Чарнобыльская малітва
Шрифт:
Мама часта апранае чорнае. Чорную хустку. На нашай вуліцы ўвесь час некага хаваюць… Пачую музыку — бягу дадому і малюся, чытаю "Ойча наш". Малюся за маму і тату…"
"Па нас прыехалі салдаты на машынах. Я падумаў, што пачалася вайна. Яны выдумлялі незразумелыя словы: "дэзактывацыя", "ізатопы"… У дарозе прысніўся сон: адбыўся выбух! А я жывы! Няма хаты, няма бацькоў, няма нават вераб'ёў і варон. У жаху прачынаўся, падхопліваўся… Глядзеў у акно: ці няма ў небе гэтага грыба кашмарнага?
Памятаю, як салдат ганяўся за кошкай… На кошцы дазіметр працаваў, як аўтамат: шчоўк, шчоўк… За ёй — хлопчык і дзяўчынка… Гэта іхняя кошка… Хлопчык дык нічога, а дзяўчынка крычала: "Не
"У хаце мы пакінулі, зачынілі майго хамячка. Беленькага. На два дні яму ежы пакінулі. А з'ехалі назаўсёды".
"Загрузілі нас у эшалон. Малыя плачуць, выпацкаліся. Адна выхавацелька на дваццаць чалавек, а ўсе плачуць: "Мама! Дзе мама? Хачу дамоў!" Мне — дзесяць гадоў, такія дзяўчынкі, як я, памагалі супакойваць малых. Жанчыны сустракалі нас на перонах і хрысцілі цягнік. Неслі сваё печыва, малако, цёплую бульбу…
Нас везлі ў Ленінградскую вобласць. Там ужо, як пад'язджалі да станцый, людзі хрысціліся і глядзелі здалёк. Баяліся нашага цягніка, на кожнай станцыі яго доўга мылі. Калі на адным прыпынку мы выскачылі з вагона і забеглі ў буфет, нікога туды больш не пусцілі: "Тут чарнобыльскія дзеці ядуць марожанае". Буфетчыца некаму па тэлефоне гаварыла: "Яны паядуць, мы памыем з хлоркай падлогу і пракіпяцім шклянкі". Мы чулі…
Сустракалі нас урачы. Яны былі ў процівагазах і гумавых пальчатках… Забралі ў нас вопратку, усе рэчы, нават канверты, алоўкі і ручкі, склалі ў цэлафанавыя пакеты і закапалі ў лесе.
Мы моцна напалохаліся… Доўга пасля чакалі, як пачнём паміраць…"
"Мама з татам пацалаваліся, і я нарадзілася. Раней я думала, што ніколі не памру. А цяпер ведаю, што памру. Хлопчык ляжаў разам са мной у бальніцы… Вадзік Карынкоў…
Птушачак мне маляваў. Домікі. Ён памёр. Паміраць не страшна… Будзеш доўга-доўга спаць, ніколі не прачнешся…
Мне сніўся сон, як я памерла. Я чула ў сне, як плакала мая мама. І прачнулася…"
"Хачу расказаць, як развітвалася з нашай хатай мая бабуля. Яна папрасіла тату вынесці з кладоўкі мех проса і рассыпала яго па садзе: "Божым птушачкам". Сабрала ў рэшата яйкі і высыпала ў двары: "Нашаму кату і сабаку". Накрышыла ім сала. Павытрэсвала з усіх сваіх мяшэчкаў насенне: морквы, гарбузоў, агуркоў, цыбулі-чарнушкі… Розных кветак… Рассыпала па гародзе: "Хай у зямлі жывуць". А пасля пакланілася хаце… Пакланілася хлеву… Абышла і пакланілася кожнай яблыньцы…"
"Я быў маленькі… Шэсць, не, восем гадоў, здаецца. Так, восем. Палічыў цяпер.
Помню шмат страхаў. Баяўся бегаць басанож па траве. Мама напалохала, што памру. Купацца, ныраць — усяго баяўся. У лесе рваць арэхі. Узяць у рукі жука… Ён жа па зямлі поўзае, а яна заражаная… Мурашы, матылі, чмялі, — усе заражаныя. Сад белы… Шкляны…
Мы чакалі вясну: няўжо зноў вырасце рамонак? Як раней? Усе ў нас гаварылі, што свет памяняецца. I па радыё, і па тэлевізары… Рамонак ператворыцца… У што ён ператворыцца? У нешта іншае… А ў лісы вырасце другі… хвост, вожыкі народзяцца без іголак, ружы без пялёсткаў. З'явяцца людзі, падобныя на гуманоідаў… Без валасоў, без веек… Адны вочы…
Я быў малы… Восем гадоў…
Вясна… Вясной з пупышак, як заўсёды, выкруціліся лісты. Зялёныя. Зацвілі яблыні. Белыя. Запахла чаромха. Раскрыліся рамонкі. Яны былі такія ж. Тады мы пабеглі на рэчку да рыбакоў: у плотак па-ранейшаму галава і хвост? I ў шчупака? Правяралі шпакоўні: прыляцелі шпакі? А ці паявяцца ў іх дзеці?"
