«Кэпсиэ» кэннэ а?а?астык

– Оттон ыйан биэр ээ, ханна баалларый, лэлии турар сахалар? – кистээбэккэ эттэххэ, «дьэ эмиэ биир куолуут кннэ» дии санаабытым.

– Ону этээрибин эрийэбин дии. Нмэргин нэиилэ буллум. Мин саха эдэр уолаттарын тутууга лэлэтэбин. Бииги ыччаппыт ханнык да омуктан итэээ суох, сс ордук лэлиир кыахтаах…

Ити тутааччы-предприниматель Уйбаан Александров этэ. Мин биэриим былааныгар сотору кэминэн иллэ миэстэ суох.

– Чэ, ый курдугынан эрийээри эрэ, иккис кыбаартал былааныгар туруоруоум, – диэтим.

Ол курдук сайын сааланыыта саха тутааччыларын эйгэлэригэр киирэн, кинилэр кырата суох кыалаларын, ону тээ кырата суох ситииилэрин туунан «Кэпсиээ» кэпсиир, крдрр кыахтаммытым. Таас тутууларга кэлии дьон лэлииллэрин бары кр-истэ сылдьабыт. Буолуохтааын да курдук ылынабыт. Ол гынан баран, саха тутааччылара дааны бу эйгээ т баарар лэлиир кыахтаммыттарыгар мин итээйбитим. Арай кинилэри тбгэ элбэх эрээри харчыта аыйах лэлэргэ трйбэттэрэ, «тнэри аукционнар» тмктэринэн, птээх-харчылаах тутуулартан матарбаттара эбитэ буоллар…

Быа эфиргэ тахсарбытыгар тутуу министерствотыттан кии кэлэрин туруорса сатаабытым. Сахалыы сатаан саарар кии суоунан элбэхтик «футболлаан» баран, Ильин диэн киини сорудахтаабыттара кэлиэх буолан баран, тоо эрэ кэлбэтээ. Сюжеттарым олус чгэйдик ооуллубуттара: эдэркээн саха уолаттара, дьээбэлээхтик кэпсэтэ-кэпсэтэ, кхтх баайытык мас дьиэни тута сылдьаллар. «Сирдээхпит буоллар, нааа чгэй коттедж туттан бараммыт кэргэн ылыа этибит», – диэн сырдык ыралаахтар.

Иккис сюжетым «Сахалар – таас тутууга» диэн этэ. Куорат тутууларын кэрийэ сылдьан устубуппут, хас да саха тутааччыларын биригээдэлэригэр тбэспиппит. Тутааччылар, быыыта, сынньалаа олоро тэр кэмнэригэр ону-маны кэпсэтэр буолан, тыллара сытыыламмыт, сптхтк ыйаммыт соус дьон эбит дии санаабытым. Ханнык баарар ыйытыыга саата суох хаалбаттар, дьээбэлээх-хооболоох да эбиттэр этэ. «Ленскэй ууга барбытыгар саа дьиэ бтн туппуппут дии, быйыл Ытык Кл ууга барбытыгар тоо ким да айдаарбатый, тоо элбэх тутуу онно ыытыллыбатый?» – диэн бэйэбин доппуруостаан ыксаппыттара. «Таас тутууга кии ылбычча сатаабат, мындыр буолууну эрэйэр лэ тоо эрэ бтэигэр бииэхэ эргийэн кэлбит буолар дии. Холобур, остуолбалары туруору ууран тааарар лэ. Оттон тэлгэтии эин курдук судургу лэ кэлиилэргэ тиксэр дии. Тоо?» Мин ити ыйытыыларга кыайан хоруйдаабаппын билэллэр уонна соруйан итинник ыйытан тургутан крн баран, бэйэлэрэ быааран киирэн бараллар.

Ити кэмэ мин саа дьиэбэр кн олорор этим. Биир сарсыарда эрдэ баайы тастан кэлэн балкоммун оорон тиийэн-таыйан барбыттарыттан ууктан кэллим. Балкоммуттан сахалыы саа ииллэр, туттуу-хаптыы, тыас-уус б. Салгыы трдс этээскэ тахсыбыттарын крбтм уонна Александров «балконнары оорууга саха уолаттара ылсан сылдьаллар» диэбитин йдн кэлбитим. Тутууга лэ итинник ллэиллэр эбитин урут хантан билиэмий?

Мин итини тоо кэпсиибиний? Ханнык баарар суруналыыс тбээ тэн суруйбут, крдрбт дьоруойдардаах. Ханнык эрэ тэрилтэ кыалаларын сырдаппыт, ис иигэр киирэн кинилэр лэлэрин ымпыгын-чымпыгын да рэппитэ элбэх буолар.

