На крок назад, на дзень наперад

— Ды пайшла ты на хуй! — крычыць ёй у тоўстую сьпіну Гераня...

Так, санітарны агляд — як Новы год, да яго рыхтуешься загадзя, ведаючы, што ўсё мусіць быць файна й па-новаму, але атрымліваецца як звычайна — сумная савецкая бюракратычная пізда, схаваная ў старым будынку з пафарбаванымі лайном сьценамі з абсыпанай месцамі тынкоўкаю, парослаю імхом...

Аднойчы, калі Гераня амаль скончыў працоўны дзень, у гатэлі пасяліліся колькі старых швэдаў. Адзін зь іх, салодка пасьміхаючыся, завітаў да Герані, сеў у крэсла, пасьля таго як асыстэнты памылі яму галаву... Швэду было каля сямідзесяці, увесь, як разынка, зморшчаны, пакрыты скрозь плямкамі й бародаўкамі, валасоў на галаве амаль не было... Навошта прыйшоў? Праз хвіліну Гераня пачуў прапанову пасьля працы сустрэцца зь ім і ягоным сябрам, пагуляць па Менску, завітаць у бары, клюбы... Гераня адразу сьцяміў такі расклад і катэгарычна адмовіўся ад усяго... "Ды ладна табе, ты вельмі прыгожы малады чалавек, я — стары, я нават не жадаю з табою спаць, калі ты хочаш, можаш ты мяне. Альбо, калі што, я адсмакчу ў сваім нумары, разумееш, гэтая грэбаная старасьць, але я вельмі хачу хаця б проста адсмактаць... Вядома, было б нашмат круцей, калі б ты мяне... Гэтым займаліся нават старажытныя грэкі, так яны перадавалі сваім вучням філязофскі розум, ну й прастату масіравалі... Колькі ты хочаш? Дзьвесьце эўра, трыста, чатырыста, пяцьсот?" Швэд хуценька казаў, амаль шчабятаў, і намагаўся сваімі скручанымі рукамі схапіць Гераневы рукі, пазіраючы празь люстэрка мутнымі вачыма.

Гераня Латураў зьбялеў, потым пачырванеў, потым паклікаў асыстэнта й кінуў працаваць... Швэды ўвесь вечар дзяжурылі каля дзьвярэй салёна, але Гераня выклікаў ахову, і іх адвялі ў нумары...

Наступнай зімовай раніцай ён, галодны, зьмерзлы, прачнуўся ў сваёй здымнай кватэры. Ізноў трэба выпраўляцца на ненавісную працу... Грошай не было й дагэтуль няма! Яшчэ ўчора прапаноўвалі пяцьсот эўра, а што, заплюшчыў бы вочы й уявіў якуюсь са сваіх любімых порнаакторак, няхай стары швэд захлынуўся б ягонай спэрмай... Грошы, грошы, паўсюль грэбаныя грошы...

У адным з гатэляў, дзе ён працаваў, дырэктаркай была руская цыганка. Сквапная, за капейку душылася. Калі бачыла, што завітваў замежнік, адміністратару загадвала браць трайны прайс, гэта калі сама стрыжка каштавала нават па эўрапейскіх стандартах нямала — сорак даляраў, замежнік стрыгся за сто дваццаць. Подлая яна была, усім вакол казала пра шляхецкія азэрбайджанскія карані, але мы ведалі, што яна была простай цыганкай зь вёскі, яе брат незаконна прыклаўся да грошай і ўлады ў Менску. Яна звычайна была са сваёй сяброўкай, у якой былі вялікія грудзі й такія ж па памерах вочы... Аднойчы, калі ў дырэктаркі былі народзіны й яна, расчуліўшыся, адвезла ўсіх супрацоўнікаў у рэстарацыю за свой кошт, Гераня разам з калегам па працы, хлопцам-бісэксуалам, напаілі ейную сяброўку, адвезьлі ў клюб "Бабілён", і там у прыбіральні ракам адзін ззаду, другі сьпераду выебалі... Праз колькі дзён Гераня звольніўся з працы "па дамове бакоў"...

Якія працы толькі не зьмяняліся па жыцьці — бытавое абслугоўваньне, гатэлі, салёны, офісны плянктон у банку, выкладаньне... зьмяняліся каханкі, сябры... але адзінае, што было заўсёды з Геранем, — імпэт і мэты...

Раніца, верасень, аўторак, сонца сьвеціць ужо ня так, як летам, Гераня зьбіраецца на працу, чарговае "буржуйскае" месца, больш нікуды не бяруць, а цяпер, з гэтым крызісам у краіне, пра працу рэдактарам альбо капірайтарам застаецца толькі марыць... Але як вынік — новы гатэль, чакайце, даляравыя сыліконавыя прасталыткі, хворыя бізнэсоўцы, шызафрэнікі, мільянэры й ганарыстыя замежнікі... Гераня ўжо едзе, усяго нічога: пяць прыпынкаў на экспрэс-аўтобусе — і ён у сваім пекле, круціцца, усьміхаецца, працуе...

Новая дырэкцыя ўражвае — уладальнік гатэлю, дырэктар гатэлю і ягоная жонка, галоўны мэнэджар, дырэктар салёну, начны мэнэджар па гатэлі, а таксама асабісты мэнэджар і... усе яны туркі, акрамя апошняга мэнэджара, яна — армянка... Як вам? Ужо ад пачатку тут нейкі зьдзек: дырэктарка — турчанка, былая мадэль з сыліконавымі вуснамі, ілбом з ботэксам, сыліконавымі грудзямі й рэшткамі былых чорных валасоў, цяпер яны штучныя нарошчаныя, з канікалёну, а таксама нарошчаныя штучныя пазногці з акрылу, замест броваў татуаж, штучныя вейкі... Ад сапраўднага чалавека амаль нічога. Дырэктарка-турчанка — невыносная сука й шлёндра, яна сваю падначаленую, прывабную маладую армянку, гвалціць кожную хвіліну, ганьбіць яе, кляне й мацюкае... а Турцыя, дарэчы, да гэтага часу не прызнае генацыд армян на пачатку ХХ стагодзьдзя. Армянка доўга не пратрымалася, яе замянілі на выдатную беларуску, але той жа настрой застаўся: турчанка паводзіла сябе, як сука, незалежна ад нацыянальнасьці падначаленага; напэўна, у туркаў так прынята рабіць "бізнэс", празь зьдзек і сваркі...

Туркі... Па сутнасьці яны мне вельмі падабаюцца, асабліва ў Нямеччыне, Брытаніі... Там яны займаюць пачэсныя месцы сярэдняй клясы людзей, трымаюць свае кебабы, шчыра ўсьміхаюцца, размаўляюць, вучаць на зубок вашую біяграфію, каб наступным разам, калі вы вернецеся за дзёнэр-кебабам, шакаваць вас падрабязнасьцямі вашых жыцьцёвых варункаў, пра якія вы апошнім разам гутарылі. Туркі ў тых мясьцінах ніколі вас не пакрыўдзяць, не абразяць... у адрозьненьне ад туркаў у Беларусі. Тут яны займаюцца прастытуцыяй і бізнэсам, з усяго робяць грошы. Тут туркі паводзяць сябе як гаспадары, цалкам зьневажаючы карэннае насельніцтва, прымушаючы беларусаў на іх працаваць... Толькі ў Менску яны здольныя хадзіць па вуліцах і бессаромна чапляцца да беларускіх дзяўчат і толькі тут у іх атрымліваецца за пяць хвілін пазнаёміцца зь дзьвюма-трыма жанчынамі, запрасіць іх у рэстарацыю, а потым у гатэль... З нашымі заробкамі туркі тут, як паны, дзяўчыны й жанчыны лёгка дазваляюць ім усё, што забаронена беларускім мужчынам. Толькі тут туркі вядуць сябе, як сабакі, і раскідваюць грошы ў розныя бакі... толькі тут яны патрабуюць працаваць на вас трынаццаць гадзінаў на дзень, пяць дзён на тыдзень, атрымліваецца 65-гадзінны тыдзень — перапрацоўка на дваццаць пяць гадзін, а плацяць вам стаўку, памер якой залежыць ад настрою галоўнага мэнэджара, а не ад пагадзіннага налічэньня. Вось ён, новы сьвет, у які мусіць акунуцца Гераня, але што паробіш, усё роўна нідзе так не заробіш, як у бытавым абслугоўваньні высокага ўзроўню, у салёнах-люкс, франшызах, студыях... Таму кліентамі тут апынаюцца замежнікі, бізнэсоўцы й іхныя прывабныя жонкі, дарагія шлёндры й дурныя дзяўчаты з "папікамі"...

Гэта неверагоднае адчужэньне, гэта атручвае душу й сэрца, гэтая праца прыніжае й ганьбіць, але адначасова надае моцы й творчага патэнцыялу... бо калі ты здольны быць адным з найлепшых нават тут, гэта пра штосьці кажа.

Кастрычнік 2011

Менск

НЯСПЫННАЕ МАЎЛЕНЬНЕ

1.

Бабуля Ніна сядзела за сталом на кухні, на супрацьлеглай сьценцы вісеў уключаны тэлевізар, па якім ішлі навіны, якія ніхто не глядзеў.

— Я нарадзілася пасьля вайны ў сялібе, малая бегала па гародах і палях, толькі пасьпявала кідацца долу, балюча ўдараючыся жыватом, бо, як першы запавет, памятала: калі чуеш, як гудуць самалёты, хутка падай долу, хавайся ў траве... людзі жахаліся ўсяго, нават "кукурузьнікаў", якія апрацоўвалі палі... у нас як было: спачатку жыло шмат яўрэяў, добра было, суседнічалі... але іх зьнішчылі разам зь беларусамі амаль цалкам (бабуля Ніна сядзела на ганку, жвавая, рэзкая, добрая, яна праз усё жыцьцё прайшла такой — мужнай, рашучай, упартай, часта нэрвавалася, часта хутка выходзіла зь сябе; я раней на яе шмат за што крыўдаваў, але ўсе тыя рысы характару, якія належалі ёй, тыя самыя — нэрвовасьць, упартасьць, — належаць таксама й мне)... а сяліба нашая вялікая была, з садам, які распасьціраўся на шмат мэтраў, калі не кілямэтраў, вішні расьлі, яблыні, грушы, сьлівы, чарэшні, алыча... але прыехалі калгасныя машыны, і ў самую пару, калі ўсё на дрэвах сасьпявала, выкарчавалі, зьнішчылі дашчэнту... мама мая так горка плакала, пакутавала, так камуністы адабралі нашую зямлю й параздавалі ўсім, так сяліба стала вёскай... коней у нас шмат было, кароў, коз, таксама ўсё паадбіралі, нас выселілі, цяпер вось тут, дзе гэная хата — новае жыльлё апынулася, у той хаце і згарэў твой прадзед, але мы яе зноў адбудавалі... а потым што... шмат хто імкнуўся да заробку, вось і мяне маладую закінула ў Казахстан, "цаліну падымала", арала, была трактарысткаю, напэўна там бы й засталася, але з грашыма й там цяжка было, дадому карцела, зьбегла я, карацей, нейкім шчасьлівым чынам дадому патрапіла, а потым першы муж, твой дзед, сварыліся мы зь ім шмат, але добры ён быў, разьвяліся, ён памёр маладым... была першаю ў БССР жанчынай-кранаўшчыцаю (яна ўвогуле вылучалася з усіх жанчын, асабліва ў маладосьці, нейкім неверагодным спрытам і часта апыналася здольнаю на большыя справы й "подзьвігі", чым мужчыны)... потым гарбарны завод (о, тыя пахі, заўсёды ў кватэры зьяўляліся нейкія шкуркі — заяц, ласка, бабёр, пахі чагосьці высахлага, застарэлага, зьмяшанага з крывёю альбо вэнджаным мясам... шкуры гэтыя дома былі паўсюль, а ўзімку ператвараліся ў модныя футры... яна тады ў Менску з намі жыла, а потым ізноў вярнулася ў Студзёнкі), а памятаеш, як я раней вершы пісала (памятаю гэтыя вершы — буслы, гаі, дубравы, паляны, грыбы... але яе друкавалі, я часта, калі быў малы, сьмяяўся з гэтае нагоды, так бы мовіць, я ня надта паважаў тыя вершы), а цяпер вось ты пішаш (заўсёды бянтэжыла мяне гэтае параўнаньне, але з маіх продкаў ня толькі яна рабіла ўдала-няўдалыя спробы пісаць, дзед мой па тату пісаў, шмат пісаў, але скончыў жыцьцё самагубствам, маладым яшчэ — трыццаць шэсьць год... з усёй сям’ — усе спрэс чарнавалосыя, са смуглаю скураю, але падобны менавіта да яго — я, і яшчэ да мамінага бацькі — блакітнавокі, сьветлавалосы, зь белаю скураю, якая ад ціску часта чырванее, а ўсе кажуць — кроў з малаком, лухта, проста ціск скокае...)... а потым зьявіўся другі муж, і я нарадзіла тваіх дзядзьку і цётку... але ўсё ня тое было, не знаходзіла сабе месца, папрацавала я яшчэ на мэтэастанцыі й зьехала зь Менску ў Студзёнкі, і добра пачуваюся, побач цукровы завод, нават аддзел маркетынгу адчынілі, Колька мой (трэці муж) вунь працуе, але халера яго зь ягоным пітвом, сабака (ён цыган, маці ягоная, ёй дзесьці пад дзевяноста год, да гэтага часу жыве ў Сібіры, бацька ягоны памёр, калі ён быў падлеткам, замёрз на паляваньні, ён сам яго, нябожчыка, адшукаў і колькі кілямэтраў на санках празь сьнежную сібірскую прастору вёз дадому... бабуля зь дзедам Колем неяк дзіўна адшукалі адно аднога, ажаніліся, калі ім ужо было амаль па шэсьцьдзесят год, ён бадзяўся па сьвеце, піў, але цяпер у Студзёнках усе яго баяцца — цыган, у яго нібыта ў хляве кулямёт схаваны... вераць сяляне)... ой, ды што распавядаць тут пра маё жыцьцё... ня хочу я, і не пішы пра мяне нічога, я саромеюся (усё, калі яна пачынае так казаць, значыць, нічога больш я не пачую, але нам і гэтага дастаткова... ці не?).

2.

Бабуля Ларыса сядзела ў хаце, старая, але выдатна чула, бачыла без акуляраў, моцная такая, сядзела й глядзела ў акно, за якім была пасаджаная бульба:

— Вось жукі ўсю бульбу зьнішчылі, аніякага спасу ад іх (насамрэч бульба ўжо квітнела й была вышэй за калені)... Смаргонь жа наша чатыры гады лініяй фронту была, на захадзе Смаргоняў немцы стаялі, дзоты з цэглы пабудавалі, да сёньня яшчэ ў полі стаяць, а на ўсходзе горада — рускія... так яны й бамбілі адно аднога, руйнуючы хаты, адзін толькі кляштар захаваўся, і ўсё, а нашу царкву пасьля вайны адбудавалі, але потым зруйнавалі, бо жыхары адмаўляліся ад папа, дык той поп сам сышоў, і на месцы царквы пошта зьявілася, гэта толькі нядаўна новую, вялікую, прыгожую адбудавалі, у парку, недалёка ад помніка Багушэвічу... от жа, да Другой сусьветнай нас жыло тут ажно за трыццаць тысяч, пасьля — некалькі соцень (яна змоўкла, падняла руку, пацёрла вочы, каб ня плакаць, падзьмухала на зялёную гарбату й працягнула)... а я ж усю вайну дзіцем прайшла, ні ў якіх клясах не сядзела, дзядзька толькі мой зьбіраў нас, дзяцей, у хаце й вучыў матэматыцы й пісьму... так і вучыліся... а памятаю, заходжу ў хлеў, а там у саломе немец сядзіць, высокі, малады, прыгожы... моўчкі працягвае мне біклагу, маўляў, вады прынясі... я й пабегла да салдат... яны немца таго катавалі, аказалася, ён дэсантнік, выдаў ім усе стратэгічныя разьмяшчэньні, а яго пасьля вывелі на плошчу й расстралялі... журналісты шмат чаго з маіх слоў пісалі ў мясцовыя газэты, але ніколі пра немца гэтага й ніколі пра тое, як прыйшлі да нас рускія салдаты, каня забралі, забілі і зьелі... рабавалі яны нас... немец, калі захапіў нашу тэрыторыю, дык зь ім было не нашмат лягчэй, выдаваў ежу па талёнах, мы за колькі месяцаў мо’ толькі двойчы атрымалі ад яго штосьці (яна зрабіла паўзу, зьела кавалак тварожнага торту, які мы захапілі зь Менску)... ось цяпер жа ў нас усё ёсьць, раней у Менск, Гародню езьдзілі, цяпер да нас можна езьдзіць, усё ёсьць... і няхай там ён па тэлевізары лухту ўсялякую вярзе, памрэ ён — мы застанемся... перажылі жахі вайны, голад, сьмерць, дык яго й падаўна перажывем!.. маці мая падчас бамбаваньня ў сьпіну была параненая аскепкамі, колькі месяцаў праляжала ў ложку, ледзь не памёрла, тады каля нас немцы былі, дык прыбеглі на дапамогу, адзін зь іх бацьку майму паказвае на пярсьцёнак, маўляў, таксама жанаты, працягвае ёд і бінт... а нам цяпер што, вось раней вусьцішна было, ні ежы, ні жыцьця, камуністы нас катавалі, вы цяпер, новае пакаленьне, абрусеўшае, патаўсьцеўшае, цалкам нават не напружваецеся, для вас там дэмакратыя істотная, а мы тады нават такіх словаў ня ведалі, адно марылі, як жыць, каб не хацелася штохвіліны есьці, але мы не пасіўныя там нейкія, памятаю, далёка было людзям да чыгункі хадзіць, немцы тады палонныя дзьве каляі нам збудавалі, а раней толькі адны рэйкі былі, марудна цягнікі хадзілі, кожную хвіліну спыняліся, прапускалі адно аднаго, дык пасьля цягнікі часьцей і хутчэй рухацца пачалі, але нам было вельмі доўга й марудна хадзіць на галоўную чыгунку, таму мы на ўскрайку Смаргоняў цягнікі самі спынялі, каб сесьці зручней і бліжэй, дык потым раённая ўлада зрабіла нам прыпынак "Маладзёжны"... вось як... мы здольныя цягнікі спыняць на хадзе... нам абы пасьля вайны каб жылося сыта, нам не да палітыкі, няхай яна гарыць... зямля ёсьць, куры ёсьць, кароўка... астатняе мянялася шмат разоў, палякі, немцы, рускія, усё адно, ёсьць мы, беларусы... проста цяжка нам, з усіх бакоў хтосьці намагаецца схапіць сабе кавалак нашай зямлі (яна паглядзела пранізьліва так у мае вочы, быццам пыталася альбо прасіла, каб усё, што яна распавядае, ня зьнікла проста так)... а ў сорак чацьвертым хата наша каля чыгункі стаяла, дык зь цягніка нейкага хтосьці стрэліў, куля патрапіла ў саламяную страху, і мы ледзь пасьпелі ноччу выбегчы, усё згарэла, дашчэнту (заплакала), цэлы год у куце сваякоў усёй вялікай сям’ёй пражылі, халодныя, галодныя, амаль бяз вопраткі... але бачыш, выкараскаліся, пасьля вайны я скончыла вячэрнюю школу й патрапіла ў Ашмянскае педвучылішча, праз год яго зачынілі, і мяне перавялі ў менскае, потым праз год у барысаўскае, і нарэшце скончыла я вучобу ў Магілёве... потым працавала піянэр-важатай з колькі год, але потым пад Смаргонямі настаўніцай і потым яшчэ ў дзіцячым інтэрнаце, потым завучам... і так да пэнсіі... добра мы жылі, стараліся, дзеці расьлі, працавалі, цяпер вунь самі якія, дарослыя, заможныя, амаль шляхцічы (яна спынілася, паглядзела на халодную гарбату, адпіла крыху, пасьміхнулася так пяшчотна, добра, але ў вачах яшчэ стаялі сьлёзы... а В., якая сядзела побач, скончыла рабіць замалёўку бабулі).

Чэрвень — Ліпень 2011

Смаргонь — Студзёнкі

КАЛІ ЎСЕ ДЗЬВЕРЫ ПЕРАД ТАБОЮ ЛЁГКА АДЧЫНЯЮЦЦА

Майму Сабаку

У дамафон пазванілі, я на ватовых нагах пайшоў адчыняць, з кухні выбегла Лайма й пачала нястомна, бадзёра й адчайна гаўкаць (менавіта так, бо яна ніколі за сваё жыцьцё не брахала, толькі гаўкала)... Я націснуў на выяву ключыка на слухаўцы, і дамафон запішчаў. Праз колькі сэкундаў у адчыненых уваходных дзьвярах зьявіўся высокі мужчына, тоўсты, мажны, крыху азызлы, гадоў пад сорак, у белай ільняной кашулі й чорных ільняных штанах. У правай руцэ ён трымаў шмат’ярусны сакваяж аранжавага колеру з налепкай чырвонага крыжа па баках... Ён моўчкі павітаўся й сумна зірнуў на Лайму, якая, крыху затыхаючыся, яшчэ працягвала лянотна гаўкаць.

Мужчына апусьціўся на калені й пачаў гладзіць сабаку, мацаючы тут і там вялікія мэтастазныя пухліны, на якіх адсутнічала поўсьць. Цяжка сказаць, колькі важыла сама Лайма, нібыта кіляграм, а калі з пухлінамі — два.

Мужчына гладзіў яе, песьціў, было бачна, ён гэтым ня проста зарабляе, але... перад якім тут выбарам апынаешся — усыпіць сабаку, каб яна больш не пакутавала, альбо працягнуць ейныя пакуты яшчэ на колькі дзён...

Лайма нібыта наўмысна ў гэты дзень нават паела й ачуняла — бегала й гаўкала ўсяго толькі пад адным ранішнім уколам абязбольнага... Яна быццам аспрэчвала сваю шматгадовую хваробу, быццам гэта не ў яе з прамой кішкі ўсю ноч ішла кроў...