Отколотое зеркало / Китек к?зге

Р?сим? булачак ирен? с?ерсенебр?к к?з сирпеп алды да, с?зне зурга ?иб?рмич?, ипл?п кен? ?з фикерен ?йтте:

– Сразы ?йтк?н булса?, тавыш чыгарып, кемн?рнедер караклыкта гаепл?п, г?на?сыз кешене р?н?етеп т? й?рм?г?н булыр идем.

– Гафу, гафу, ?имешем! ??в?л туры китер? алмадым, аннан со? онытыбрак ?иб?рг?нмен.

Кыз егетне? с?зл?рен? ышандымы-юкмы – ?йт?е кыен, кеше к??еле – т?псез кое дип, юкка гына ?йтмил?рдер. Кыз ?зелеп т?ш?рг? ?зер карлыгандай к?зл?рен уйнатып алды да ?з н?ти??сен ясады:

– Кир?кк? алгансы? ик?н акчаны. Берг? тора башлагач, кунакларны оялмыйча утыртырлык йомшак урындыкларыбыз булыр, ичмаса. Юкса сине? ?е?д? шаром покати, бер р?тле-башлы ?и?аз юк. Утыргычлар беренче уртак ?и?азыбыз булыр.

– Кил?ч?кт? ?зе? яш?яч?к ?е?не алай ук хурлама инде, матурым. Тизд?н аны син биз?рсе?.

– Мине ?и?аз урынына аласы?мы? Мин си?а хатын булмакчы идем.

– Г?з?л кеше фонында и? иске, и? тузган ?йбер д? затлы, ямьле булып к?рен?, – дип салам кыстырды Н?сим.

Ике авылны бер итеп, г?рл?теп туй ясадылар алар. Гаил? корып, берг? тора башлагач, Н?сим: «Сине? акча?ны ифрат авыр матди х?лле гаил? малае алган, д?рт баласын ?идег? б?гелеп ?стер?че, бик т?рбияле ханымны кызганып, г?на?ысын ?зем? алган идем», – диг?ч, Р?сим?, к?б?л?к канатларыдай озын керфекл?рен ?ст?н аска т?шереп: «Мин сине? ялганы?ны шунда ук сиздем. Йомшак урындыклары? да каядыр юлда адашып калдылар», – диде.

Н?сим с?еклесен? а?лавы, гафу ит?е ?чен р?хм?тт?н башка берни ?йт? алмады.

Директор бел?н с?йл?шк?н, Р?сим?се бел?н а?лашкан к?нне ?к Н?симне борчылуы, дулкынлануы й?зен?, г??д?сен? чыккан Р?фикъ коридорда к?теп тора иде.

– Сезг? зур р?хм?т инде, Н?сим Кадыйрович!

– Ни ?чен дип белик инде, д??л?т сере булмаса? – диг?н булды тарихчы, башын юл?рг? салып.

– Р?сим? апаны?… сумкасыннан акчаны мин алган идем. Мин – карак. Минем урыным – т?рм?д?.

– Со?, мин аны ?ние? акча?ны алып килг?нче, арыш камылы бел?н т??риб? уздырганчы ук сизенг?н идем. ?ние?не кызганып бу юлга басуы?ны а?ласам да, гафу ит? алмыйм.

?смер, иске кепкасын кулы бел?н угалап торды да:

– Минем ?чен и? изге кеше – ?нием, ?тиемне? рухы бел?н ант ит?м, башка беркайчан да, сорамыйча, кешене? шырпысына да кагылмаячакмын. Бу минем тормышымда и? зур сабак булды. Сезне? яхшылыгыгызны, Н?сим Кадыйрович, мин ?лг?нче онытмам. Арыш камылыны? ми?а озыны эл?кк?ндер дип, бер сантиметрга мин кыскарткан идем.

– Анысы да ми?а м?гъл?м. Камыллар барысы да бертигез киселг?н иде. А?лаштык кебек. Х?зер сагыз ч?йн?п тормыйк. Теге акчаларны, – чак кына «син ч?лдерг?н» дип ычкындырмады, – ?ние? минд? калдырып китте. Си?а бурычка утыз сум акча биреп торам. Д?ресл?р бет?г?, ?егезг? сабын, шырпы, керосин, ?итс? ?зе??, ч?пр?кт?н булса да, аяк киеме юн?т. Ярар, ярар. Куллары?ны аркылыга куйма. Син ?лег? боксёр т?гел. Мин аларны си?а ч?ч тубалы?ны? матурлыгы ?чен бирмим. Беренче яис? икенче получка?нан кайтарырсы?. Шыпырт кына кес??? шудыр да ычкын!

