Злая зорка

Аднак кожны начальнік любіць паапякаць i выдаць аванс у той ці іншай форме: помні, маўляў, маю дабрыню.

Па такой схеме будавалася ix размова. Аляксей Раманавіч падняўся з-за стала, закурыў.

— Куры. Прабач. Забыўся. Ты ж не курыш. Правильна. Доўга пражывеш.

— Пражыву. Насычуся нуклідамі… i буду жыць, як Мафусаіл — дзевяцьсот гадоў.

Сакратар паглядзеў у акно. З вышыні адкрываўся маляўнічы від на парк, раку, зарэчныя прасторы.

Уладзімір Паўлавіч усцешыўся за Сінякова. Не адбіў Аляксей з ходу яго просьбу — значыць, прыняў сур’ёзна i задумаўся, куды перавесці чалавека. Але сакратар сказаў не пра Сінякова — пра яго, Пыльчанку:

— Хацеў я цябе падняць. Трэба мне такі памочнік. З вопытам. Але… там не згадзіліся, — паказаў вачамі ў столь, хоць вышэй паверха, на якім яны знаходзіліся, нікога не было.

Пыльчанка весела кракнуў.

— Хто? Дырэктар?

Аляксей Раманавіч крута павярнуўся, змераў старшыню райвыканкома строгім асуджальным паглядам.

— Усё ты знаеш. У гэтым твая бяда. Не, не ў гэтым. Знаць можна… Язык не ўмееш трымаць за зубам!. Язык твой — вораг твой.

— Во гэта праўда! — ахвотна згадзіўся Пыльчанка.

— Непачціва ты гаварыў з ім, калі ездзілі.

— Гаварыў — як вымушалі абставіны. Дыпламатам не быў. Ды i не да месца яна, дыпламатыя, у нашай сітуацыі.

— Тэлеграмамі злоўжываеш.

— Каб мог да яго дазваніцца, то не загружаў бы тэлеграф.

— Мне цяжка дазваніцца?

— Вам? — Пыльчанка асекся; не, яму дазваніцца не цяжка, з ім звязваюць у любы час, нават калі ён на кватэры, на дачы. Але ж… Тонка пад’ехаў, Алёша, дарагі наш шэф! Зачапіла цябе, што я разоў колькі «пераскочыў» цераз абласныя кабінеты. Але ты ў пачатку аварыйнай эпапеі сам заклікаў: «Нікому не давайце спакою — ні Мінску, ні Маскве». Няўжо кіўнулі табе зверху? Во табе i перабудова! Паскорана рухаемся — у які бок? Адчуў — падступае злосць. Спаўзае павольна з мяккіх тармазоў, якія трымалі яго, пакуль стараўся памагчы таварышу. Спалохаўся магчымай успышкі, языка свайго спалохаўся. Таму адказаў з пачцівай пакорлівасцю: — Я думаў, што памагаю вам.

— Памагаў, пакуль мы не валодалі сітуацыяй.

— А цяпер вы валодаеце ёй?

— А ты — не?

— Я? Вы знаеце, я ніяк не магу вырашыць, да каго належу — да песімістаў ці да аптымістаў. Там у нас працуе генерал Волкаў з картаграфічнага ўпраўлення Міністэрства абароны. У вас не быў? З дапамогай навейшай тэхнікі робяць карты радыеактыўных раёнаў з дакладным вызначэннем забруджанасці. Во нам бы атрымаць гэтыя карты! Але пра гэта я напісаў запіску вам. Пра карты я — між іншым. Я — пра генерала. I пра сябе — хто я? Аптыміст, песіміст? Дні тры назад Волкаў гэты кажа мне, цікавая ў нас размова была. «Праз пяцьдзесят гадоў,—кідае ён што бомбу, — увесь палескі генафонд вымра». Мяне апаліла проста. Помню, спытаў, як школьнік: «Што значыць генафонд?» — «Людзі, жывёлы…» Во так! Галавасты генерал. Разбіраецца не ў адной картаграфіі. Але знаеце, што я сказаў яму? «Слухай, генерал, кажу, калі даведаюся, што ты ўводзіш гэта ў вушы людзям — не пагляджу на тваё званне. Вазьму нарад міліцыі, яна падначалена мне, вывезу… не, не за межы раёна — за межы рэспублікі i сам дам каленкам пад зад».

Аляксей Раманавіч адкінуўся на падаконнік i весела засмяяўся, разганяючы далонямі дым, каб не глытань яго, смеючыся.

— Правільна сказаў.

— Правільна? Сказаў, можа, i правільна, а сам хілюся да яго… да генеральскага вываду.

— Ну, гэта ты мне кінь!

— А вы кажаце: валодаю сітуацыяй. Хто ёю валодае?

Сакратар нахмурыўся i пайшоў за рабочы стол, даўшы зразумець, што аўдыенцыя закончана. Да размовы пра Сінякова не вярнуўся. Нічога не паабяцаў. I Уладзімір Паўлавіч вяртаўся ў раён засмучаны: што сказаць Пятру? Паабяцаў, балбатун самаўпэўнены, што прывязе яму назначэнне ў чысты раён. Прывёз!

Аднак праз месяц, у верасні, Сінякоў пераехаў у Віцебскую вобласць — у органы ўнутраных спраў.