Мин итини «Кэпсиэ» кэнниттэн дьоруойум олоо саа таыма тахсыбытын иин суруйабын. Арай Уйбаан: «Мин олоум, дьиэ, олус ураты ээ. Толору кэпсиир, суруйар буоллар, элбэх ыччакка рэх да буолуо этэ. Оо сылдьан чгэй рэнээччи буолбатах этим. Атаа суох аабар кмлн тыа киитин хара лэтигэр кскэ эриллэн улааппытым. Ол кэммин ат срдээччи оо буола сылдьыбытым срдээин киэргэппитэ. Саха атыгар тапталбын хайдах этиэхпин, кэпсиэхпин билбэппин. Саа кии-хара буолан иэммин, биир тгэнтэн тэииркээн дьэллик баран бырадьаагалыы да сылдьыбытым. Тоо эрэ култуурунай-сырдатар училищеа киирэн, кэтэхтэн рэнэн бтэрбитим. Арыгыны да амсайбытым. Онтон сылгыга р умсугуйан лэлээбитим. «Элгээйи» сопхуос ыыллан, ллэстии буолбутугар санаам тсптэ аай. Онтон хас да буолан ксптн тмэн, коммерция суолунан дбнк барбыт, Москваа кытта мааыыннана сылдьыбыт кэмнээх этибит. Массыына срдэн аалыынан эмиэ дьарыктана сылдьыбытым. Ол тухары барыта мччргэннээх сырыы, биир уол оо ханна трн лбтй, биир сымыыт ханна сытыйбатаай, диэх курдук. Кэнники бу куоракка кэлиэхпиттэн мас тутуунан дьарыктанан бардым, санаам нааа сытар лэтэ буолан, дьоллоох курдук сананабын… Эн итини кэпсээтэхпинэ суруйуо суоа дуо?» – диэн олох миэхэ эриллэн хаалла.

– Айыкка! Бэйэм да санааларбын, иэйиилэрбин тиэр солом суох. Ол эн хаста милииссийээ тбэспиккин суруйарбар кинилэр погоннарыттан саалаан хаайыы иэ хайдах буоларыгар тиийэ билиэхтээхпин. Оччоо эрэ итээтиилээх айымньы тахсар. лэтэ бэрт дии!

– Оттон мин барытын кэпсиэм ээ…

– Ээ, оттон ону бэйэ суруйдаххына хайдаый?

Кииэхэ «кыра да наада» диэн этии дири ис хооонноох. Ардыгар биир этиинэн й-санаа уган биэрии, кии бэйэтигэр эрэлин уугуннарыы олох саа долгуна тллэн сайдарыгар олугу уурар. Сотору буолбатаа, Уйбаан Александров «Дьолгун туораттан крдм» диэн сээн дуу, арамаан дуу сааланыытын суруйбут тэтэрээтин туппутунан миэхэ кэлбитэ. Хайдах да кылгас кэпсээн буолбатах, 50-с сыллардаахха трн, саа йээ ктэнэригэр олох бары кэрдиистэрин ааспыт саха эр киитин олоо трэ ойууланыахтаах улахан жанрга ылсыы киэбэ бэлиэтэммит этэ. Биллэн турар, грамматикатыгар да, тылы туттууга да улахан эрэдээксийэни эрэйэр лэ этэ эрээри, кэпсээн ис хоооно уонна санааны этэр истиилэ кэрэхсэбиллээхтэринэн, киини умсугутар айымньы тахсыах кэринэээ.

– Бу эн илиигинэн суруйбуккун ким эрэдээксийэлээн ньаайдыы олоруой. Суруйуом диэн санааын уурбут буоллаххына, компьютерга бэчээттииргэ рэннэххинэ табыллар… – диэбитим.

Суруйааччым олох сотору ноутбук кыбынан кэллэ, хайыы-йээ бэчээттииргэ рэммит. Ол ноутбугун рдгэр айымньы хас да баын эрэдээксийэлээн биэрдим. «Мантым кинигэ буолан тахсыан баарабын. сс мас тутуу туунан эмиэ кинигэ бэлэмниэхпин баарабын…» «Сурунаалларга илдьэн крдрххн, баар, бэчээттиэхтэрэ», – диибин. Салгыы дьоруойум бэйэтэ суолун солонон, хаыаттарга, сурунаалларга ыстатыйалары уонна айымньытыттан эмиэ бэчээттэтэн барда. Айымньыта бастаан тахсарыгар мин киирии тыл суруйбутум.

Ыстатыйаларыгар тутуу эйгэтигэр баар быыыны-майгыны сымната сатаабакка, хайдах баарынан суруйар, ол иин бастаан сонураан бэчээттээн иэн, сахалыы судаарыстыбаннай биир хаыаттаахпыт кинини тааарбат буолбута. «Ким эрэ бэчээттиирин – бэчээттээбэтин кэтиир эрэйэ бэрт эбит. Кырдьык, ити санааларбынан кинигэ тааарыыыбын», – диэн этиилээх аны кэллэ. «Кинигэ бэлэмниир унньуктаах лэ уонна ол биир тааарыынан бтэр. Санаалары сырыы ахсын эбиллэн иэллэрин быыытынан, сурунаал ордук буолуо», – диэтим. Ити саана ылсыбытын хайаан да толороругар эрэнэр буолбут кэмим.

Мин Сунтаарга компьютерга таыллар бастакы хаыаты кылаабынай редактордаан тааара сылдьыбытым. Онно саалыырбытыгар хаыат лэиттэрэ: «Бэчээт суруналыыстыката диэн тэлэбииэргэ саара олорор буолбатах», – диэн мин кыайыа суохпун быа этэр бадахтаан элбэхтик саарбыттара. Ол эрээри «Сунтаар сулуа» хаыаппыт олус тахсыылаах буолбута, бар дьоо бэркэ сэргэппитэ, оттон миэхэ лэ скэн рйэин уонна ртн бэлэхтээбитэ. Билигин да хаыат, бэчээт лэтин санаам кыайа-хото тутар. Онон Уйбаан Александровка «Тиэргэн» диэн сурунаала тахсарыгар кс-км буолбутум. Сирэйигэр «Дьиэлээх кии – дьоллоох кии» диэн этиини кынаттыыр тыл – девиз курдук суруйбуппут. Тутуу лэтигэр сыыаннаах рубрикалары толкуйдаспытым.

Ханнык баарар сурунаалы хаартыска тыыннаах оорор. лэ-хамнас туунан сурунаал – килэбэчигэс тастаах сурунааллартан уратыта биллэр. Манна уотунан-кнэн киэргэтэн устар, кэрэ кстн айар аналлаах фотограф буолбакка (кыах баар буоллаына, оннук кии баара чгэй б этэ), лэ ис хооонун билэр, ону ымпыктаан-чымпыктаан сатаан тэрэр фотограф лэлиэхтээх. Александров сурунаалыгар бэйэтэ фотографтыырыгар тиийбитэ. Кэнники чгэй хаартыскалары тааарар буолбут.

Бу сурунаал тахсыыта мин базальт собуотун дириэктэрэ, Ил Тмэн дьокутаата, тыйыс тымныылаах дойдуга сылаас дьиэ тутуутун туругурда сылдьыбыт Егор Петрович Жирковка лэни-хамнаы сырдатар сурунаалланыаххытын сп диэн этии киллэрэрбэр трт буолбута. «Сылаас дьиэ» сурунаалы бэйэм редактордаан тааарбытым, баам хоту саха лэит омук буоларын бигэргэтэр т дьыалаа кыттыспытым. «Тиэргэн» дааны, «Сылаас дьиэ» дааны тутуу эйгэтигэр биллэр, бар дьоо туалаахтарынан биирэнэр, ситими быспакка бэчээт ырыынагар тахса турар сурунааллар буола сылдьыбыттара. «Тиэргэн» тохтуу-тохтуу билигин да тахсар.

2013 сыллаах сайын Ил Тмэн дьокутааттарын быыбарыгар Уйбаан Александров Сунтаардааы биир мандааттаах уокуруктан дьокутаакка хандьыдаат быыытынан туран, миигин сс тгл соуппута. Итинник дьон бэлиитикээ чугаыыллара сп, хайаан да бэйэлэрэ дьокутаат эбэтэр чунуобунньук буолан барбаталлар, ол дьон эйгэлэригэр киирэн, санааларын, толкуйдарын тиэрдэр кыахтаналлара бииги олохпут салаллыытыгар чгэйтэн атыны аалбатыгар эрэнэбин. Билигин кини ктт буолан олорор Намыгар уонна трбт-скээбит Элгээйитигэр оуруот аын ннэрэр бд хааайыстыбалары салайар, лэ холобурун, лэ умсуланын нэр ыччакка иэрэр, сатабылын тиэрдэр сурунаалы, кинигэни бэйэтэ крн-истэн тааарар. Кини онтон да атын былаана элбэх: ат срдээччи уол туунан киинэ ууллуута, саха сылгытын туунан сокуону байытыы, «Дьолгун туораттан крдм» арамааны бтэрии…