Отколотое зеркало / Китек к?зге

?нисе Мирс?ет бел?н ч?ч?кле чаршау артына кереп яткач та, Р?фикъ, тавыш-мазар чыкса, сикереп торырга ?зер булып, ?зен чемет?-чемет? йокламаска тырышса да, яшь вакытта к?зл?р си?а буйсынмый шул, бик тиз йомылалар.

Кыскасы, Р?фикъ к?пме ген? ?нисен сакларга тырышса да, ?ги аталары, иш янына куш диг?нд?й, ?зе чыгып китс? д?, Гайнановлар гаил?сен? бер кыз б?л?к итеп калдырган булып чыкты.

* * *

Алгарак китеп булса да, шул х?тлесен д? иск?ртерг? кир?ктер, Л?йс?н исемен? лаек булган бала Р?фикъны? и? яраткан се?лесен? ?верелде, ?с? т?шк?ч, абыйсы бусаганы атлап узуга, ??в?л аякларына барып сарыла, кулына алгач, нечк? бел?кл?ре бел?н муенын кочаклый торган булды. «Со?рак, Мирс?ет ян? бер тол хатынга ?йл?неп, балалары булмагач, «Л?йс?нне ми?а бирегез, ?зен бал-майда й?здерермен, алтын-к?мешт? коендырырмын» дип сорап килг?ч, инде тракторчы ярд?мчесе булып эшл??че ныгыган Р?фикъ с?з ?р?м итеп тормаган, д?гъвачыны баскычтан ук т?г?р?теп т?шерг?н ??м шуннан со? чатан Мирс?ет алар урамын читл?теп ?т?не ис?нлекк? файдалырак санаган» дип с?йли авылны? т?ерле телл?ре.

Авыл советы с?ркатибе булып эшл??че се?лесе Р?йс? ярд?менд? З?йн?п Л?йс?нне ?лг?н ире Газиз кызы итеп яздыра. Шул с?б?пле, бала ирк?л??д?н м?хр?м Мирс?ет м?хк?м? аша да кызга д?гъва белдер? алмый. М?г?р баласына якынлашырга бер омтылыш ясап карый ул. Л?йс?н беренчеме-икенчеме сыйныфка укырга й?ри башлагач, аны урамда туктатып, пр?ннекме, конфетмы т?къдим ит?.

– Р?хм?т абый, ?нием чит кеше кулыннан ?йбер алырга р?хс?т итми.

– Мин си?а ят кеше т?гел.

– Мин сезне белмим.

– Колхоз правлениесенд? хисапчы булып эшл??че Мирс?ет абые? булам.

– Минем анда булганым, сезне к?рг?нем юк.

Чатан Мирс?ет кызга якынаерга икенче яктан омтылыш ясап ала.

– Исеме?не онытып ?иб?рг?нмен.

– Л?йс?н булам мин. Сезг? ул н?рс?г??

– Л?йс?н се?лем, сумка? да таушалган, к?лм?ге? д? у?ган, Алсу апа?нан калган булырга охшый. Си?а акча бирим ?ле, ?с-башы?ны я?артырсы?, бу ч?пр?ге?не ташлап, ялтыравык сумка алырсы?.

– «Ят кешед?н ?йбер алырга ?ни р?хс?т итми» дип ?йттем бит мин сезг?, – олыларга ?йт? алмаслык ??мл? бел?н таныш т?гел кешене? авызын ?н? шулай томалаган Л?йс?н. – Гайнановлар сатылмыйлар. Мине тагын шулай урамда туктатсагыз, Р?фикъ абыема ?йт?м. Мин киттем.

Суга чумганда тел?с? н?рс?г? ябышкан кешед?й, Мирс?ет, со?гы д?лилен китерерг? ашыгып:

– Се?лем, бер ген? секундка туктап ты?ла инде. ?йтим инде, мин чит-ят кеше т?гел, сине? ?тие? булам, – диг?н.

Боларны? барысын да, чит?н кырыена качып ты?лап торган Шомран Х?тим?сене? с?йл?вен? караганда, Л?йс?н тавыш к?т?рм?г?н, ?ылап ?иб?рм?г?н, б?йл?нчек ад?мнекен? охшаган сары-яшькелт к?зл?ре бел?н а?а баккан да:

– Минем ?тием Газиз, ул – Б?ек Ватан сугышы батыры, шунда алган яраларыннан мин туган елны ?лг?н, – дип кистереп ?йтеп, ?ен? юл алган. Акча гына бала назын алыштыра алмый, к?р?мсе?.

?лб?тт? инде, туры с?злелекк?, берн?рс?не д? ?нисенн?н, Р?фикъ, ?сх?т абыйларыннан, Алсу апасыннан яшерм?ск? ?йр?телг?н Л?йс?н ?йд? барысын да т?кми-ч?чми с?йл?п бир?:

– ?нием, мине урамда бер абый, туктатып, «конфет, акча бир?м» диде. Мин берсен д? алмадым.

Ананы? й?р?ге жу итеп китте. Теге м?лгунь серне чишк?н булса, эш харап, а?а гомерлек борчу тудырырга м?мкин.

– Тагын н?рс?л?р ?йтте теге?

– Мин акчаны алмадым. ?лл? саташканрак абзый инде, «мин сине? ?тие?» ди.

– Син ничек ?авап бирде??

– Минем ?тием Газиз, ул – сугыш батыры, мин туган елны ?лг?н, дидем.

