Вада ў рэшаце

— Іванавы з суседам б'юцца! Іванавы з суседам б'юцца! — пераказвалі па вёсцы і ўсе выходзілі ды ставалі, каб паслухаць. Хто далей, хто амаль пад сам Іванаў панадворак падыходзіў. А тыя характарызавалі сябе аж да самага вечара.

А кажуць, што на вёсцы сум і пустэча. Хопіць, каб толькі сон прысніўся.

МУЗЫКІ

Аркестр роў ужо з паўгадзіны. Двое, з перавешанымі праз плячо гітарамі, верашчалі ў мікрафон. Трэці, то круцячы, то ківаючы, галавою, нібы б'ючы паклоны сваёй музыцы, валіў у бубны.

А ля святліцы вылі матацыклы, пішчалі тармазы машын. Прачытаўшы, у парасклейваных па ўсёй ваколіцы самаробных плакатах-запрашэннях, з'язджаліся на музыкі.

А аркестр рэзаў. I то гэтак, што, з пачаткам кожнага танца, на другім канцы вёскі з дзікім крыкам узнімаліся вароны і доўга-доўга кружылі.

Біляцёр, апаражніўшы невядома каторую бутэльку піва, якое прадавалі намесцы, падшчыпваў дзяўчат, радасна шчырачы зубы. Мясцовых пускаў дарам. Ды паспрабуй не пусці, а асабліва жанчын! Такую апінію выставяць, што век людзям на вочы не пакажашся. Як з Санькам было, калі Дарчынага сабаку прыбіў? I то ў сваім куратніку злапаў. Як пусціла тая пагалоскіі, што ён з сабак шкуры здзірае, дык па сённяшні дзень мясцовыя пальцам паказваюць ды „гаўкаюць", праходзячы ля яго хаты.

Бабы тут ого! Яшчэ на добра танцы не раскруціліся, а яны ўжо тут. Сплёўшы на грудзях рукі, паставілі пад сценамі ды выдаюць апінію: „А тая, то апранута, як ліхое, а гэта выкручваецца, як чарцяня, а што там за адна ў штанах?..

— Ты глянь, Волько, на Мішкаву, — ўголас суседцы Манька. — Бадай яе халера! Налажыла спадніцу на дзве пядзі, што аж зызу відаць, і скача, як нядобрае нейкае. Што за бацькі? Я б сваёй кудлы паабрывала. I чаго тут хлопцаў вініць, калі дзяўчаты самі налазяць.

— Яно так. I сораму ніякага няма. Антыхрыст умяшаўся. Калісьці наложыш саян да самых пят, а ўжо барані Божа, каб калена відаць было, — тлумачыць Волька. — I танцы як танцы былі, полька, казачок, а цяпер як чэрці выскакваюць. Адно другому кулакамі пад нос совае. Каб я так калісьці, як Дуньчына, выкручвалася, — адразу прыдуркам палічылі б.

— А гляньце, як Маньчына апранулася? Чума нейкая. Галава — хоць ты гняздо рабі, а юбка, аж па зямлі цягнецца. Не пасуе ўжо цяпер гэтак, — крычыць Міхаліха глухаватай Іванісе.

— Ты глянь, глянь, Яўдося! Дзямянчына зноў з ішным кавалерам. Валацуга! — паказвае галавой Кірыліха.

А зала аж гудзе. Пыл стаўбом. З-пад ног сыплюцца іскры гашаных у танцы папярос. У кагосьці выпала з кішэні бутэлька і па святліцы разліўся гарэлачны пах. У кутку ўжо за боркі хапаюцца. Духата. Па тварах дзяўчат сцюжкамі сплываюць тушы і пудры. Біляцёр сядзіць пасалавеўшы на скрыні з-пад піва і стараецца папасці бутэлькай у рот.

Раптам, махаючы абарваным ад кашулі рукавом, уляцеў у святліцу Ваня, якога мясцовыя музыкантам празывалі. Пальца вялікага на правай руцэ не хапала.

— Хлопцы! Нашых б'юць! — зароў перапітым голасам.

Усе гуртам кінуліся на двор. Вайна была ў поўным ходзе. Свістала каменне, трашчалі штахеціны, нехта шпурнуў бутэлькаю. Выйшлі і жанатыя. Хто з калом, хто ўручную. Васіль з цэпам прыпёр. Іван хваліўся, што зараз дзедаву гіру прынясе, але раптам замоўк. Біліся. Невядома, хто з кім, але біліся. Чуваць было, як Пятро да Васіля з мацюком кінуўся. А той, неразабраўшыся, цэпам яго па плячах. Піск, крык. Бабы разляталіся нібы гусі, калі нехта соваўся ў іх бок. Ваня-музыкант скакаў, як той заяц і, з бяспечнай адлегласці, вымахваў рукамі ды на крык браў. А аркестр іграў. Ды інакш і быць не магло, згоджаны. Маглі б не заплаціць.

Пачало світаць. Памалу ўзыходзіла сонца. Сям-там ляжалі п'яныя. На плоце вісеў нечы пінжак, нехта полем ішоў у напрамку суседняй вёскі, хтосьці хадзіў па святліцы ды нечага шукаў. Музыкі закончыліся.

МУХІ I БЛОХІ

— Далей гэтак немагчыма, — забілі ў хамут мухі і вырашылі пакінуць горад.

Схуднелыя — адна скура і косці, апусціўшы абяссіленыя крылы, цягнуліся аравай, значачы на пыльнай дарозе след тымі, якіх душа ўжо ў неба ўзнімалася. Сілы пакідалі іх з кожным крокам. А тут яшчэ якраз поўдзень, сонца прыпякае. Зышлі мухі з дарогі, выцягнулі апухлыя ногі, аж у суставах затрашчала, і давай адпачываць. Раздзяўленыя мордачкі так і хапаюць гарачае паветра.

Ці мала, ці доўга сядзеў так мушыны табар, аж глядзяць — цэлы пагон блох насустрач цягнецца. Змардаваныя, бакі паўпадалі, жывот да хрыбта прырос і толькі пот цурком цячэ.

Гэтак шлапаючы на мух наткнуліся і паваліліея побач іх. Слова па слове гутарка пайшла.

— Гэта вы, блохі? Ах, божачкі! Да чаго ж вы дарабіліся? Вы ж сядзець не можаце, а яшчэ ў падарожжа сабраліся, — закруцілі галовамі мухі.

— Міленькія вы нашыя, выхаду іншага не было. I ворагам сваім такога жыцця не жадаем. Шмат год пражылі мы ў вёсцы. Мука гэта адна, а не жыццё. Гляньце самі — прыдзе чалавек з поля ўжо і ноч над зямлёю павісне. Яшчэ на панадворку сёе-тое зробіць, дык яно ўжо і зусім позна. А потым змучаны, распранецца, або і не, бабахне ў ложак ды храпе. Пакуль мы павылазім са сваіх закавулкаў, пакуль дабярэмся да цела крыві сербануць — чалавек як па камандзе зрываецца. I канцы нашаму банкету. Галадай, брат-блыха, цэлы божы дзень, а ноччу зноў невядома ці пажывішся. А калі ўдасца, то што гэта за яда? Кроў спрацаваная, горкая, а цяпер яшчэ гэтых хімічных угнаенняў ды розных атрут навудумлялі. Ратунку ад іх ніякага няма. Параілі нам добрыя істоты, што быццам бы ў горадзе жыццё лёгкае. Там прынамсі людзі талковыя. Спаць любяць доўга, не надта спрацаваныя, бо ўсё па гадзінах. Чаго ж больш трэба? Забраўся пад пярыначку і ласуйся да позняй раніцы салодзенькай крывёю. Усё тут чысценькае, пахучае. Ах! — уздыхнулі блохі і аж слінка пакацілася ды вочы пад лоб пайшлі.