Развітанне было… ніякае, ні халоднае, ні гарачае. Пятро сабраў апарат райкома, запрасіў членаў бюро. Можа, чалавеку хацелася пачуць падзяку за работу сваю. Падзякі ніхто не выказаў. Гаварылі пажаданні. Але i пры добрых словах людзі як бы саромеліся глядзець Сінякову ў вочы. Нерваваўся Пятро. Чакаў, што скажа стары. Пыльчанка змоўчаў, хоць не сумняваўся, што яго размова з Аляксеем памагла Сінякову выехаць, можна лічыць, з гонарам, без трэску.

Пыльчанка адчуў настрой райкомаўцаў: як бы ні абстаўляўся пераезд, усё ж элемент дэзерцірства ёсць. У душы пратэставаў супраць такога стаўлення да чалавека, які выязджаў дзеля дзяцей. Але перарамагчы сябе не мог. Як людзі — так i ён.

Сінякоў чакаў, што адзін на адзін Уладзімір Паўлавіч усё ж скажа нешта такое, што здыме цяжар з душы.

Сказаў:

— Не забывай!

Магчыма, i гэтыя короткія словы ўзрадавалі ўцекача, бо доўга не выпускаў руку старшыні, глядзеў на яго вачамі, у якіх, здалося, таялі льдзінкі.

— Не забуду. Хіба гэта можна забыць?!

Сапраўды, забыць гэта нельга, думаў Уладзімір Паўлавіч, едучы ў Бабіна, адкуль у той дзень трэба было праводзіць няхай i недалёка — за сотню вёрст — не адкаго — паўтысячы людзей. О, наколькі цяжэй ім адарвацца ад гэтай забруджанай, але роднай зямлі!

Раздзел 5 Гракі не прыляцелі

I

У кастрычніку Ірына нарадзіла хлопчыка. Усю радасць бацькоў яе, ды i сваю ўласную, Вольга Андрэеўна прачытала ў кароткай тэлеграме, якую, напэўна, паслала ўсхваляваная Мар’я Пятроўна, бо звярталася да яе адной i зусім нетэлеграфна:

«Свацейка Ірыначка падарыла нам унука Віншую».

Без подпісу — хіба невядома ад каго?

Уладзімір Паўлавіч ажно прыраўнаваў:

— А мне, выходзіць, i радавацца не трэба? Ну, свацця!

Было чаму парадавацца. Але радасць азмрочвалася тым, што бацька народжанага зноў знаходзіўся ў бальніцы, на гэты раз у Мінску. Вольга Андрэеўна ездзіла да яго трохі хіба не так паспешліва, як у Кіеў, i мужа не прасіла — да Мінска штодня хадзіў аўтобус. Зноў яна знайшла сына знешне здаровым. Але цяпер менавіта гэта i спалохала: што яго адсылаюць у рэспубліканскую бальніцу без бачных звычайнаму чалавеку прыкмет захворвання. Не, адзін сімптом угледзела i яна — Глеб паказаў: павялічана шчытападобная залоза.

— Небяспечна гэта?

— Мама! Хіба забылася? Яна у мяне, малога, распухала.

Гэта праўда: чым толькі ў маленстве не хварэў яе малодшы сын, здаецца, да яго ліплі ўсе хваробы. Ад гэтага Глеб быў кволы i надумлівы — баяўся хвароб, з кожным прышчыкам бег да маці, не тое што Барыс, таго i з тэмпературай трыццаць дзевяць у ложку нельга было ўтрымаць.

Уладзімір Паўлавіч чакаў, што жонка на другі ж дзень паляціць глядзець унука. Не, не спяшалася. Не адразу сцяміў — чаму. Зразумеў, калі захапіў яе за швейнай машынкай. Бабуля шыла ўнуку «пасаг». I не толькі шыла. Купляла — падарункі Ірыне, малому, сватам. Здаецца, да вяселля так не старалася. Не саромелася i яму даць даручэнне: купіць Ірыне футра, не больш i не менш. Бадай, усе зберажэнні свае, што засталіся пас ля вяселля, зняла з кніжкі. Ды i ён праяўляў шчодрасць, якая самога здзіўляла, бо хоць i не быў скупы, але сялянскую ашчаднасць меў. Каб Вольга папрасіла купіць такое дарагое футра ёй (яна ні разу за ўсё жыццё не дазваляла сабе такія траты), ён, напэўна, не толькі здзівіўся б, але i абурыўся: падумаеш, чаго захацела, пані! А для Ірыны лічыў гэта нармальным. Маладая маці, урач павінна апрануцца i цёпла i прыгожа.

Нягледзячы на сваю занятасць, з задавальненнем выконваў жончына заданне: акрамя футра патрэбна яшчэ ўсялякая жаночая i дзіцячая драбяза.

Нялёгка было паклікаць старшыню райспажыўсаюза Яфрэма Калошу i звярнуцца да яго з асабістай просьбай. Адносіны ў ix былі складаныя, Пыльчанка разумеў, што не ўсё залежыць ва ўмовах вострага дэфіцыту ад гандлёвага кіраўніка, аднак нярэдка да чырвані распякаў Калошу за забеспячэнне раёна чыстым харчам, спецадзеннем, бялізнай. Той аднойчы не вытрымаў — сарваўся на паседжанні выканкома: