Вада ў рэшаце

— Вы, тату, не ідзіце, вам цяжка. Мы і самі тую бульбу выкапаем, — прыдабралася малодшая.

— Так, паляжце лепш, адпачніце. Мы і малых з сабою возьмем, каб не перашкаджалі,.і кароў дарогаю перапнем, — не заставалася ў даўгу старэйшая.

А стары толькі сціскаў шкатулачку ды ласкавым словам успамінаў суседа.

На зіму Кірылу нават у хату са свіронка забралі.

— Ідзіце, ідзіце, там жа акасцянець можна. Што вы? Такі холад! Маладога дрыготкі бяруць, а старому і пагатоваму!

— Дык і ў нашай палавіне можна, хадзеце. Ложак ля сцяноўкі паставім, цёпла будзе, — лашчылася старэйшая.

— Чаго ж да вас? У нас і месца больш, і дзяцей няма. Старому спакой патрэбны, — не адступае малодшая.

А самі толькі глянуць на шкатулачку і ледзь да вачэй адна другой не скачуць.

Кірыла жыў, як у Бога за плячыма. I апраналі, і еў як чалавек, і грошы на папяросы давалі, і дарункі прыносілі. Адна толькі пойдзе, другая прыходзіць.

Пад весну стары занядужаў. З бакоўкі, дзе спаў, нявесткі не выходзілі. Адна другой так і спаглядала на рукі ці да ключыка не цягнуцца.

Пасля Вялікадня загаласілі. Ой, як плакалі! На труну падалі, а злосць у душы так і кіпела. Шкатулачка недзе прапала.

Калі людзі прыйшлі псалтыр чьгтаць, дык нявесткі ў бакоўку пабеглі. Шнырылі, заглядалі. Знайшлі яе за сундуком. Упала, відаць, з абяссіленай рукі. Кінуліся. Рвалі адна другой. Шкатулачка, нібы жывая, выслізгнулася з рук ды разбілася.

На покрыўку высыпаліся рознакаляровыя шкельцы ды дробныя каменьчыкі.

ПАЦЕШЫЛА

Хведар не ўставаў ужо мабыць з месяц. Жывот. Як схопіць, як зарэжа, дык неба, здаецца, лізаў бы.

— Ну, што з табою? — наведала неяк хворага кума Фрося.

— А вось, бачыш, да “магілёва”, відаць, ужо пара...

— Ой, што ты?! Што ты!? — і думаць грэх! Паправішся, яшчэ ўнукаў пажэніш. Прынядужаў ды і толькі. Мала гэта людзей хварэе? А маладых колькі? Шуркаву Зосю вазьмі. I хто б падумаў... Усяго толькі дваццаць год Здаровая, чырвоная, нібы вішня і раптам — палец спух. Нарыў паявіўся. Тфу, не ў хаце гаворачы! Гніло, гніло і ледзь не да локця руку абцялі. Ганігрэна ці гінгрэна, як там яны яе называюць. Выздаравееш, Федзя, не думай толькі, да сэрца моцна не бяры. Ну, але ўсё ж такі, што табе?

— Ай, ведаеш! Усё, кума! Адным словам усё! На лечаным кані даўга не наездзіш. Найгорш жывот. Вачыма, здаецца, з'еў бы, а пачнеш — нібы нажом нехта пора.

— Нічога, кумок, пройдзе. Палепшае. Пашкодзіла нешта і ўсё. Жывот, праўда, яно не вельмі. Татуль мой таксама, памятаю, на жывот скардзіліся. Схвацілі аднойчы мяшок бульбы з воза і скрунула. Так і да Каляд не дачакалі. Маладыя ж яшчэ былі. Ды што я табе гавару, сам ведаеш. А з Мікалаем таксама. Ну, а табе калі рэжа, дык у нагу не совае?

— Совае. У правую. Часам як схопіць — месца знайсці не магу.

— Во, во! У правую! А ты Ёзічка з хутара памятаеш? Тое ж самае меў. Як толькі жывот, то і правую нагу адымала. Адымала, адымала і адняло. Два гады праляжаў нібы калода. I па шаптухах хадзілі, і аперацыю рабілі, але так і пайшоў на той свет. Няпоўных сорак было. Ай-яй-яй! Чалавек як муха — тут жыве, а тут ужо і няма. Ну, пайду. Здаравей, кумок! Здаравей! Унукаў яшчэ пажэніш. Заўтра зноў загляну. Сама была хворая. Знаю як гэта добра, калі нехта прыйдзе, пасядзіць, пацешыць. Дужэй, Хведарок, дужэй.

АДЗІНОКІ

Сусед, прыйшоўшы заказваць варту, убачыў, што Сцяпан не ўстае. Скрунуўшыся ў клубок, ён цяжка стагнаў. Забралі яго ноччу, на сігнале. Назаўтра ў вёсцы толькі і мовы, што пра Сцяпана:

— Памрэ, відаць. З галавою жарты малыя.

— А з Мікітам як яно было? Таксама галава ды галава... Пахнеў з паўгода і канцы.