"Я чуў… Дарослыя шапталіся… Бабуля плакала… З майго года нараджэння (з восемдзесят
шостага) — ні хлопчыкаў, ні дзяўчынак у нашай вёсцы няма. Я — адзін. Урачы не дазвалялі мяне раджаць.А мама мая ўцякла з бальніцы і схавалася ў бабулі… I я дома ў бабулі нарадзіўся… Я ўсё гэта падслухаў…
Браціка і сястрычкі ў мяне няма. А я вельмі хачу.
Цёця, вы пісьменніца? Скажыце, як гэта мяне магло не быць? А дзе б я быў? Недзе высока, на небе? На іншай планеце?"
"У наш горад прывезлі мастацкую выставу. Карціны пра Чарнобыль… Бяжыць па лесе жарабятка, яно з адных ног, іх восем-дзесяць, цялё з трыма галовамі, сядзяць у клетцы лысыя трусікі, ну як пластмасавыя… Людзі гуляюць па лузе ў скафандрах… Дрэвы вышэй цэркваў, а кветкі, як дрэвы… Я да канца не дагледзела. Натрапіла на карціну: хлопчык працягвае рукі, можа, да дзьмухаўца, можа, да сонца, а ў гэтага хлопчыка замест носа… хобат. Захацелася плакаць, крычаць: "Не трэба нам такіх выстаў! Не вазіце! I без таго ўсе вакол гавораць пра смерць. Пра мутантаў. Не хачу!!" Першы дзень на выставе былі людзі, прыйшлі, а пасля ніводнага чалавека. У Маскве, Пецярбурзе, пісалі ў газетах, на яе хадзілі натоўпамі. А ў нас — пустая зала.
Я ездзіла ў Аўстрыю на лячэнне, там ёсць людзі, якія могуць павесіць такую фатаграфію ў сябе дома. Хлопчыка з хобатам… I штодня на яе глядзець, каб не забываць пра тых, каму кепска. Але калі жывеш тут… Сярод гэтага… Я лепш павешу ў сваім пакоі прыгожы пейзаж… Не хачу думаць пра смерць…"
"У нас у пасёлку зніклі вераб'і… У першы год пасля аварыі… Яны валяліся ўсюды: у садах, на асфальце. Іх зграбалі і вывозілі ў кантэйнерах з лісцем. Тым годам лісце не дазвалялі паліць, яно было радыеактыўнае. Лісце закопвалі.
Праз два гады вераб'і з'явіліся. Мы радаваліся, крычалі адно аднаму: "Я ўчора бачыла вераб'я… Яны вярнуліся…"
Прапалі хрушчы. Іх дагэтуль у нас няма. Можа, яны вернуцца праз сто ці тысячу гадоў, як гаворыць наш настаўнік. Я гэтага не ўбачу…"
"Першага верасня… Школьная лінейка… I ніводнага букета.
У кветках, мы ўжо ведалі, шмат радыяцыі. Перад пачаткам навучальнага года ў школе працавалі не цесляры і маляры, як раней, а салдаты. Яны касілі кветкі, здымалі і вывозілі кудысьці зямлю на машынах з прычэпамі. Высеклі вялікі стары парк. Старыя ліпы. Баба Надзя… Яе заўсёды клікалі ў хату, калі хто-небудзь паміраў. Пагаласіць. Пачытаць малітвы. "Маланка не ўдарыла… Суш не напала… Мора не заліло… Ляжаць чорныя труны…" — яна плакала над дрэвамі, як над людзьмі.
А праз год нас усіх эвакуіравалі, вёску закапалі. Мой тата — шафёр, ён ездзіў туды і расказваў. Спачатку выкопваюць вялізную яму… На пяць метраў… Пад'язджаюць пажарнікі… З брандспойтаў мыюць хату з канька да падмурка, каб не падняць радыеактыўнага пылу. Вокны, дах, парог… Усё мыюць… А пасля кран сцягвае хату з месца і ставіць у яму… Валяюцца лялькі, кніжкі, слоікі… Экскаватар падграбае… Усё засыпаюць пяском, глінай, утрамбоўваюць. Замест вёскі — роўнае поле. У нас засеялі яго жытам. Там ляжыць наша хата. I школа, і сельсавет… Там мой гербарый і два альбомы з маркамі, я марыла іх забраць. Быў у мяне веласіпед…"
"Мне — дванаццаць гадоў, я — інвалід. У нашым доме паштальён прыносіць пенсію мне і дзядулю. Дзяўчынкі ў класе, як даведаліся, што ў мяне рак крыві, баяцца са мной сядзець… Дакрануцца…
Урачы сказалі: я захварэла таму, што мой тата працаваў у Чарнобылі. А я пасля гэтага нарадзілася.
Я люблю тату…"
"Салдаты мылі дрэвы, хаты, стрэхі… Мылі калгасных кароў… Я думала: "Бедныя звяры ў лесе! Іх ніхто не мые. Яны ўсе памруць. I лес ніхто не мые. Ён таксама памрэ".