Пастка для рэха

— Цёмны ты чалавек, Лупонік. Не кеміш у жыцці нічога!.. Не кеміш!.. — адрывае яго ад дакучлівых вярэдлівых думак Буднік і прытворна ўздыхае: — Прытрымлівацца левых поглядаў — не азначае яшчэ не верыць у Бога. Хіба гэта не Бог вылучыў мяне сярод астатніх? — праводзіць ён указальным пальцам па сваім няголеным твары. Ад правага вока праз усю шчаку цягнецца ружовы шрам. — Нездарма, відаць, Ён мяне пазначыў…

Няўклюдна выблытваецца з доўгага чорнага паліто і падыходзіць да вакна. За акном восень і заледзянелы сум Вечнасці. У мокрай гушчэчы дрэў Дзвіна, за ёю спавітая бясколернай смугою полацкая Сафія. Халады даўно ўжо апанавалі гэты горад. І ад іх калючай варожасці дрыжыкі па целе...

— Жыццё, Лупонік, падмануць немагчыма. Сацыялісты таму і пралічыліся, што адмежаваліся ад простага люду. А людзі, Лупонік, абяццанні любяць… Людзям хочацца відавочнага раю, няважна, дзе: на зямлі ці на небе. Яны не звыклі доўга чакаць, ды абяцанні сацыялістаў зацягнуліся. Ім бы да нечага новага дакумекацца, аднак розуму на тое новае не хапіла. Вось і атрымалася з краінай ні Богу свечка, ні чорту галавешка…

Лупонік згодна ківае галавой: «Хто яго разбярэ, гэтага Будніка?» Ён і тады яшчэ, калі яны вучыліся ў адным тэхнікуме, нос задзіраў, праўда, тады Лупонік не баяўся пярэчыць яму. А зараз... Хрэн яго ведае, што ў галаве ў гэтага бандыта?

— Ты калі-небудзь бачыў сабаку з каўбасою на шыі? — працягвае занудлівы маналог Буднік. Адрывае ад падлогі цяжкія свінцовыя вочы і з’едліва ўсміхаецца. — І не ўбачыш ніколі… Свет, Лупонік, гэта, даруй мне за банальнасць, вялікі тлусты зад, які кожны хоча напіхаць тым, чым яму хацелася б…

— А што рабіць? — збянтэжана зіркае на яго Лупонік. Прыкідваецца, трэба ж неяк падтрымліваць размову.

— Жыць, браток… Людзі не лекары і не нянькі. Тут адно з двух: альбо цябе паважаюць, альбо ты ніхто. Самае галоўнае ў жыцці для чалавека — гэта самасцвярджэнне, — працягвае Буднік. — Калі ж чалавек пачынае губляць упэўненасць, ён здольны на любыя ўчынкі…

— А справядлівасць?..

— Некалі і я наіўна лічыў, што ўсе нашы беды ад нашай беднасці. Аднак з цягам часу зразумеў, што людзі, у большасці сваёй, шалеюць ад багацця. Дзеля хвіліннай пацехі яны ідуць на любую змову са сваім сумленнем. Кім толькі не даводзілася мне быць у свой час… Нават загоншчыкам у Пушчы быў. Гэта пасля так званай перабудовы ўжо. Пасля таго як мяне з дырэктара лясгаса выперлі. Я гэта да таго, Лупонік, што на сваім вяку з рознымі людзьмі мне даводзілася сутыкацца…

Буднік адыходзіць ад акна і заклапочана чухае патыліцу.

— Загоншчыкам, гаворыш? А што гэта такое? — працягвае патураць яму Лупонік.

— Гэта калі ты заганяеш звера на нумары, замест сабак значыцца… Звычайная працэдура быццам бы… — Буднік змаўкае і пачынае кашляць. Адкашляўся, працягвае: — Часцей за ўсё на паляванне ў пушчанскі лес прыязджалі немцы — «гансы», як мы іх тады называлі. Нейкі барон Фокінштайн наладзіў сапраўдны бізнес на гэтым. Плата бралася за кожны стрэл. За трафеі разлічваліся асобна, ды яны звычайна не забіраліся. «Гансаў» вабіў азарт, а не трафеі. Яны стралялі па цяжарных самках, стралялі па маладняку, ім усё роўна было, па кім страляць. Яны стралялі, бо імі кіраваў азарт. А мы, егеры, — людзі дзяржаўныя, у службовых абавязках якіх было запісана: аберагаць, — заганялі гэтых цяжарных самак ім на нумары. Заганялі за грошы… за вялікія грошы, Лупонік…

— І што?

— Што?.. — злуецца Буднік. — А нічога… На сваёй радзіме «гансы» дазволіць сабе такога не маглі б, а ў нас — калі ласка. Аднойчы адзін такі «ганс» на вачах у нас застрэліў лісу. Застрэліў — сказана замякка. Ён пальнуў у звера жаканам зблізку і ад таго застаўся хвост ды загрывак. «Гансы» рагаталі, а мне хацелася плакаць. Мне здавалася, што я таксама стаў дзічынай — мішэнню. Што аднойчы, калі я не выганю на нумар звера, яны пальнуць і па мне…

Пакой запаўняецца маўчаннем — працяглым і гнятлівым.

