Би?иги Аан Дархаммыт

Ньукулай куолутунан кхсн этитэн, сблээрдии кэис гынаат, салгыы кэпсээбитинэн барда:

– Оскуола комсомолун комитетыгар иккиэн чилиэнинэн сылдьарбыт. Мин 8-с кылааска учком секретарынан, интэринээт сэбиэтин председателинэн лэлээбитим. Михаил, оскуола чулуу спортсмена буоларын быыытынан, учкома, интэринээккэ спортивнай секторынан талыллан лэлээбитэ, оскуолаа учууталлар актыыбынай кмлччлэрэ этэ. Кинитэ суох биир да спортивнай крэхтэии, уус-уран самодеятельность, поход тэриллибэтэ.

Миша басты табаарыс этэ. Тоо диэтэххэ, кини хаан баарар киититтэн крбкк, барыбытыгар биир тэник сыыаннаара. Кыалалаах тгээ т сбэит, рн тээ ллэстэр амарах доор буолара. Хаан дааны кнэн ттйбт, кииргээбэтэ, кимиэхэ да чгэй буола сатаабата, кыамматтары куруук аынар аакка сылдьара. Мааны тааы танарын отой сблээбэтэ, ооттон ураты буола сатаабат этэ.

Бииги атаастабылы ис-испититтэн тулуйааччыбыт суох, бэйэбитин трт атаастаппат этибит, улахан, кстээх да уолаттарга куруук утарылаааччыбыт. Оттон кыамматтары, бэйэбититтэн млтхтр хаан да тыыппат буоларбыт, тттртн кинилэргэ кмлрбт.

Михаил чгэйдик ыллыыра, бас куоластааа. Кини ыллыырын сэээрэн истэрбит, арай концертарга соотоун ыллыырын йдбппн. Оскуола хоругар эрэ кыттааччыбыт. Биирдэ уус-уран самодеятельность кртгэр бэлэмнэнэн, инструментальнай оркестр тэриммиттээхпит. Ким й укпу-тун этэр кыаым суох эрээри, репетицияны Миша Николаев ыытарын йдбн. Туох инструменнаах буолуохпутуй, Юлий Шадрин баянныыра, бииги эрбиини, кураанах бытыылканы тыаатан оонньуурбут. Хата кимнэээр сблээннэр хайал бтн ылбыппыт.

Дьиэр, оо дьон быыытынан, баракааспыт да элбэх буоллаа дии. Онтон биир тгэни кэпсиибин. Оолорбор, сиэннэрбэр кэпсээтэхпинэ, итээйбэт курдук тутталлар. «Хайдах ол бииги президеммит оннукка кыттыыай?» – дииллэр. Бииги дааны эмиэ оо буола сырыттахпыт дии. Биирдэ, саас этэ, бадаа, таырдьа кн сылыйбыт, уаабыт кэмигэр буорах хайдах эстэрин кррг быаарынныбыт. Конный двор диэн хайалаах сир рдгэр соруктаах аайдык туттан тиийдибит. Американскай хаптаай баакаа тобус-толору буорах куттубут уонна уун быаны баайан баран син тэйиччи соус саан, кирийэн сыттыбыт. Саата-иэтэ суох испиискэни уматтыбыт уонна быабытыгар даайдыбыт. Быабыт буруолуу тээт умайбытынан барда. Бииги куттанан, хаптайыахпытынан хаптайан, аппа ахайыттан кр сытабыт. Дьэ эбээт, дооор, буорахпыт эстэн тыас-уус бтн тааарбат дуо?! Санаабытыгар, тыаспыт Эдьигээни биир гына дуораыйбыт курдук буолла. Онтон крбппт, буруобут блэги рднэн киирэн бара турда. Бииги, ону кр-кр, клэн уа сытабыт. Дьэ ол курдук буорах хайдах эстэрин илэ харахпытынан крдхпт дии.

– Ама оннук баар этэ дуо?

– Тыый, баракаас баайы эбиккит дии.

– Эчи кутталын… Кэбис, мин Михаил Ефимович оннук буолуо дии санаабаппын, – дьахталлар бары соуйа, аймалаа тстлэр.

– Оччолорго кини Миша буоллаа дии. Этэбин ээ, бииги дааны оолор буола сырыттахпыт диэн, – Ньукулай, кырдьыгын тааарынардыы, холкутук быаарда.

– Оттон буоллун, ол эрээри кии истибэтэх баайыта…

Дьгр, уопсай кйгн тохтотордуу, илиитинэн далбаатанна:

– Бээ-бээ, тохтуу т. Итиччэтигэр мин эиэхэ атын, сс чаылхай холобуру кэпсиэм. Эиги Ельцин кинигэтин аахпыккыт дуо?

– Суох.

– Ноо, онно туох баарый? – боломто аны Дьгргэ туаайылынна.

– Борис Ельцин «Исповедь на заданную тему» диэн кинигэлээх. Дьэ онно баар. Бэйэтэ билинэринэн, оскуолаа сылдьан олох клгээн эбит. Ол эрээри бары кылаастарга наар биэскэ рэммит. Инньэ гынан пиэрибэй кылаастан онуска диэри куруук ыстаарыанан талылла сылдьыбыт. Поведениетын туунан кыратыттан саалаан кэпсээтэххэ маннык: бэискэ рэнэ сылдьан кылаастарын салайааччыта киириэхтээх уруогар оолору барыларын иккис этээстэн тннгнэн аллара ыстаннартаабыт. Учууталлара киирбитэ, кылааска ким да суох , тахсан дьууурунайтан ыйыппытыгар ким да тахсыбатаа диэбит. Аны немец тылыгар киитинэн чгэй баайы эдэр дьахтар уруогар олоппоугар патефон иннэтин курдары р саайан айдаан тарпыттар. Ол аата немецтэри утаран бырачыастааыннара . Оттон саамай кылаабынайа, ити хаас илиитигэр икки тарбаа суох дии, ол гранатаны ээн мэлиппит.

– Тыый, хата хайдах лбтй?

– Диэмэ дааны!

– Дьэ ол маннык буолбут. Бу бэдиги табаарыстарынаан фроа бараары тииэллэрин, биллэн турар, ыыппат буоллахтара дии. Дьону туран бэйэлэрэ бэстилиэт, саа оостор буолбуттар. Аны граната булан, ол тэрил ис туруга хайдаын билэргэ быаарыммыттар, эмиэ оороору. Ельцини байыаннай ыскылаат буолан турар с хос хатыылаах боробулуоханан эргитиллибит таара дьиэтигэр мэн тиийэр. Харабыл дьиэ н ттгэр барбытынан туанан, тннк эрэиэкэтин эрбээн иигэр киирэн, икки гранатаны уктан тахсар. Хата харабыл крбтх. Крбтэ буоллар, ыйыта да барбакка, ытан кэбииэхтээх эбитэ .

– Тыый, аата ктр баламатын…

– Эс, хайдах президеин итинник этэин?

– Оттон куттаммата срэ бэрт эбит дии!

– Нуучча харса суоа буоллаа…

– Дьэ бээ, салгыы исти, – Дьгр, истээччилэрэ бэркиээбит киир-хаыр саарсыыларын буойан, салгыы кэпсээн барда. – Дьону туран, гранаталарын чинчийэ, куорат таыгар ыраах тыаа тахсаллар. Маладьыаы табаарыстарын 100-кэ миэтэрэ тэйиччи бары диэн модьуйбут. Бэйэтэ гранататын тааска ууран баран тобуктаан туран молотуогунан чааккайар кии буолбут. Били запалын араарбатах, билбэт буоллаа дии. Онтуката эстэн, икки тарбаын мэлиттээ ол. Хата, кырдьык, хайдах лбт буолла?

– Ол бэйэтэ суруйар дуо итини барытын?

– Бэйэтэ буолбакка.

– Кии сс онтун киэн туттардыы ахтар ээ.

– Ээ, сымыйалыыра буолуо…

– Ама, доор, хайа лгэрэй…

– Оо, онуоха холуйдахха, бииги дьоммут мэниктээиннэрэ диэн кннээи биир тгэн баракааа буоллаа.

– Кырдьык да, оннук эбит.

– Ээ, ама уол оо оччо мэниктээбэт буолуо дуо?

– Диэххэ айылаах… – Ельцинтэн саллан, дьахталлар бастаан соуйа истибит Ньукулайдаах тэбэнэттэрин улахаа уурбаттыы сыаналаатылар.

– Бииэхэ дааны ити кэннэ син араас баара да, баламаттааын суоа. Чэ мин ахтыыбын ситэрэн кэбииим, – Ньукулай кэпсээнин салаата. – Тиэмэбититтэн букатын халыйан хааллыбыт. Мин 9 – 10-с кылаастарга ооллономмун сгн рэммэтэим. Мишалаахтан хаалбытым, кэлин киэээи оскуоланы бтэрбитим. Миша рдк дааны кылаастарга куруук лидеринэн сылдьыбыта.

Сайын, кн катерынан кэлбит табаары куруустааыа лэлиирбит. Бензини куруустуур харчылаах буолара. Онно мээнэ дьону ылбаттара, кстээх, бэйэин кыанар буолуохтааххын. Трюм ииттэн 200 лиитэрэлээх буочуканы быалаан баран тардан тааарарбыт. Михаил ксн оннук лээ сылдьааччы. Орто оскуоланы ситииилээхтик бтэрэн, рэх туттарса барарыгар ол лэлээбит харчытын бырайыас оостубут буолуохтаах.

рдк рэи бтэрэн баран, Эдьигэээ кэргэнинээн лэлии, олохсуйа кэлбиттэрэ. Мин кинилэргэ Баахынайтан киирдэхпинэ куруук сылдьарым. Уруккубутун-хойуккубутун ахтыан, ырытыан кэпсэтэрбит. Николаевтар дьиэлэрэ билигин музей буолуутугар сбэит буол диэбиттэригэр рнэн сблэспитим. Бэйэм ыал буолан, оо-уруу тртн, Баахынайбар букатыннаахтык олохсуйбутум. Михаил Ефимович кэлин Дьокуускайга улахан дуоунастаах лэит буолбута.

Биирдэ Тыа хааайыстыбатын министиэристибэтигэр лэлиир кэмигэр Баахынайга командировкаа кэлэ сылдьыбыта. Мин ол кэмэ оскуолаа учууталлыырым. «Эдьигээн» совхоз Баахынайдааы отделениетын управляющайа Михаил Афанасьевич Соломонов миэхэ кэлэн: «Михаил Ефимович эйигин крсн баарар», – диэбитэ. Крсэр сирбитин блэк таынааы тыа ырааыйатыгар болдьообут этэ. Мин онно нааа рбтм, долгуйбутум. Доорбун крсбэтэим 15 сыл буолбут этэ. Т да улахан дуоунаска сырыттар, миигин, боростуой тыа учууталын, ыыран крсэриттэн киэн тутта санаабытым. Балтараа чааы быа айылаа олорон, ис дууабытыттан кэпсэппиппит. Хайдах олорорбун, хас оолоохпун, туох дьиэлээхпин ыйыталаспыта. Биэс оолоохпутун, ону таынан трт тгрк тулаайаы иитэрбитин с истибитэ. Бары икки хостоох дьиээ симиллэн олорорбутун истэн: «Кыараастык да олорор эбиккит», – диэбитэ. Онтон сотору смлт кэлбитигэр Михаилы порка тахсан атаарбытым.

Биир кэмэ рэммит доорбут Саха Республикатын президенэ буолбутугар муура суох рбппт. Кининэн киэн тутта оолорбутугар, сиэннэрбитигэр, дьоммутугар-сэргэбитигэр мэлдьи кэпсиибит. лэтин-хамнаын туунан хаыаттан ааа, араадьыйанан истэ, телевизорынан билэ-кр олоробун. Эдьигэээ командировкаа кэллэинэ, кулуупка баран крсэбин. Элбэх дьон ортотуттан миигин таба крн хайаан да кэпсэтээччи. Онно манай крсэрбитигэр: «Коля, дорообо! Хайа, манна баар эбиккин дии. Мин эйигин куоракка олороро буолуо диибин», – диэн баран илии тутуан дорооболоспута. Михаил Ефимович, атын дьон курдук, улуутумсуйбат, урукку оскуолатааы доотторун, иккис дойду оостубут Эдьигээнин сирин куруук истиник саныыр. Ону туоулаан биир тгэни сээргиим. 65 сааспын туолар рлээх кммн кэргэним, оолорум Дьокуускай куоракка бэлиэтиэххэ диэн тыл ктхпттэрин рнэн ылыммытым. Урут-уруккуттан иитиэхтии сылдьыбыт баа санаам туолара чугааабытыттан олус долгуйбутум. рэппит учууталларбын, биир кэмэ рэммит, армияа бииргэ сулууспалаабыт доотторбун-атастарбын мунньан ирэ-хоро кэпсэтэр, оо уонна эдэр сааспыт тннбэт т кэмнэрин ахтыар дьоро киээтин тэрийбитим.