Злая зорка

— Слабак, — але злосць на ўласную слабасць прыкметна палагаднела. Адчуваў, што даліна не адпусціць. Але хутка зойдзе сонца, адразу наступіць цемра. А спускацца няпроста. З хворай нагой. Спуск цяжэй, чым пад’ём, больш небяспечны.

Сеў над самым абрывам, прытуліўшыся да каменя, i глядзеў, не адрываючыся, на даліну. Адтуль, знізу — i гэта не уяўлялася — плылi цеплыня i пахі зямлі, пахі ўсяго таго, што дае жыццё. Здавалася нават, што пахне дымам i свежым хлебам, хоць нідзе, ні блізка пад гарой, ні ў далёкай шызай смузе, не бачыў ні сялення, ні рухомай кропкі — машыны ці чалавека.

Зайшло сонца. Пагаслі фарбы ў даліне, пагасла снежная шапка. I густы змрок упаў з неба. Там, дома, акрамя хіба Каўказа, змрок узнімаецца з зямлі, а тут цемру пасылае неба, нават поўня месяца i буйныя зоркі не разрэджваюць гушчыню ночы.

Але… што гэта? Далека ўнізе бліснулі агні. Уміг — доўгі ланцужок агнёў.

Барыс падумаў, што зноў галюцынацыя — як прывід жаночы. Не. Адвярнуўся, паглядзеў у ноч, павярнуўся назад — агні іскрыліся. Працёр вочы — агні расплыліся, але тут жа зноў выстраіліся ў роўную градку. Але ж тут, у Афганістане, нідзе не гараць такія мірныя агні. Вайна. Яны гараць у Пакістане. Бачыў ix з вышыні ў часе начных палётаў. Перад вачамі паўстала карта з зігзагам граніцы. Карту граніцы яны вывучалі пільна — каб не рабіць парушэнняў.

Барыс доўга заварожана глядзеў на гэтыя цудадзейныя агні. I бачыў жыццё i… мір. Мірнае жыццё, дзе не трэба пускаць ракеты, бамбіць, страчыць з кулямётаў.

Цяжкі нямы роздум выліўся радасным гучным голасам:

— Мама! Тома! Я прыйду да вас. Я прыйду. Цераз Пакістан, Аравію. Амерыку. Швейцарыю. Свет абагну. Але прыйду! Мама!

Але тут жа мацюкнуў сябе:

— Слабак! Гаўнюк! Здраднік! Ты хочаш здацца? Ворагу?

Скакаў на адной назе, як ад моцнага болю, i лаяўся, лаяўся самымі адменнымі словамі, якія, бадай, ніколі не ўжываў у самай страшнай злосці. На сябе лаяўся. Не толькі на сябе…

Спыніўся. Знайшоў на поўначы нізкую палярную зорку, крыкнуў ёй:

— А каму патрэбны нашы смерці? Сушкова смерць! Варанкова! Мая! Маткам нашым? Жонкам? Нявестам? Завошта мы павінны паміраць?

Гэта былі не яго словы. Але ён сказаў ix яшчэ паўгода назад, калі яму не пагражала больш такая смерць. Бацьку сказаў, спрачаючыся з ім пасля добрай чаркі. А тут чуў гэтыя словы неаднойчы ад Гаркушы. I не аспрэчваў, I ніхто з лётнага саставу не аспрэчваў. Адзін хіба прапагандыст палітаддзела, ды i той хутчэй рабіў гэта па абавязку службы сваёй.

— Дык каму ж я магу здрадзіць? Табе, мама? Табе, Тома?

…У трывожным сне ён бачыў вялікія гарады — як Масква, як Нью-Йорк, — залітыя яркім агнём ліхтароў. I на шырокіх вуліцах, на плошчах — мора людзей. I ён як бы ўзвышаўся над імі i бачыў у гэтым моры родныя постаці — то маці, то Тамары, бацькі, Глеба, Ірыны, Леаніда, Шувалава… Імкнуўся дагнаць ix, клікаў. Але яны не разумел! яго, мовы не разумелі, жадання. Глядзелі здзіўлена: чаго хоча гэты ўсхваляваны чалавек? Як ім растлумачьщь, што ён хоча аднаго, самага простага: дайсці да блізкіх людзей. I каб яны зразумелі яго. Ён паўтараў ім слова «маці» на дзевяці мовах. Людзі смяяліся. З чаго? Што ён шукае сваіх? Ёй так даўно ішоў да ix! Свет абышоў. У яго баляць ногі. Моцна баляць.

Пачаў спускацца ў даліну з першымі промнямі сонца. Неба ачысцілася ад хмар, што вымылася, i сонца свяціла ярка, сляпіла вочы. Не адразу знайшоў спуск — авечую сцежку. Яна была крутая i слізкая ад учарашняга дажджу. Колькі разоў упаў, каціўся, крычаў ад болю — не баяўся, не саромеўся. Аднак тут жа паднімаўся i ішоў уніз з адчайнай рашучасцю; кароткі кій мала памагаў, на яго можна абаперціся хіба на раўніне.

Блізка дол, а спуск доўгі. Паднялося сонца. I — о, дзіва прыроды! — чым ніжэй ён спускаўся, тым гарачэйшымі рабіліся яго промні. А з даліны ўзнімалася ўгору, плыло густое, цёплае i пахучае паветра. Вадой i дынямі пахла яно. I Барыс верыў, што гэта не падманная галюцынацыя. I не памыліўся. Вось апошні спуск — i ён на роўнай мяккай… дзівосна мяккай зямлі. Лягчэй стала ісці, добра служыў кій, i калена не так востра бал ела, з такім болем можна ісці, далека можна ісці.

Куртку ён зняў яшчэ на гары. Але пры спуску яна замінала, там трэба свабодныя рукі — пры падзенні. З’яўлялася нават жаданне кінуць яе. Але падумаў, што ў палоне яна можа вельмі спатрэбіцца, невядома, дзе яго будуць трымаць, a усё-такі восень, халодныя ночы.

У даліне яна асабліва не замінала — вісела на ру цэ. Скінуў i шлем, засунуў у рукаў. I так ішоў — хутка i бадзёра. Як прагульваўся. У палявой форме, з мяккімі пагонамі, без шапкі, з расшпіленым каўняром. Акрамя болю адчуваў адзін дыскамфорт, які як бы кампраметаваў яго званне, яго гонар: ступаў па вільготнай зямлі ледзьве не голай нагой. За два дні горнага паходу працерлася падэшва бота. Весела вылаяў інтэндантаў:

— Лайдакі! У гэтай краіне, дзе столькі гэтай скуры, не можаце пашыць чалавечыя боты!

Здзіўляўся сваёй рашучасці, з якой ішоў у палон. Мабыць, ніводзін салдат не ішоў гэтак у палон. Калі прачынаўся ўначы, успамінаў сны, у якіх шукаў сваіх, — раздзірала душу с у мление: a ці тое ён надумаў? Ці не ад ганебнай баязлівасці ён здаецца? Але ж не ворагу свайго народа ён здаецца!

У даліне сумленне змоўкла. У сё перамагла прага жыцця, пераконанасць у сваім праве на жыццё. Не толькі ж дзеля сябе ён гэта робіць — дзеля маці, дзеля маці будучых дзяцей сваіх. I дзеля ix, дзяцей!

— I дзеля цябе, мая Радзіма! Хіба патрэбна камусьці мая смерць? Ворагам. Але я не дам ім гэтай радасці.

I вось узнагарода за яго пакуты! Вада! Арык. Вада ў ім мутная, жоўтая. Але ён упаў перад ёй, як перад святыняй, забыўшыся на калена. Набраў у насоўку i праз паркаль цадзіў у рот. Вада цякла па бара дзе, па шыі, за каўнер гімнасцёркі, але гэта было як ніколі прыемна — як святое прычасце.

Угледзеў, што за арыкам бахча, зелянела яшчэ i лапушылася вялікае зелле. Дыні! Канешне, яны былі прыбраныя ўжо, вывезеныя. Але Барыс знайшоў дыню. Не адну. Ад пераспеласці яны распаўзаліся ў руках, п’янілі духмянасцю, вінным водарам падгніласці. Але з якой асалодай ён еў… не, піў гэтую пахучую мякаць, што раставала ў роце. Дыня i накарміла i напаіла. Ніколі ў жыцці ні ад якога хмяльнога i бясхмельнага пітва., ні ад якога самага тонкага i смачнага харчу так хутка не прыбывалі сілы. Там, за святочнымі сталамі, наадварот, цяжэеш. А гэтая гнілаватая дыня ўлівала сілы, што жыццятворны бальзам. Падскочыць i галёкнуць хацелася.

Наперадзе — града акацый, чуць ужо абпаленых восенню, дзе-нідзе пажаўцелых, але з густой яшчэ кронай. Ахоўная лясная паласа — ад усходніх сухавеяў; дбайныя гаспадары ўрабляюць даліну. Чыя яна? Афганская? Ці пакістанская ўжо? Граніца магла прайсці ў гарах. Мала дзе яе тут пазначаюць.

Але ў цяні акацый адпачываць сабе не дазволіў.

He прысеў, не прылёг, хоць прахалода спакусліва цягнула на зямлю. Пастаяў у цяні, абапёршыся аб калючы ствол таўсцейшага дрэва. Падзівіўся, што зноў прыступ сумлення, якое, здавалася, ужо змоўкла, кальнуў у сэрца.

— Што ты трапечашся, дурное? Хіба не бачыш, што іншай дарогі ў мяне няма? У жыццё — гэта адзіная. Усе іншыя — у смерць.

Прадзёрся праз калючы хмызняк, выйшаў з-пад акацый i ўбачыў яе — граніцу. Паласаты с луп — шырокія зялёныя i вузкія белыя палосы, зверху на зялёным фоне — белы серп месячыка. А побач са слупам — лабасты бункер. Блізка — метраў за трыста. З палёгкай уздыхнуў.

— Ну, вось i ўсё, капітан Пыльчанка.

Памацаў зорачкі на нагонах. Ганьбіць ён ix? Не.

I зорачкі няхай застаюцца. I пасведчанне ў кішэні. Да афіцэра павінна бьщь іншае ста ў лен не.