— Ладна, Лупонік, праехалі... Гэта голыя слоўцы, сцёртыя ад частага ўжывання. І не ўсё можна растлумачыць з іх дапамогаю, — цяжка ўздыхае Буднік — Жыццё толькі з узростам праяўляе да нас нейкую паблажлівасць. Забудзь пра тое, што я табе наплёў тут… Лады? І ідзі. Давай, давай, тупай. Мне аднаму пабыць трэба. Працы ў мяне, браток, шмат… Цяміш?..

Лупонік няспешна зачыняе за сабой дзверы. «Працы ў яго многа, — незадаволена бурчыць ён. — Здагадваемся мы пра тваю працу, сабака! Прыпёрся на маю галаву, філосаф гэткі…»

— Ну, што, выведаў што-небудзь? — шэптам сустракае яго ля парога жонка.

— Пайшоў ён!.. — злуецца Лупонік.— Выведаеш у яго… Як жа…

— Што ж ты яму аб гэтым не скажаш? Узяў і паслаў бы адкрыта…

— Ты яшчэ будзеш назаляць мне…

4

Прыгажосць існуе нават у думках. І разуменне яе ў кожнага сваё. Ва ўсякім выпадку, так некалі сцвярджала Ліда. Аднак, калі я спрабую ўяўляць свой горад з вышыні птушынага палёту, то задумваюся чамусьці не пра тое, што тут налеплена, а пра тых, хто наляпіў усё гэта. «Самае прыгожае ў прыродзе — гэта адсутнасць чалавека». Гэта не я. Гэта разумнік Бліс Карман. Жорсткая, але справядлівая думка.

Я не скептык, таму і мне хочацца верыць, што ў свеце валадарыць Хаос. Што межы паміж абсурдам і прыгажосцю размытыя да непазнавальнасці. І чалавека ад неабдуманых учынкаў утрымлівае страх быць пакараным, а не разуменне нейкіх эстэтычных ці біблейскіх пастулатаў. Гэта я да таго, што ў тыя далёкія юнацкія гады маімі пачуццямі кіравала не скупая мужчынская разважлівасць, а разбуральная сіла эмоцый. Тады я не здагадваўся нават, што за здзейсненае давядзецца рана ці позна несці адказнасць. Не важна, за што: за здраду ці за нерашучасць. Нерашучасць і ёсць першы крок да здрады. Менавіта з-за маёй нерашучасці пайшло наперакос усё маё жыццё. Бо можна падмануць усіх, але не сябе самога. Не хацеў бы, каб мая вандроўка ў далёкае і прывіднае юнацтва была ўспрынята чытачом як абсурднае жаданне знайсці апраўданне сваім колішнім учынкам, спробай засумнявацца ў сабе. Так, злачынцы заўсёды вяртаюцца на месца свайго злачынства. Але як бы хто ні палічыў, адмовіцца ад гэтай вандроўкі я не магу ўжо. Не магу, бо даўно ўпотай ад сябе самога сумую аб тым, што мне толькі належыць перажыць яшчэ. Сумую і спадзяюся на літасць лёсу, хоць і выдатна разумею, што сіл на гэта ў мяне не засталося ўжо…

Я люблю свой горад не настолькі моцна, каб ён мог палюбіць і мяне. Перакананы, ён не заўважыць майго раптоўнага знікнення. Ён спіць. А калі прачнецца, яму будзе не да мяне. Я сыходжу не развітаўшыся, як гэта робяць людзі пакрыўджаныя. Я пакрыўджаны на сябе. Пакрыўджаны за тое, што недастаткова люблю свой горад. Пакрыўджаны на сваю сённяшнюю скупую мужчынскую разважлівасць, бо разумею, што аднойчы мне давядзецца сюды вярнуцца, і невядома яшчэ, як мяне тут сустрэнуць.

Горад пакуль што не прачнуўся. Я крочу ціхай бязлюднай вуліцай, і тыя выпадковыя прахожыя, якія трапляюцца мне на шляху, падазрона азіраюцца. Напэўна, яны здагадваюцца, што спяшаюся я насустрач свайму далёкаму і прывіднаму мінуламу, а не насустрач сваёй будучыні, як гэта робяць яны. Не важна, што здагадваюцца, стрэлкі на маім кішэнным гадзінніку адлічваюць час у адваротным кірунку, і спыніць іх немагчыма ўжо... Нікому…

Надвор’е адпавядае настрою. Бясколернае неба нагадвае прэс агромністай сокавыціскалкі. Здаецца, шэрае радно аблокаў за суткі знасілася, і цяпер праз яго, нібыта праз дзіравае сіта, на зямлю сочыцца цягучая бясколерная вадкасць. «Прэс» незаўважна сціскаецца, і дробныя кроплі дажджу бяссільна драпаюць панурае, адрэстаўрыраванае непагаддзю да непазнавальнасці наваколле. Узіраюся ў гэтую безаблічную, тужлівую неабсяжнасць больш пільна, і мне пачынае здавацца, што сцяна звілістых ліній якраз-такі зараз і ўтрымлівае гэты цяжэзны «прэс», бо не было б яе, і пад тым нябачным цяжарам было б пахавана ўсё жывое. Пахавана навечна…