Утны-суны кичк?н З?йн?п авыр х?лд? калды. Авылда бер ш?йне д? яшереп калып булмасын к?заллаган ханымны? алдакчы булып каласы да килми, туу турындагы таныклыкта Газиз кызы дип язылган балага д?ресен д? ?йтеп булмый.

– Кызым, д?ньяда с?ер, шаян кешел?р очрап тора. Чатан абзые? шундыйларны? берсе инде. Сине тагын шулай урамда туктатса, с?йл?шеп торма, ис?нл?ш т? яныннан кит, – диде, З?йн?п. Мирс?ет бел?н ярый ?ле вакытында араны ?зг?нбез, т?ки баланы тартып алыр иде дип, аерылышу мизгелл?рен к?з алдына китерде.

Гаил? тер?ге булыр дип ?стерг?н улыны? артык катгый, ике т?рле уйлауга урын калдырмый торган с?зен, кырыслыгын тыштан хупламаса да, эчт?н аны? нык торуына тел?кт?ш булуын тоеп, З?йн?п х?литкеч мизгелд? б?гыренн?н ?зелеп т?шк?н улы ягын ала. Ир кис?ген? ?йт?се с?зл?рен, б?ти кебек бернич? к?н кабатлап й?рг?нн?н со?, гал?м?т зур авызлы мич янына чакырып, фикерен телен? ышанып тапшыра.

– Мирс?ет Гаянович (?з ?енд? беренче ??м со?гы тапкыр атасыны? исеме бел?н ?йт?е), зин?арлап сорыйм, ?пк?л?м? д?, р?н?ем? д?, сине? бел?н гаил?безг? ярд?ме? тияр, балаларга ата булырсы? дип кушылган идем. Барып чыкмады. Гаеплене эзл?п, тир?нг? кереп тормыйк. Олы улым якын итм?г?ч, башка балаларым да си?а ачык чырай к?рс?тм?дел?р. Мин – картайган к?немд? алар кулына каласы кеше. Р?фикъны? холкы атасыныкы шикелле, калебе кабул итм?с?, башы?ны ташка б?рс?? д?, г?манын ?зг?ртм?яч?к. ?зе? д? алдан к?р?ч?н, х?йл?к?р булды?, к?перл?ре?не яндырмады?.

– Минем к?перл?рем юк, – дип, с?зг? кысылырга булды Мирс?ет.

Ты?лап бетер диг?н м?гън? салып, З?йн?п кулын к?т?рде.

– ?е?не саттырмады?, диюем. Син кем, Мирс?ет, шыпырт кына шунда к?чеп кит инде. Хурлыгы, с?зе барыбер ми?а булыр. Ист?лекк? к?чт?н?че? кала кебек, к??елем болгана, косасым кил?. Ад?м к?лкесе: кырыкка ?итеп килг?нд? бала табып й?р инде.

Мирс?ет, ?зен? таяныч тапкандай, З?йн?пне? со?гы ??мл?сен эл?ктереп алды:

– Ник бу турыда элегр?к ?йтм?де?? Уртак сабыебыз хакына без берг? яш?рг? тиеш!

З?йн?п к?перенке иренн?рен елмаюга тартым т?ст?р?к ??йде д?:

– К??еле? тыныч булсын! Газизнекел?р бел?н берг? ?с?р. Икесе кул астына кереп баралар инде. Мал-туарны карау – алар ?стенд?. – Улы да кабатлаган халык с?зл?рен ?йтеп: – Илд? чыпчык та ?лми, дил?р. ??р ад?м баласы д?ньяга ?з ризыгы бел?н кил?, – дип т? ?ст?де.

Мирс?етне? «Минем балам да ачлы-туклы яш?рме»? диг?н с?зл?рен З?йн?п, колагына да элмич?:

– Си?а ки??шем шул: ?ылырак, ягымлырак бул икенче ярты?а, а?а ышанып, ышыкланып яш?, тапканы? уртак булсын. Бигайб?! – диде.

Мирс?ет ?зе д? Р?фикъны? астан с?зеп каравыннан, ул ши?? барганда, ?смерне? к?нн?н-к?н ныгый килг?н и?башларын, йодрыкларын к?р?д?н, ?зен «мин ул ма?кадан курыкмыйм» дип ышандырырга тырышса да, очрашканда куырылып т?ш?е аны начар т?ш кебек борчып торды. ?мма, авылда тол хатыннар, кия?г? чыга алмыйча утырып калган кызлар буа буарлык дип, ?зен юатты. Аерылышканда, кабул ителг?н гад?т буенча, карышкан, ?пк?л??г? охшатып, чыраен сыткан булса да, ?и?ел ген? котылганына с?енеп, ?з ?ен? к?чеп куйды.

Я?а ирен куып чыгаргач, балалар матди х?лл?рене? х?ртил?неп кит?ен сизм?сенн?р дип, З?йн?п, ?зен кызганмыйча, т?рле эшк? ?игелде. Бала табу ялына да бик азга гына чыкты, анда да ??й к?нн?ренд? ?з урынына Р?фикъны ?иб?р? торган булды. Б?тен ?метл?ре б?р??ге, кишер, суган утыртылган бакчаларында ??м куе с?тле, м?г?р бик азгын, бер м?гезле Чаланка кушаматлы сыерларында иде. Балалар кояшка тартыла барган саен, киемн?рг? ихтыя? арта торды. З?йн?п, ?зен гаепле кешег? санап, тешен шыгырдатып т?зде-т?зде д?, ??р к?нне ихтыя?ы чыгып торган вак-т?якне, кир?к-яракны алырга да акча юн?т? алмагач, ?зе д? сизм?ст?н, олы улын бит?рл?п алды: