Кветкi самотнай князёўны
Шрифт:
— Вы людзей называеце хамамi? — з прыкрасцю спытала Маруся. — Значыць, вы князь, а яны — хамы?
— А як можна назваць людзей, якiя ўсё жыццё, як свiннi лыча, галавы нiколi не падымалi да сонца. Не бачаць нiякай прыгажосцi навокал, жывуць сярод прыроды i псуюць яе. Гараджане так да прыроды не ставяцца. Пасля паходу ўсё пасля сябе прыбяруць. А вы былi на ўскрайку лесу? У мiнулым годзе там дровы калгаснiкi для пiларамы загатаўлiвалi, дык засмецiлi ўвесь лес — галлё, пнi выкарчаваныя, усё гнiе, не прайсцi, спаганiлi лес. А можна ж было ўсё сабраць у кучу ды людзям аддаць на растопку печаў цi так куды… Металалом з механiчнага двара ў полi валяецца абы-дзе, расцягнуты па ўсiм поплаве. А раней тут якiя травы былi, кветкi. Мазуту ў рэчку злiваюць.
Дуброўскi прысеў на лавачку. Маруся апусцiлася на ганак, уважлiва слухаючы яго.
— На вас пляткарылi духоўна пустыя жанчыны, — прадоўжыў ён, — i таксама ад зайздрасцi, бо не могуць зразумець вас — у вас жа багаты ўнутраны свет… I м нiколi гэтага не зразумець. Я таксама не разумею iх, бо трэба для гэтага апусцiцца на ўзровень iх мышлення, а гэта цяжка, бо ў iх свае каштоўнасцi. Год за годам жывуць, гадуючы кароў, свiней, атрымлiваюць грошы i едуць у райцэнтр за шмоткамi. Большае iх не цiкавiць. Нядаўна ў райцэнтры быў фестываль, але нi адна мацi сваё дзiця не пусцiла. Iх самiх не цiкавiць нiчога, акрамя ежы i работы. Неяк была экскурсiя "Архiтэктурныя помнiкi раёна", нiхто з вяскоўцаў не паехаў. "З кiм жа мы карову пакiнем? — гаварылi яны. — Хто ж свiней пакормiць?" Адна настаўнiца не пусцiла сваю дачку. А другая паехала, з дзiцем. I з яе смяялiся. Смяюцца, калi хто iдзе на возера, адпачыць. Не дай бог, каб хто паехаў у санаторый лячыцца — гультайка… Дзяцей у лагер не адпускаюць няхай дома сядзяць, дапамагаюць. У дзецях з маленства забiваюць духоўнасць, i растуць яны сярод духоўнай пустэчы, плётак… А вы, Маруся, яшчэ крыўдзiцеся, што на вас пляткараць! — засмяяўся Дуброўскi. — А чым жа iм тут заняцца, калi не прамываннем касцей другога? На разумнейшае — галава не варыць. Яны жывуць у духоўным вакууме. I любы новы чалавек — гэта сенсацыя. Ведаеце, я быў апошнi раз у гэтай вёсцы ў маленстве. Думаў, вось прыеду — усё будзе па-новаму. Аказалася — нiчога не змянiлася, я вырас духоўна, а яны засталiся такiмi ж! Сустрэў дзяўчыну, з якой у маленстве сябраваў, вось, думаю, пагаворым, усё ж сельскагаспадарчую акадэмiю скончыла. I пытаю ў яе, калi апошнi раз у горадзе была. Кажа, нядаўна, на курсы ездзiла. Дык цi наведала тэатр? Наведвала, кажа, «Тэрмiнатар-2» глядзела. Дык гэта ж кiнатэатр, кажу! А яна: "А якая рознiца: тэатр цi кiнатэатр — усё адно: кiно!"
Маруся засмяялася.
— Нас заўсёды вучылi культурным манерам: як за сталом сябе паводзiць, у гасцях, на прыёмах, — дадаў Дуброўскi, — а вось як паводзiць сябе ў асяроддзi хамаў, нiхто яшчэ не напiсаў кнiжкi. А шкада! — Вы паедзеце са мною? павярнуўся да яе, крануў за руку Дуброўскi. — Заедзем у Менск, сёння ў фiлармонii канцэрт фартэпiяннай музыкi. Iгар Алоўнiкаў. У праграме Бах i балады Шапэна. Можна ў оперны схадзiць, там зараз "Севiльскi цырульнiк", у беларускiм тэатры — «Iдылiя»…
— Дзякую, — разгублена ўсмiхнулася Маруся. — Мне трэба падумаць.
— Не, — цвёрда сказаў Дуброўскi, — калi вы пачняце разважаць, абавязкова прыйдзеце да няправiльнай высновы!
Ён падняў яе за дзве рукi, усмiхнуўся:
— Бярыце свае рэчы — i ў машыну! Будзем падарожнiчаць — спачатку ў Менск, тады ў вашу вёску, а потым — у Нiцу. Там жывуць мае бацькi. Зараз яны адпачываюць. Я адправiў туды i Гайву…
"Вар'ят, — падумала Маруся, — i я буду вар'яткай, калi дам згоду на гэта падарожжа…"
ЧАСТКА ТРЭЦЯЯ
I
— Во дурная! — раззлавалася свякруха, зыркаючы вачыма на Iрэну. — Якая табе гароднiна ў жнiўнi? Яшчэ памiдоры зялёныя, агуркi не выраслi! Вунь адшчыкнi зялёнай цыбулi ды еж з салам! Аладку бяры!
— Я ўжо тлустая стала
ад вашых аладак i сала! — буркнула Iрэна. — Грошы ж ёсць! Ад мая месяца сядзяць без гароднiны! Паехалi б ды капусты ў горадзе купiлi, памiдораў!— Бач ты! — ускочыла старая. — А грошы за гэта якiя?
— Чым мяхамi пярлоўку свiнням купляць, дык лепей бы гароднiны купiлi!
— Ды з цябе ж смяяцца будуць! У вёсцы жыве, а ў горадзе гароднiну купляе!
— А ўсё лета без вiтамiнаў — добра? — насупiлася Iрэна. — Я хацела клубнiку пасадзiць, дык нiхто расады не даў з баб!
— I правiльна — бо звядуцца! — падтакнула свякруха. — Я вунь малака дала папiць адной бабе, а яна пахвалiла яго, маўляў, смачнае, дык карова масцiтам захварэла!
— А чаму ж тады калгасныя не хварэюць? — ускiпела Iрэна. — Надакучылi мне вашы забабоны! Кветак хацела развесцi — не даў нiхто насення, усе баяцца, каб не звялiся!
— Лепш бы буракоў насадзiла! — буркнула свякруха. — Толку ад гэтых кветак! Адны матылi тады лятаюць!
— Як вы не бачыце прыгажосцi! — здзiвiлася Iрэна. — Прырода, кветкi, матылькi!
— Тфу! — плюнула старая i бразнула дзвярыма.
Са спальнi выйшаў Сцяпан, пачэсваючы ў сябе ў паху. Пачаў мачыцца ў вядро.
— Ты б хоць пасаромеўся! — крыкнула Iрэна.
— Дай лепш пахмялiцца, — буркнуў ён i пачухаў патылiцу.
— На каго ты стаў падобен! — узлавалася Iрэна.
— Схадзi ў вёску, — папрасiў ён. — У краму, пiва купi.
— Я туды болей не пайду! — адказала Iрэна. — Здароваюся, а мне нiхто не адказвае.
Сцяпан прысеў ля стала, узяў у рот бульбiну.
— Ты хоць рукi памый! — загадала Iрэна.
— Пайшла ты! — буркнуў ён.
Увайшла свякруха з поўным бульбы чыгуном.
— Не здароваюцца з ёю! — прамармытала яна. — А цi ведаеш ты, што першым здаровацца нельга — сваё здароўе аддаеш! У нас не здароваюцца! Гэта ў вас усё: «здрасце», "дзякуй"! Пайшлi ў госцi, дык зганьбiла толькi нас. Што нi слова, што нi кусок за сталом — усё: "калi ласка", "калi ласка"! У нас так не робяць! I час ужо кiдаць звычкi гарадскiя! Чаму з маiм кумам не пацалавалася за сталом, га?
Старая налiла ў чыгун вады i пiхнула яго ў печ.
— Томка! — пазвала дачку. — Iдзi карову завядзi на пасту!
Дзяўчына злезла з печы, пацягнулася i пачала апранаць спартовы касцюм.
— Мам, ну пусцiш мяне ў горад? — працягнула яна. — Там канцэрт сёння…
— Якi табе канцэрт! — агрызнулася старая. — Вунь у малiну збiрайся! Варэнне варыць трэба…
— Я ж ужо наварыла з малiны…
— Дык падлогу памый! — крыкнула тая. — Работы табе няма, на Iрэну ўсё глядзiш — тая то за матылямi ганяецца, то на неба глядзiць: "Ой! Якi прыгожы заход сонца!" Людзi пачуюць, дык скажуць, што дурная!
Старая ад злосцi кiнула на стол анучу i трапiла ў твар Сцяпану.
— Бляха старая! — закрычаў той. — Бацька, уставаў бы з печы хутчэй, а то гэтыя бабы заб'юць мяне! Пайшлi схованку матчыну шукаць — пахмялiцца ахвота.
— Я цябе пахмялюся! — абазваўся бацька i пачаў спускацца на прыпечак.
— А няхай вам Iрэнчына матка гарэлкi прышле! — падскочыла старая. — Я вяселле справiла за свае грошы, а яны i носа не паказалi! I не далi нi вiлкi, нi лыжкi! На халеру было тады гарадскую браць! Хай бы бедная, але вясковая, а то я з гэтай Iрэнкай здурнею! Чуеш, бацька, што яна мне ўчора заяўляе? Давайце, кажа, у цырк з'ездзiм! З яе самой цырк бясплатны — на каго я карову ды свiней кiну?
— Iрэнка хацела са мною ехаць, — працягнула Тамара, адчыняючы ў сенцы дзверы. — Мне трэба развiццё… Свет пабачыць…
— Ах ты, зараза! — схапiла вяроўку старая. — Бач, якiх слоў набралася «развiццё» ёй трэба!
I перацягнула дачку.
— Iрэна! — загадала нявестцы. — Iдзi гной з хлява выкiнь! Ды не хiмiч, як заўсёды, па паўвiл гною бярэш — каб поўныя вiлы былi, з верхам!
Iрэна агрызнулася i моўчкi пачала нацягваць чобаты. Сцяпан пляснуў жонку далонню нiжэй спiны i зарагатаў. Матка закiвала галавою, адчынiла тумбачку i паставiла пляшку гарэлкi.