Отчаяние (на каз.яз.)

Бл баяы Ажол биді Момын деген йелінен туан Асопы, арасопы, Сарысопы, Арысопы, Ндірсопы атты бес лыны лкені. Арынны аты шулы анжыалы, Тобыты руларыны ірге атасы. Жасы сексеннен асып кетсе де, лі ат жалын зі тартып мінетін уатты арт. Оны аталы сзі мен ділетті тотамын екі жа бірдей ыыласпен тыдады.

ойсары, Асопы билер айтадан сйледі. Алуан-алуан ойлар, кесек-кесек шыр сздер айтылды. Блардан кейін кезек Тле би, рымтал, шымды билерге берілді. Олардан баса ділмар, сзуарлар ызыл тілдерімен сан рнек тоыды. Ел бірлігін тілге тиек еткен нелер шекейлі толаулар ортаа салынды. Бір мезет Ханазар А Орданы басына тнгелі тран илы-илы кезедер бар екенін баяндай келіп, Ноайлыны А Ордаа тгел осылуын талап етті.

Осылай ш кнге созылан шешендер талысынан кейін, А Орда мен Ноайлы ауымы ел арасын алыстатпайтын бітімге келді. Ноайлы елі Ханазара баынып Абдолла ханны бетін айтарып, Сыр бойындаы аза алаларын біржолата А Орда арамаына алып алу шін, осы жазды зінде он мы атты скер бермек болан тжырыма тотады.

Мндайда ру бірлігі, ел билігі р сзбен ана бітпейтіндігі ежелден белгілі. аза дстрі бойынша сз бірлігін сйек бірлігімен ныайталы деп, Ноайлы ауымы Ханазар хана ыз бермек болды. Ежелден Жаалбайлы еліні ыздары са бойлы, алма мойын, ойма ауыз, кген кз, слу келетін. сіресе, арасай байды Аторын, Абала атты ос аруы бкіл Ноайлы еліне аты шыан йгілі слу, асан крікті жандар еді.

Билер ран стап бітімге келген Ноайлы еліні бекзадалары хан кілін біржола здеріне аратуды ойлап, еліні е аяулы слуыны бірі Аторынды алыдыа йарды.

Ханазар мен Аторынны осылу тойы бгін таерте басталан. Кншыысын алы скер аптап, рейленіп алан Сарайшы бір тнде тлеп шыа келді. ыз-бозбалалар жабыр жуан ызалдатай лпыра алан. Керуен сарайлар, ала аулалары н-кйлі, ойын-клкілі думана толып, екі жаты скерлері бейбіт бсекеге шыып, р жерде сайыс, крес, ккпар, жамбы ату ойындарына кіріскен.

ырыа таяп алан Ханазарды трулі шайы шымылдыты астында а дрия кйлек, оалы бешпент киген, басында кісі бладаан, асыл тасты жаалбайлы шоша таиясы бар алыдыын кргенде, жрегі шымыр ете алды.

Аторын десе, а торындай-а екен! Екі беті жаа жауан аша ардай, зын кірпіктерін ктермей, тмен арап отыр. Кйеу жігіттер кіріп келгенде, ханны мысы жеіп, шымылдыты жабуды мытып кеткен ызды бір жегесі асыа имылдап, шымылдыты тсіре ойды.

— Кйеужан, крімдігіді бермей жатып, ауыма сонша стананы не? — деді ыз жегесі зілдей кліп.

Дл осы кезде ктпеген жадай болды. йге асып-сасып сті-басын ша-тоза басан, киім болмысы Сыр бойынан екені айтпай-а танырлы, шоша саалды біреу кіріп келді. Бет-лпетінен алыс жолдан арып-ашып жеткені крініп тр.

— Хан ием, — деді ол есіктен аттай бере тізесін бгіп. — Оаша айтар жедел хабарым бар.

Хан шабарманды енді таныды:

— Ау, ия батырсы ба?

— И, тасыр.

Ханазар дереу орнынан трып, сырта арай бет алды. Сонау араталда алан А Ордадан шабарман ия андай хабар келді? Оны ханнан баса ешкім сезген жо. Кп кешікпей, ол йге айта кірді. ия а сабын болып кпсіп терлеген атын ауыстырып, кншыыса арай айтадан шаба жнелді.

йге кірген хан, серіктеріні обалжи араан сраулы кескіндеріне жауап бергендей, жайбараат:

— Жай хабар. Той-думанды бседетпедер! — деді.

гімені дл осы тсында Ораз л сырта азан арауа шыып кетті. Бар жырау ошатаы тобылы шоын сл ксеп, й ішіне жары берді де, «не ойлап отыр екен?» дегендей білмансра сынай арады. Жас тйешіні беті блк етер емес. Бір тиы ияла шомып, н-тнсіз атып алан. лден уаытта барып ол:

— Ханазар хан шабармана скери тапсырмадан бтен сыр айтты ма? — деді ол.

Бар жырау сл озалды.

— Айтса ше?

— ожасыны пиясын білген л — ойныа салан жыланмен те, бір кні болмаса бір кні шаып алуы ха.

Бар жырауды бойы таы шымырлап кетті.

«Япырмай, мынау бір смдыты айтып отыр ой. Ораза бір ауіп тніп-а тр екен…»

білайыр да тйешіге тадана кз тастады. Осы кезде олына шылапшыны мен манын стап Ораз да кірді. йдегілер олдарын жуа бастады. «Жасым кіші жалшымын ой» деп, білайыр хан мен жырауа орамал сынып, бйек аан жо, дрежесі те адамдай зі де барып мана олын тосты. Анау жасым лкен ой деп шамданбай, ілтипатпен су йды. білмансрды тегін тйеші емес екеніне Барды кзі енді бден жетті. Бар жырау: «Осы бейшара зіне тніп тран ауіпті сезбей жр ме?» дегендей ла да сынай арады. Ананы жзінен абыржыанды белгі барын сезді. Жырау аяп кетті.

Астан кейін Бар гімесін айта бастады. Біра кілінен: «Мына бтшаар расымен-а лын лтіріп тастамаса жарар еді» деген кдік кетпей-а ойды.

ия келіп кеткеннен бастап ханны абаы ашылмады. Жаа ана Атор- ынды кргенде лаулап ттана алан жалыны да лып етіп айта снгендей. зіні йлену тойында отыраны да естен шыан, кілі лдеайда. Ханны жабыраы жадайын ан балдызы Абала асына келіп, тізесін шынтатай отыранда да селт етпеді. Айтылан зілге жай бір слесо кйде жауап бере салды. Ханны лкен обалжуда екенін сезген серіктері ана сыр бермегенсіп, й іші толан ыз-бозбалаларды зіл-клкісіне белсене араласып отыр.

Шаай бдан кп жыл брын бір жорытан келе жатып, Сайрам даласында бір кезде білайырды ататы жауынгері болан оырат ршы батыр рпаыны аулына тскен. Бл ауыл жпыны киінген кісіні Шаай слтан екенін білмейді. Жолаушылар ауыл асаалы ршы батырды шбересі біласымны йіне тнейді. Тнде Шаай біласымны о жата отыран Кнсана атты бойжеткен ызын оятады. ырыа келіп алса да жасты оты лі снбеген ссты Шаайа ыз беріліп алады. ызды ашылмаан гл, жарылмаан бр болып шыанына риза болан Шаай, сол бір айлы тнде Кнсананы алы малын тлеп алма болып ант береді.

Слтан удесінде трады. Еліне баран со біласымны ызын сратып кісі жібереді. біласым аулы Ханазар хана арайды жне Шаай слтанны Мхамед-Шайбани Ордасы жаына шыып, туан еліне опасызды істегеніне риза емес болатын.

Шаайды тінішін абылдамааны былай трсын, ол слтанны адамдары кеткен кнні ертеіне, Кнсананы атастыран Соза тбіндегі Дайыр ожаа кісі жіберіп: «Бізді башаны миуасы пісіп тр. ызыан жат кз кп. ара-зына шыттырмай, алып кетсін», — деп слем айтады.

да жаыны кткені де осы еді. Бір аптаа жеткізбей келіндерін кеткен. Шаай бармаын шайнап ала берген-ді. біласым аулын шабуа Ханазарды аарынан сескенген жне Соза тбіндегі «пайамбар улеті» ожалармен араздасуды да жн таппаан.

Біра сонау айлы тнде толысыан слуды ысты ернінен алан лззатты шырын дмі Шаайды есінен кетпей ойан. Сусыны анып ішпеген махаббат шрбаты жрегіне сарсу болып йып, кетпес кеселге айналан.

Сйтіп жргенде жыл тті. Шаай баран жерінде Кнсана тоыз айа жетпей Туекел деген л тапты дегенді естіді. Санай келіп, ол бала — зімдікі деген байлама бекіді.

Арада таы да бес-алты жыл тті. Кнсана махаббаты да тот басан асылдай кілден кмескілене бастады. Дл осындай мезгілде бір кні Шаай Созатан келген керуеншіден Дайыр ожаны баласы сзектен айтыс болып, жесір алан Кнсананы «аа лсе жеге мра, іні лсе келін мра» деген азаты кне дстрі бойынша, ожаны лкен баласына бергелі жатыр деген хабарды естіді. Жрегінде оламта болып снуге айналан шо айтадан лап ете тсіп еді. Кнсананы бір кезде атастыран еріне ианмен, енді мегерлікке имады. Ел билеген дрежесіне арамай, асына сенімді он нкерін ертіп зі жай адамша киініп, ата онды.