— А мы, даражэнькія, з горада, — забзыкалі мухі. — Не было нам там жыцця, ой не было. Усюдьг чысціня, парадак. Нават крошка нідзе не ўпадзе. Рассыплецца на стале цукар, дык яго раз-два і змятуць. Пакрышыцца булачка, дык пальчыкам вызбіраюць. А чай п'юць, дык як пачнуць лыжачкай аб шклянку валіць — нідзе і кропелькі гэтай салодкай вадкасці не застанецца. Якое яно гэта жыццё? Галадуха адна. Ідзем у вёску. Там нашаму брату рай. Усяго па самыя вушы, еш хоць ты лопні. Спяшаюцца людзі ў поле, дык і пакінуць усё на стале. А там чаго толькі душа захоча — і хлеб, і цукар, і суп. Наеўся, сядай і сядзі на падаконніку ды грэйся на сонцы. Во, дзе жыццё! — забзыкалі мухі і, падняўшыся, пацягнуліся ў вёску.

Блохі таксама часу не трацілі. Пайшлі гарадскога жыцпя паспрабаваць.

ІНТЭРВ'Ю З П'ЯНІЦАМ

Гаўрылу Выпівачку ва ўсёй ваколіцы ведаюць. Нават у горадзе знаюць. I то не абы з кім знаёмы — з начальнікам міліцыі, кіраўніком рэстарана. Людзі на пасадах. I хто думаў, што чалавек з глухой вёскі да такой славы дойдзе. Легенды аб ім ствараць будуць. Але па чарзе.

— Я там хваліцца не люблю, — гаворыць Гаўрыла, — але што праўда, то праўда. Да ўсяго сваёю галавою дайшоў.

— Ну, але ўсё ж такі, як вы да гэтага дайшлі, не аб кожным жа так? Адзін жыццё пражыве і нават слаўцом ніхто не ўспомніць, а пра вас легенды ходзяць. Ну, скажам, вашае крэда?

— А навошта мне крэда? Век ніякай крэды тут не было. А глінні можа недзе кавалак і ёсць, калі баба на печ не вымазала.

— Ды не. Скажам, у што вы верыце, вашыя погляды?

— Верыў. Далібог верыў, а цяпер не! Два гады як не веру! У нашага каваля верыў. Думаў, што сапраўды ён майстар, але і гэтаму грошы ў лобе перакруцілі. Лопнула, значыць, трубка ў маім халадзільніку ад самагоннага апарата. А тут дваццаць літраў брагі стаіць і аж просіцца перагону. Я за апарат і да каваля. Да вечара быў гатовы. Разлажыў я агонь пад брагай і чакаю. Чую — бурліць ужо, а пара не ідзе. Што за чорт? Ды раптам — як не садане! Цэбрык трах — і разляцеўся. Толькі засвістала. О, яшчэ сляды маю. Морда як па воспе. А ён, гад, узяў ды наглуха зашвайсаваў. Ну, а погляды, як там кажаш, то яны ў мяне простыя — усё як у гадзінніку. Парадак. Найважнейшае парадак: нядзеля — дзень божы, панядзелак — як хто можа, аўторак — свята працы, серада – пабачым, чацвер — Божае Цела, пятніца — як захацелась, субота — адпачываецца і так цэлы тыдзень зматаецца. Усё ў свой час.

— Далёка чутка пра вас ідзе. I ў горадзе расказваюць. Знаёмствы нейкія?

— Якія там знаёмствы? Я ж табе гаварыў у мяне так няма. Усё сам. Аднойчы ў рэстаране талерку пабіў. Махнуў рукою, а яна, халера, лясь на падлогу — і пабілася. Трыццаць злотых кажуць плаціць. А ў мяне цэлых пяцьдзесят. Дык я спытаў: — А колькі попельніца каштуе? I той аказваецца трыццаць цана. Выняў я дзесяць злоты і бразнуў попельніцай, каб ужо без рэшты было. I такім спосабам з кіраўніком рэстарана пазнаёміўся. Ну, а з начальнікам міліцыі тады, як на начлег мяне туды запрасілі. Гэта першы раз. Другі — пасля спаборніцтваў, ці як іх там называюць. Бачыш, гарэлка без весялосці, тое, што хамут без каня. Сядзелі мы ў рэстаране ў трох — я, Ігнат і Даніла. Усе тутэйшыя, з Безгалоўшчыны. Заспорылі, хто далей плюне. Яны ледзь да другога століка змаглі, а мой плявок аж на трэці заляцеў.