Р?фикъ ?зен гафу итк?нг?, к?тм?г?нд? акчалы булганга с?енеп, укытучысына р?хм?тл?р укып, кибетт?н алып кайткан вак-т?якк? машина откандай с?енеп, тир?-юньг? нур сирпеп утырган ?нисен к?з алдына китереп, кибетк? й?герде. Гад?тенч? мич янында кайнашкан ?нисе, «эшл?п алганчы бурычка батасы?» дип улын ?рл?г?нд?й булып, аннан да бигр?к олы ?анлы Н?симне? улына «карак» тамгасын ябыштырудан коткарып калуы ?чен ме? р?хм?тл?р укып, Л?йс?нен ит?ген? алып, кич буе белг?н догаларын укыды.

Укытучы бел?н укучы араларыннан ?ил-я?гыр да ?тм?слек якын кешел?рг? ?верелдел?р. Р?фикъ, урта м?кт?пне у?ышлы т?мамлагач, тракторчы ярд?мчесе булып даими эшк? урнашты ??м беренче хезм?т хакыннан, в?гъд?сен ?т?п, ?нисене? и?ен? ак Ырынбур ш?лен салды. Егет ??в?л т?рле курслар, аннан со? авыл ху?алыгы техникумын т?мамлады. Гаск?ри хезм?тт? булып кайтканнан со?, читт?н торып укыды, институт дипломына ирешеп, техниканы, халык ?йтмешли, су кебек эчк?н белгечк? ?йл?нде, бер олы гына предприятиед? баш инженер д?р???сен? к?т?релде.

Кем ген? булмасын, кая гына эшл?м?сен, инде ч?чл?ре коелгач та, Н?сим бел?н Р?сим?не? и? турылыклы дуслары, таянычлы ярд?мчел?ре булып калды. Эне-се?елл?рен д? укытып чыгарды, фани д?ньяны ташлап китк?нче, ?нисен ?рм?г?н ?ирг? утыртмады, кадер-х?рм?тт? яш?тте, аны? к?зл?ренд? Т??ре нуры балкый дип кабатлаудан туймады. Балаларына, х?тта оныкларына, ?ае чыккан саен, олы ?анлы, ми?ербанлы ??м и? кир?к вакытта Н?сим абыйсы бирг?н 30 сум акча турында елый-елый с?йл??д?н туктамады. Мен? шул ул ?лм?т м?кт?бе укучысы Р?фикъ Гайнановны? гыйбр?тле караклык тарихы.

