Нацыянальная ідэя. Фэнамэналёгія Беларусі

І ўсё-такі менавіта Рэфармацыя разьдзьмула той небывалы ўздым, калі пра Хрыстова вучэньне “ўсюды спрачаюцца”. (Дзеі Апосталаў, 28:22) Беларуская Рэфармацыя прымусіла і каталіцтва, і праваслаўе з жахам прызнаць уласныя правалы, і з жарам узяцца за абнаўленьне, адстойваючы веру. Зарыва беларускай Рэфармацыі асьвяціла ўсю Ўсходнюю Эўропу й актывізавала беларускае місіянерства. Менавіта пасьля XVI стагодзьдзя беларусы вызначальным чынам паўплывалі на духовасьць і культуру Польшчы, Украіны й Маскоўшчыны: Беларусь перадавала “зарад нацыятворчасьці” суседзям.

Сёньня, праз 450 гадоў, мы ўсёй сваёй нацыянальнай істотай зноў адчуваем прагу сьветапоглядных пераменаў. Нам патрэбны ўнутраны духовы штуршок, здольны ўскалыхнуць краіну да падвалінаў сьвядомасьці, да ўсенароднага пакаяньня, да нараджэньня звыш у Ісусе Хрысьце. Патрэбны пераварот у душах. Патрэбна абнаўленьне, абуджэньне, адраджэньне – і канфэсіям, і грамадзтву, і дзяржаве.

Нацыі патрэбная Рэфармацыя.

РЭЧ ПАСПАЛІТАЯ

Рэч Паспалітая – літаральны пераклад з лаціны Res publica. Рэспубліка. Гаспадарства. Справа народу. З такім дэманстратыўным дэмакратызмам называлі сваю дзяржаву і сярэднявечнае ВКЛ, і Карона Польская. Нарэшце, абедзьве краіны злучыліся ў адзіную Рэч Паспалітую – паміж Расеяй і Нямеччынай, колішнім Трэцім Рымам і будучым Трэцім Рэйхам. Вайскова-палітычны хаўрус дзеля таго, каб захаваць сэрца Эўропы пад ударамі з Усходу й Захаду – гэта сапраўды была Рэч!

Гісторыя беларускай вуніі з Польшчай пачалася яшчэ ў 1385 г.

Вялікі князь Ягайла браў шлюб з польскай каралеўнай Ядзьвігай, рабіўся каралём і дзеля таго аб'ядноўваў ВКЛ з Польшчай. Нявесту, і паўцарства ў прыдачу – аказваецца гэта была ня казка. Палюбоўны хаўрус палякі спрабавалі абярнуць у далучэньне "крэсаў усходніх", але беларускія магнаты захоўвалі беларускую незалежнасьць і пасьля Люблінскай вуніі 1569 г.

Усё Сярэднявечча ВКЛ і Карона Польская стаялі сьпіна да сьпіны ў атачэньні ворагаў. Беларусы й палякі разам рубіліся пад Грунвальдам, разам адбівалі Полацк у Івана Жахлівага, тройчы хадзілі на Маскву ў пачатку XVII ст., разам давалі адпор казацкім наездам і поплеч змагаліся супраць страшнага маскоўскага Патопу 1654 – 67 гг.

Беларусь, яднаючыся ў вунію, спрабавала абараніцца ад Масквы – а ў выніку апынулася ў палоне паланізацыі.

Час Рэчы Паспалітай – пэрыяд дэградацыі Беларусі як краіны й беларусаў як нацыі. Рэч у тым, што беларускія магнаты й гаспадары, паступова прымаючы польскую мову, веру й культуру, проста рабіліся панамі, і разам зь беларускасьцю страчвалі народ – вуніяцкі, сялянскі, занядбаны. Эліта нацыі губляла паспалітасьць. Рэч была й у тым, што жывую, гарачую веру ўсё больш замянялі халодныя, урачыстыя абрады. Літара бязьлітасна душыла дух, і хрысьціянскае сумоўе ператваралася ў міжканфэсійнае раздарожжа. А насамрэч – рэч была у тым, што ў XVII – XVIII стст. адыходзіла Вялікая Літва і нараджалася Вялікая Беларусь.

Што дала Рэч Паспалітая Беларусі? Паланізацыю, Контаррэфармацыю, акаталічваньне шляхты, страту нацыянальнай сьвядомасьці. Вялікую авантуру 1604 – 1621 гг. зь Ілжэдзьмітрыямі й Марынай Мнішак, забарону мовы ў 1696 г. і ўвесьчаснае прыніжэньне праваслаўя, пратэстанцтва ды вуніі.

Што атрымала ў Рэчы Паспалітай Польшча? Міцкевіча, Касьцюшку, Манюшку, Сянкевіча й нават маршала Пілсудзкага. Зарад духу й любові, вырваны з самага сэрца. Зарад, які перарабіў Польшчу цалкам. Гэта ж колькі ласкі й натхненьня трэба было, каб пераплавіць ганарыстую й жорсткую Карону ў краіну рамантычных паўстанцаў, Канстытуцыі 3 траўня, раману "Quo Vadis", у Польшчу "Салідарнасьці" й радзіму Папы Рымскага, Яна Паўла II! За гэтыя 200 гадоў Беларусь аддала Польшчы сябе ўсю. Юльян Нямцэвіч, Адам Нарушэвіч, Франьцішак Князькін, Уладзіслаў Сыракомля, Эліза Ажэшка – колькі талентаў, колькі веры, колькі ахвяраў! Самазабыўная, закаханая адданасьць без надзеі на ўзаемнасьць – вось чым была Рэч Паспалітая для Беларусі.

