Пастка для рэха
Шрифт:
Буднік падыходзіў да аўтобуснага прыпынку, калі яго аклікнулі. Ён пазнаў гэты працяглы задушлівы кашаль і азірнуўся. На яго з дакорам пазіраў старац — той, якому ён даваў міласціну.
Ад гэтага позірку па скуры прабеглі дрыжыкі: «Чаго табе яшчэ?..»
— Пачакайце... Я думаю, што вы няшчыры чалавек. Адбітак вялікага граху прылеплены да вашага твару. Забірайце свае грошы, а то ведаеце… — захваляваўся ён. — Розныя людзі сюды прыходзяць… І чым таўсцейшую свечку ставяць, тым большы грэх на іх душах ляжыць...
Грошай Буднік не ўзяў — кінуўся прэч. Далей ад тых, што ківалі яму наўздагон, ад тых, што пагарджалі ім. Затуліўся за газетным шапікам, аддыхаўся. Яго званітавала…
Калі боль у страўніку пачаў пакрыху сціхаць, агледзеўся.
Ён адрываецца ад думак і з трывогаю глядзіць на гадзіннік. Стрэлкі набліжаюцца да дванаццаці. Стрэлкі крадуць час. А ён усё ніяк не можа вызначыцца, чым будзе займацца заўтра. Думкі не даюць адхлання. Думкі вымушаюць хвалявацца. Ён зіркае некуды ў глыбіню двара. За гэтай вялікай дваровай ямінай шырокая вірлівая вуліца. Вуліца спавіта шэрым прасцірадлам празрыстага сутоння. Вуліца намагаецца вырвацца са шчыльнай цаглянай абалонкі — дваровой бездані. Аднак намаганні яе марныя. Цела непадуладна рэгенерацыі абнаўлення. Буднік бачыць людзей. Людзі з зайздроснай настойлівасцю месяць шэра-белы паўзмрок. Валацужныя шукальнікі існасці… Буднік бачыць машыны. Машыны цягнуцца з невялікай хуткасцю і нагадваюць балотных чарапах. Чарапахі лена перасоўваюцца ў пошуках корму. «Створанае чалавекам аднойчы — створана ім, каб задаволіць свае амбіцыі, — думае ён, сузіраючы заснежаны горад. — Адны — ствараюць, другія — разбураюць… І невядома яшчэ, каго больш — вандалаў ці стваральнікаў? Мода на герастратаў вяртаецца…»
Людзі — спрактыкаваныя акцёры. І ён у гэтым перакананы. Бо калі б яны не былі такімі, жыццё стала б сумным і нецікавым. Аднак ролі бываюць не толькі станоўчымі…
«Чалавек здольны згуляць любую прапанаваную рэжысёрам ролю», — сцвярджаў некалі вялікі Станіслаўскі. І не памыляўся. Досвед падказваў яму: чалавек здольны гуляць і ролі, прапанаваныя самім жыццём. А гэта намнога складаней. Калі ў першым выпадку ёсць выбар, то ў другім такога выбару няма...
Будніку належала сыграць ролю Герастрата…
«І гэта адбудзецца заўтра, — сказаў ён сабе. — Заўтра альбо ніколі…»
Сон бярэ верх, і Буднік засынае… Пад ранак, незаўважна… І калі б нехта зазірнуў у пакой у гэтую хвіліну, то ўбачыў бы, што сядзіць ён у крэсле з шырока расплюшчанымі вачыма. І вочы тыя стомленыя і безжыццёвыя…
7
Кішэнны гадзіннік — рэч дарагая для мяне. Набыты ён дваццаць пяць гадоў назад Лідай, у ламбардзе, мне ў падарунак. Зараз гадзіннік сапсаваны, і адрамантаваць яго не даходзяць рукі. Ды і патрэбы вялікай няма. Гадзіннікам я ўсё роўна не карыстаюся, а прыхапіў яго з сабою ў дарогу як напамін пра далёкія і шчаслівыя дні. Для мяне ён накшталт нажыўкі на гачку часу, якую хочацца заглынуць, каб спатоліць духоўны голад. Аднак мінулае, куды я вяртаюся неаднойчы ў сваіх думках, з’едзенае ўшчэнт вандалам-часам. Ад яго засталіся толькі рэшткі, асобныя фрагменты, з якіх ніколі не вылепіць таго, чаго нельга вылепіць. Гадзіннік гэты і ёсць асколак шчаслівай юначай пары, памяць, набытая ў ламбардзе…
Гадзіннік адлічвае час у адваротны бок, і дзяўчына, якая сядзіць поруч, весела ўсміхаецца. Калі б не гэты шыкоўны аўтобус замежнай фірмы, калі б не гэты сапсаваны гадзіннік, калі б не гэты горад, якому я недастаткова ўдзяляю ўвагі, я паверыў бы, напэўна, што ў свеце існуюць не толькі выпадковасці, але яшчэ і цуды. Бо дзяўчына, якая сядзіць поруч і какетліва ўсміхаецца мне, падобная да Ліды як дзве кроплі вады. Магчыма, я перабольшваю, магчыма, падабенства іх толькі ў іх маладосці, у аднолькавым успрыманні жыцця. Але нават калі гэта і так, я не хачу прызнаваць сваіх памылак. Я эгаіст, і мне дазволена памыляцца. Не ўсё так кепска, грамадзяне «суддзі»!.. Адмоўныя рысы характару таксама прыносяць задавальненне, няхай сабе і хвіліннае…
— Вас як завуць? — звяртаюся я да дзяўчыны.