— Шкада чалавека. Дабрашчы такі. Але так і пражыў цэлае жыццё адзінока — ні жонкі, ні дзяцей.

— То ж так. Нажываў, нажываў і пакінуў усё невядома каму. Нават каровам ніхто не падаваў, мычаць з голаду

— Сястру ж мае, брат ёсць!

— А хто іх тут калі бачыў?

I так ад раніцы жыўцом хавалі Сцяпана. Адны спачувалі яго адзіноце, іншыя шкадавалі гаспадаркі, што марна прападзе, наступныя сабачылі на абыякавасць брата і сястры.

Але тыя не былі такімі абыякавымі і гаспадарцы дарам загінуць не далі. Нібы па тэлефоне данеслася да іх, што са Сцяпанам безнадзейна. І вечарам ужо прыехалі. Нават цётка нейкая аб'явілася. Брат паляцеў да стадолы, сястра адразу па хлявах кінулася, а цётка за абразамі ды па каморы шнырыла. За ноч зніклі воз з веялкай, над раніцай кароў у хлявах ужо не было, а каля поўдня пачалося:

— Як роўна, дык роўна! — гарланіў брат. — Усе каровы папрадавала!

— А ў стадоле, што?! Менш было? — вымахвала рукамі сястра.

— I я ж нейкая сваячка. I маёй тут працы нямала, — не змаўчала цётка.

— О! Яе працы! — А хто тут цябе калі бачыў? — супольна кінуліся да цёткі. — Хопіць табе таго, што ў хаце знайшла.

— А ты тут да мяне не падмашчвайся, сама дам рады! — сунулася сястра да брата, убачыўшы, што той стае на яе баку. — Яшчэ Сцяпан не памёр, а ён ужо ўсю стадолу ачысціў!

— Гооо...! Тая, што ў хлявах нічога не чапала!

— А як ён і выйдзе, то хто яму гэтых кароў даіць будзе?

Ачысцілі. Задбалі пра ўсё. А кажуць, адзінокі быў...

ГАГАТУХА

Павячэралі. Дзед падсунуў бліжэй да печы столачак і, абапёршыся плячыма аб цёплую сценку, сонна ківаў галавою, быццам бы пералічваў пражытыя гады. Бабы збіраліі са стала. Заўтра Новы год.

Малы Міколка любіў такія хвіліны. Любіў ён прысесці каля дзядулі ды заслухацца ў яго ўспаміны. Сваім дзіцячым розумам уяўляў свет дзедавай маладосці і здавалася яму, што не дзядуля, а ён тут галоўны герой.

— Дзеду! Дзеду! — патузаў за руку. — Чаму Гагатуху багатым вечарам называюць? А?.

— Ыммм? — адкрыў той вочы. — Як чаму? Ну, багаты, ну... Цэлы год людзі працавалі пакуль дачакалі гэтага вечара. А знаеш, колькі за год усялякага дабра назбіраецца. Таму ён і багаты.

— А гагатаць пойдзем? — заерзаў на столачку Міколка.

— Што ты? Цяпер ужо гэтага няма... Смяяліся б. Усё прайшло, унучак. Глухамань адна цяпер. Абы што, дык зараз крыўдзяцца, У суд падаюць. А каб ты ведаў, як калісь весела на вёсцы было? Хто ў гэту пару ў хаце сядзеў. Павячэраў, ды за вядро з попелам і гайда за дзверы сцяжынкі па вуліцы высыпаць. Высыплем сцяжынку, загагочам пад акном, ды ходу. Раз памятаю, сыпалі мы дарожку ад Кірылавага Івана да Матроны. У нашай кампаніі быў такі Рыгор. Ты яго не памятаеш, памёр, зямля б яму лёгкай была. Ну, і голас у яго быў. Бывала, як зарагоча — па ўсёй вёсцы вароны з дрэў са страшным крыкам паўзлятаюць. Дасыпалі мы, значыць, да Матроны, а Рыгор як не зацягне сваё „гу-гу-гу", дык тая, як несла міску з гарачай кішкай, так і паставіла яе, замест на стол, на галаву старому Ніканору, бацьку свайму. Мы са смеху ледзь не паўсікаліся. Што і не вытваралі? Усе вароты паздымаем ды пазаменьваем. Памятаю, раз нашаму суседу варотамі дзверы ў хату загарадзілі. Так прыладзілі, што той з хаты вакном вылазіць мусеў. Данілу стог сена за вёску перавезлі, Міцьку санкі на вёрст пару адагналі. Яшчэ і ставіць мусіў, каб сказалі, дзе схавалі. Рабілася, ой рабілася! Але людзі ведалі, што так прынята і ніхто не крыўдзіўся. А зараз...? Хуліганам, або злодзеем абзавуць. Дзіўныя цяпер людзі... Ну, але ты ўжо лягай. Заўтра ўстанеш, грашыма памыешся, каб багатым цэлы год быць. Лягай! А я яшчэ надвор выйду, сабаку спушчу.