Хочацца плакаць наўсхліп, калі ўяўляеш сабе, наколькі адчайна білася беларускае сэрца за сваю любую Польшчу. Здольнасьць беларускасьці любіць, ацаляць праз уласныя раны, паглынаючы боль, і паміраць за блізкіх – звышнатуральная. Як гэта нагадвае Ісуса!..

Рэч Паспалітая загінула ў той самы час, калі сьвет скаланалі француская рэвалюцыя, расейскі імпэрыялізм, прускі мілітарызм й амэрыканская вайна за незалежнасьць. Разадраная й падзеленая чужымі жаўнерамі, быццам Хрыстова вопратка ля Крыжа.

Пазалочаны каралеўскі трон Рэчы Паспалітай перавезьлі ў Піцер і ператварылі ў "стульчак" для прыбіральні Кацярыны II. Менавіта на гэтым "стульчаку" менш чым праз год імпэратрыцу насьмерць разьбіў паралюш.

Апошні сейм Польскае Беларусі прайшоў у Гародні ў 1794 годзе, пад стваламі гарматаў. Прайшоў нема. Маўчаньне было вычарпальным. Беларусь зрабіла для Рэчы Паспалітай усё, што магла.

СЛАВЯНСТВА

"Славяне" – у гэтым імені гучыць і "слава", і "слова".

Славяне – найбуйнейшая ў Эўропе група народаў: 300 мільёнаў чалавек!

Славяне, што ў VI – VII стагодзьдзях нашай эры занялі ўвесь цэнтар і ўсход Эўропы, а затым расьсяліліся да Паўночнага Ледавітага й Ціхага акіянаў, сапраўды заслужылі ў сусьветнае гісторыі даволі высокіх словаў, выявілі і сілу, і слабасьць і далі цывілізацыі колькі слаўных старонак. Славяне заснавалі ў Беларусі першыя гарады й адыгралі вызначальную ролю ў фармаваньні беларускай нацыі.

У сярэдзіне І тысячагодзьдзя нашае эры славяне жылі ў Беларусі толькі на правабярэжжы Прыпяці. З гэтага пляцдарму шматвекавы напор асыміляцыі рушыў на перапоўненыя вадою балцкія землі. Дрыгавічы занялі палескія балоты; крывічы аселі на ўзгор'ях, у вярхоўях рэкаў і на вадападзелах Цэнтральнае Беларусі й Валдаю; радзімічы абжылі палі між Дняпром і Дзясной – і на гэтых трох кітах паўстаў беларускі этнагенэз.

Славяне асымілявалі балтаў і сталі беларусамі. Гэты відавочны факт нашае гісторыі ёсьць яўным доказам беларускасьці ВКЛ. І ў першым, і ў другім выпадку мы маем дзьве фазы аднаго й таго ж працэсу. Больш моцны, разьвіты, энэргічны этнас асвойваў балцкую прастору й надаваў ёй уласную сутнасьць.

Царызм, бальшавіцкая прапаганда й постсавецкі афіцыёз, якім трэба было апраўдваць імпэрскую русыфікацыю, ва ўсе часы рабілі з славянства гэткі расавы культ з квасным душком і чарнасоценнай адрыжкай. "Дык мы ж славяне!" – кажуць у нас з сумесьсю сораму й гонару, апраўдваючы характэрныя разьлівы пачуцьцяў, бытавое п'янства, антызаходніцтва й антысэмітызм, а таксама стварэньне сабе праблемаў, а потым змаганьне зь імі не на жыцьцё, а на сьмерць.

Што ж насамрэч значыць для беларусаў славянства? Імёны Станіслаў, Вячаслаў, Любоў ды Людзьміла. Румяная сіла, слаўная дабрыня, буйныя й грубавата-скругленыя рысы твару. Душа наросхрыст, шырынёю ад Падунаўя да Вісла-Одэрскага міжрэчча.

Беларусь, разьмешчаная ў самае глыбіні славянскага сьвету, зь Сярэднявечча яднала ўсходнеславянскія землі й прапаведвала сярод суседзяў Слова Божае. Таму славянскае паходжаньне не дае нам ніякае расавае перавагі – але абавязвае несьці Слова бліжняму й славіць Бога на гэтай зямлі.

"А мы ўсе, як у люстры, гледзячы на славу Гасподнюю, зьмяняемся ў той самы вобраз – са славы ў славу, як з Гасподняга Духа."

(ІІ Да Карыньцянаў 3:18)

СТАТУТ ВКЛ

Зыходзячы з таго, што:

– Біблейскі Стары Запавет трымаўся на Законе, а Новы Запавет сьцьвярджаў: не скасаваць, а выпаўніць Закон прыйшоў Хрыстос (Мацьвея, 5:17);

– У эпоху стварэньня Трох Статутаў ВКЛ перажывала Залаты век;