— Ліда, — какетліва
ўсміхаецца тая.— Ліда???
— Вам не падабаецца маё імя? Чаму вы здзіўляецеся?
— Што вы!.. Наадварот… Можа, гэта гучыць банальна, але ў юнацтве маю дзяўчыну таксама звалі Лідай… Дарэчы, вы з ёю падобныя ў нечым.
— У чым?
— Дольчык, перастань чапляцца да студэнтак, — умешваецца ў нашу размову Валька і звяртаецца да прысутных: — Таварышы студэнты, з намі едзе паэт, і ён пачытае нам зараз свае вершы. Што-небудзь з лірыкі, Дольчык!..
У твар шугае гарачынёю. Такога ад Валькі я не чакаў.
— Што вы, — хвалююся я і збянтэжана пазіраю на студэнтку. — Я не збіраўся чытаць сёння вершы… Я не рыхтаваўся нават…
— Дольчык, не дуры галаву. Да чаго ты не рыхтаваўся?
— Чытаць вершы, — настырна сцвярджаю я.
— Дольчык, ты — эгаіст! Вы толькі падумайце, каб прачытаць верш, трэба рыхтавацца, — здзіўляецца Валька.
— Ой, як цікава!.. Пачытайце, калі ласка! — какетнічае суседка. — Што-небудзь пра каханне…
Ёй я адмовіць не магу. Аддуваюся некалькімі завучанымі да аўтаматызму радкамі. Дзяўчына пляскае далонямі: «Класна!»
— Хвілінку ўвагі! Хвілінку ўвагі! Зірнём у вакно.
Голас Юрыя Іванавіча дрыжыць. На ілбе кропелькі поту.
— Зірнём у вакно… — просіць ён студэнтаў. — Наш «Ноеў каўчэг» вырульвае на галоўную магістраль. Перад намі простая дарога на Полацк. Зараз яна асфальтавая, а вось некалі ў Сярэднявеччы…
Юрый Іванавіч на хвілінку засяроджваецца. У аўтобусе ўсталёўваецца цішыня.
— А вось у Сярэднявеччы мангола-татары да Полацка так і не дабраліся. І мячэцяў у гэтым горадзе няма, і ніколі не было. У Наваградку ёсць, у Мінску была, а ў Полацку няма.
— У Мінску? — здзіўляецца нехта.
— Так… Мячэць знаходзілася на старым Замчышчы, — тлумачыць Юрый Іванавіч. — І пабудавалі яе прашчуры крымскіх татар. Іх продкі дабраліся да нас па Дняпры.
— Насупроць плыні? — перапытвае здзіўлена той жа голас.
— Менавіта. Якая там вайна пасля ўсіх выпрабаванняў, што выпалі ім у часе паходу? Разумнымі татары аказаліся, здаліся ў палон без бою. Вось ваявода і дазволіў ім будавацца ў Татарскай Слабадзе.
Гэта апошнія словы, што я чую. Голас Юрыя Іванавіча некуды знікае. Думкі вяртаюць мяне зноў у юнацтва — у час маіх надзей і выпрабаванняў…
«Прывітанне, мой любы!
Сёння субота, і я толькі што вярнулася з суботніка. Прыбіраліся каля тэхнікума. Было весела. Вечарам збіраемся на танцы ў “Караедню”. Тысячу гадоў не была там. З хвіліны на хвіліну маюць прыехаць дзяўчаты: Верка з Галькаю. Яны цяпер да мяне кожны дзень прыязджаюць. Гуляем з імі па горадзе. На вуліцы цёпла — вясна. Хутка святы. Збіраюся наведаць бацькоў. Нам якраз вольны тыдзень выпадае, вось я і пакарыстаюся гэтым. Калі шчыра, дык я і так гуляю цэлы тыдзень. Начальнік наш у камандзіроўцы, мы і рады: “сачкуем” з практыкі. Па праўдзе, практыка надакучыла. Працы па горла, а кіраўнік нейкі несур’ёзны. Не начальнік, а паўдыплома страты. З ім толькі нервы свае трэплеш. Кожны дзень сварымся. Цікава, якую ён характарыстыку мне напіша? Тэма ў мяне сур’ёзная. Усе доследы давядзецца праводзіць самой. Цікава, што з гэтага выйдзе? Буду трымаць цябе ў курсе сваіх дасягненняў. Хто ведае, можа, мне не дыплом давядзецца абараняць, а кандыдацкую дысертацыю? Во хохма будзе, Лідка — дацэнт! Уяўляеш?! Я — не…
Каб ты толькі ведаў, як я па табе сумую. Сяду пісаць ліст, а словы нейкія не тыя, адшукваю-адшукваю патрэбныя, а потым як напішу, самой чытаць брыдка. І ўвогуле, не выходзяць у мяне да цябе лісты. Некаму іншаму пішу лёгка, а табе хочацца ўсё-ўсё напісаць. Ты даруй, але цяжка выгаворвацца і не бачыць тваіх вачэй. Можна толькі здагадвацца, што ты скажаш у адказ мне. Часта згадваю нашы з табой размовы… Памятаеш? “Мне с тобою светло…” А мне хочацца дадаць: “И темно без тебя…”
Усё… Цалую!.. І выкінь з галавы, што мы не сустрэнемся болей. Калі ты не прыедзеш, я сама цябе знайду, дзе б ты ні быў. Сцеражыся тады!.. Зразумеў?