2015

Китек к?зге

1

Табигатьне? ямь-яшел т?ск? кереп, к?язл?неп утырган к?нн?рене? берсенд? егетене? ч?ч?к б?йл?ме бел?н каршы алуына шикл?нм?г?н яшь кыз М?ск?? самолётыннан т?ште. Мен? ул ?йл?неп торган тимер тасмадан спорт чантасын алып, бер читк?р?к китеп, дустыны? озын, т?з г??д?сен пырдымсызланып эзли башлады. Кайтучыларны? б?хетлел?рен якыннары машиналарында ?илдереп алып китте, б?гъзел?ре ?рсез таксистларны? татлы с?зен? алданды, кес? ш?рифл?ре такырраклары автобус тукталышына титаклады. Бернич? д?кыйка элек кен? умарта к?чед?й г?л?п торган алан х?тле к?т?-каршы алу залы бушап калды. Аэропорт хезм?тк?рл?ре, арлы-бирле й?ренеп, чираттагы рейсны каршы алуга ?зерл?н? башладылар. Тик кызны? танышы гына к?ренм?де. ?пк?, ачу, гарьл?н? тудырган дулкынлануы к?зл?рен?, й?зен?, г??д?сен? чыккан кыз ?з ягына юн?лг?н чит караш сизеп сиск?неп китте. Урамга чыгу ишеге янында аны? Алёшасыннан кыскарак буйлы, т?г?р?к й?зле, ??йге ак костюм киг?н бер ир-егет к?пт?нге танышы сыман, кызыксынуын яшермич?, а?а тек?леп карап тора ик?н. «Нишл?п бу абзый, оялмыйча, мине ил?к аша уздыра торгандыр, бигр?к т?рбиясез кешел?р бар инде», – дип уйлап, кыз, ни пычагыма кир?к ми?а мондый узгынчы дип, ?з-?зен? ул якка карамаска ?мер бирс? д?, аяз к?к й?зед?й з??г?р к?зл?ре ху?абик?л?рене? ихтыярына буйсынмас булдылар. К?рер к?зг? егерме биш-утыз яшьл?рд? ген? тоелса да, ки? ма?гаен капларга тиешле ко?гырт ч?чл?ре шактый мул артка чигенг?н, ул да кемнедер к?т? к?р?се?, кулындагы машина ачкычларын уйнатып борчылуын яшерерг? тырышканы сизел?. К?т? залында озын-озак басып тору икесене? д? к?н т?ртибенд? каралмаган булса да, ни чарадан бичара, алар, мог?изага, зарыгып к?тк?н кешел?рене? капылт килеп чыгуына ?метл?неп, бер-берсен? яшерен-орынтын караш ташлап, й?зл?рен? ваемсызлык т?смере чыгаргандай булып, урында таптанып торалар. «Алёша мине каршы алырга бу ад?мне ?иб?рм?деме ик?н?» кебек сагыз уен Л?йл? кискен р?вешт? кире какты, шактый горур, б?йсез басып торуына, ?стенд?ге затлы киемен? караганда бер д? к?нлекче, йомышчы малайга охшамаган иде егет. Аны? якты нур шикелле ?зен? т?б?лг?н карашында Л?йл? б?тен т?н к?з?н?кл?ре бел?н ?зен? таныш булмаган ?ылылык, м?рх?м?тлелек сирпелешен тойды. Буш залны, диварлар буена тезелг?н ясалма к?н тышлы диваннарны ?йр?н? д? озаккарак китте.

Рейсларны ?йтеп торучы туктаган арада урнашкан зы?гылдап торган тынлыкны, язылмаган кануннар буенча, ир-ат заты бозарга тиеш иде. Егет, кыз ягына в?карь ген? атлый-атлый, тиешле соравын бирде:

– Гафу итегез кызыксынуым ?чен, сезне? каршы алырга тиешле кешегез килеп ?итм?г?н, ахры?

?зен кыю, т?в?кк?л, б?йл?нчекл?рне тиз урыннарына утырта алучыга санап й?рг?н, «сезне? ни эшегез бар минд?, ?з юлыгызны белегез» дип, сорау бир?чене? авызын капларга тиешле кыз, н?къ шул сорауны зарыгып к?тк?н кешед?й, ?зен б?тенл?й башкача тотты.

– Шулайрак килеп чыкты шул. Егетем каршыларга тиеш иде д?, к?ренми. Бик т?г?л, т?ртипле кеше кебек иде югыйс?.

Борчылуын, ышанычы акланмавын сиздерм?ск? тырышса да, тавышыны? дулкыннар сыртыннан элдертк?н к?йм? шикелле тигезсез, калтырабрак чыгуы аны? чарасызлыгына д?лил кебек кабул ителде.

– Шулай булгалый. И? ышанычлыга санап й?рг?н якыны?ны? авыр х?лг? куйганын сизми д? каласы?, – дип, егет ??в?л гомуми ф?лс?ф?г? ?леш чыгарганнан со?, ?з х?ср?те бел?н д? уртаклашырга була. С?зл?рен? икег? б?лс??, й?к ?и?елр?к к?т?рел? диг?н м?гън? салып:

– ?зем д? шундыйрак х?лд? калдым. Кат-кат шалтыратып, каршы алуымны зин?арлап сораган кешем самолёттан т?шм?де. К?ефем кырылды, болай да юк вакытымны бар итеп килг?н идем.

– Кайтырга тиешле кешегез хатыныгыз идеме? – дип, телене? кыюлыгына ?зе та? калып сорап куюын кыз сизми д? калды. «Си?а барыбер т?гелме, х?чтер?ш?» кебегр?к ?авапка лаек булуын а?лаган кыз бит алмаларыны? оялудан алсуланып китеп, ч?ч т?пл?ренн?н салкын тир б?реп чыгуын тойды.

Дуамал с?аленн?н кызны? у?айсызлануын а?лаган егет: «Битараф кеше мондый сорау бирми», – дип кен? уйлап ?лгерде ??м асыл затны? кызыксынуын урынсызмы, т?рбиясезлекме дип, туры ?авап бир?не м??б?ри санамыйча: