвалі.

Рыхтаваліся да паездкі грунтоўна. Брыгадзір паляк Маслоўскі нават рабіў абход кожнаму двару, правяраў, ці ўсё ў парадку. Мужчыны кляпалі косы, устаўлялі зубы ў граблі, выразалі з сырых асін мянташкі, запасаліся новенькімі зярністымі брускамі. У кожнага мелася адмысловае паленца з убітай бабкай, каб там, на месцы, пакляпаць. Жанкі пакавалі ў клункі закуску, рыхтавалі флягі, бідоны, біклажкі — пад ваду, а некаторыя, самыя эканомныя — пад беражоны яшчэ з вясны бярозавы квас, перастаялы, сівушны на выгляд і на смак.

Асабліва радасці было малым. «Дзікі Луг» у іх уяўленні значыла рай зямны. Там начуюць у шалашах з сена, ядуць каля вогнішчаў, расказваюць розныя гісторыі, там Прыпяць, у якой столькі рыбы, што сама выскоквае з вады на бераг. Малыя рабілі вудкі, плавілі ў лыжках волава для грузілаў, вучыліся на выгане закідваць донкі, збіралі пад калодамі тоўстых чарвякоў-выпаўзкаў і складвалі ў бляшанкі з-пад халвы, не забыўшы прабіць у накрыўцы дзірачкі, каб даставіць чарвякоў жывымі — шлях няблізкі!

Выязджалі зацемна, гадзіны ў чатыры раніцы, на дзвюх грузавых машынах. Людзі набіваліся ў кузавы: мужчыны, дзеці, бабы — каторая і з немаўлям. У пярэднюю кабіну побач з шафёрам сядаў Маслоўскі. Дома заставаліся толькі самыя старыя і падлеткі — глядець гаспадарку.

Машыны ехалі з уключанымі фарамі. Дарога вяла праз поле з жытам, праз пясчаныя заносы, дзе колы буксавалі і трэба было выгружацца і штурхаць, праз лес з каранямі, ад якіх кішкі з цябе вытрэсвала, і нарэшце кацілася гладкай роўненькай шашою. У ліпені віднее хутка. Сонца яшчэ не ўстала, а ўжо каля Нароўлі светла, толькі над ракой белы туман, нібы вада кіпіць. Прыткнуты да берага, людзей чакаў маторны паром. На беразе каля яго тапталіся ажно тры начальнікі, усе ў белых сарочках, без пінжакоў, штаны запраўлены ў боты і ва ўсіх трох на раменьчыках афіцэрскія планшэты. Калі пачалі грузіцца, убачылі на пароме бабулю з кароваю — вяроўка накінута на рогі. На нагах у старой кірзавыя чобаты з белымі працёртымі дзірачкамі на халявах, на плячах ваенны кіцель, за спінаю гарбом — хустка з прыпасамі, на твары суровая акамянеласць.

«Хворая карова, — пранеслася між людзей. — На травы вядзе…»

Гэта было не рэдкасць — калі ў мяцовага люду хварэла скаціна і не памагаў ветэрынар, дык ішлі ў Дзікі Луг, з надзеяю, што жывёліна сама адшукае, што ёй трэба, і вылечыцца.

Застопарылі колы ў машын, адвязалі канат, завёўся матор. Карова павярнула галаву і пачала глядзець на свой бераг.

…Плыве, скрыпіць паром. Плюхае знізу ў дошкі вада. Над ракой туман. У тумане на сярэдзіне адзінокая лодка з рыбаком. І так прыемна пахне бензінчыкам і дымам ад цыгарак!..