Отчаяние (на каз.яз.)

… Кндегі уаытынан сл кештеу оянан Абылайа таерте кзетшілері мылауды алып келді. Абылай екеуі оаша алан. збекті тнжыраан бетіне за арап отырды да, олына бор алып, жанындаы дгелек столды бетіне араб рпімен:

«Кеше мені басымдаы алпаты атып тсірген сенсі бе, жігітім?» — деп срады.

Мылау борды алып жазумен жауап айырды.

«Менмін».

«Мергендігі шін кп рахмет!»

«Рахметті е алдымен жазмышыа айт».

«Млікпен екеуі айдан келдідер?»

«оаннан…»

«Кім жіберді?».

«Ерден мен Нрбота билер».

«андай шаруамен?»

«оан билері сенен орады».

Абылай «жасы» деп, басын изеді. Ол трегеліп егезердей збек лына зіні керегеде ілулі тран ндыз жаалы шапаны мен камшат бркін кигізді. Серіктеріне лды зіні ааз кшіретін хатшысы етіп алатынын айтты. Кп кешікпей оан жаына Абылайды бес жігіті жріп кетті. Олар здерімен тілектес саудагерлер арылы, мылауды лдыта жрген екі лын сатып алуа тиісті еді…

… Кн ясынан ктеріліп те лгірген жо, Жоар апасыны бергі бетінен дркін-дркін айай-шу естілді. ытай жаына жіберген Абылайды ертлелері, тнде Фу Де мен Чжао Хойды скеріні осылан хабарын алып келді.

— Келген кшті негізі атты скер, — деді барлаушылар. — Аттары да брыныдай емес, азаы жылы. Шамасы, ашария мен лы жз ауылдарынан тартып алан секілді…

— Дегенмен жаяу скері кп ой, — деді Абылай барлаушылар жасаыны бастыы Сегірбай батыра арап, — дл бгін олар майдана шыа ояр ма екен, алай ойлайсы…

— Жо, бгін олар рыса шыа алмайды. Алыстан шаршап келді ой. Ал кешегі соыса атынасандары олардан да жаман шаршаан. Тнде екі мыа жуы лік жинапты, оай ма… Ал азір олар азан ктеріп, тары орнына, бгін екі есе етіп кріш салып жатыр… Бнысына араанда Чжао Хойды скеріні аман-есен жеткенін тойлама трізді. Бізге арсы тек шамалы алан ойма ойы бар.

— Жасы, — деді Абылай. — Мені Ордама мы басы батырларды тегіс шаырыдар…

Сегірбай алдыы шепке кетті. Жан-жаа олбасшы батырларды жинауа шабармандар жнелді.

… Абылай Ордада жападан-жалыз отырып, алы ойа шомды. Ерте таерте не істеу ажет, соны бгін шешуі керек. Абылай алай шешсе, таерте а бура солай арап жататын болады.

ырын рыс басталалы, міне бірнеше кн тті. ырылан шршіт бізден он есе кп дейік, біра Фу Де ме Чжао Хойа ол дым да емес. Ал аза еліне келсек… «Атабан шбырындыдан» бері лі брыны санымыза жете алмай келеміз. Бізге рбір жігіт ымбат. Жарайды, Фу Де мен Чжао Хойды осы екі олын жесін-а, сонымен соыс біте ме? ытай бодыханы шінші, тртінші, бесінші, алтыншы олын жібереді… Жо, азір аза еліні ытайды мы басты айдаарына арсы тра алар дрмені жо… Ол айдаарды олына тскен аза рулары зірге шыдай трсын…Тірі алу шін суыр болып жерге кіріп, таутеке боп за шысын, йтеуір, рып кетпеуді жолын іздесін… Ал, азір бізді борышымыз неде? Шршітке азаты оай жау емес екенін крсетіп, скерімізді аман-есен елімізге айтаруымыз керек. Шршіт соымыздан ума болса, сонда крсін бізді кшімізді. рине, аылы су боп кетпесе бізді умайды… умаса тебе-те тскен боп айрыламыз…

Ал скерімізді айткен кнде де аман сатауымыз ажет. оан билері Млікті боса жіберіп отыран жо ой. Оларды ойы ап-айын: шршіттер аза жауынгерлерін ырып жатанда, срия Млік азаты болаша ханын лтіреді… сол кезде оан міршілеріне кім арсы тра алады? Баз баяы аза елін талан-тараж етіп, талап алма. рине, оан билері здеріне е олайлы жерлерді кні брын белгілеп ойандары да млім, йтпесе Арал теізі тсында оларды жасатары текке крінбесе керек-ті. Шршіт шапыншылыы оларды ойына да келер емес. Алла-таала зінен зі сатап алатындай креді. Шршіт пен оан миратыны ортасында аза олдары тр. Надир-шахты Хиуадаы лдары да ытай айдаарыны бар екенін естерінен шыаран. Бар айналдыратыны аза елі. Бізге тиіспеген, кз алартпаан бір кндері жо. ытай бодыхандары алда-жалда аза скерін рта алса, шршіттен блар аман ала ма? гізге туан кн бзауа да тумай ма? И, сйтеді. Ал, кенет олар бізбен біріккен кнде де, ытай айдаарына оан мен Хиуа да ттеп бере алмайды… Сондытан зірге…

— Бгін тнде біз кейін шегінеміз, — деді Абылай, батырлар скери кееске жиналып болан со, — артымызда уыншылара ттеп беретін болмашы алан ана алады.

й іші тына алды. Ызыдап шан масаны дыбысы ана естіледі. Батырларда н жо…

— Бнымыз ашу ой! — деді аракерей абанбай натпаан пішінмен.

— И, солай десе де болады, — деді Абылай саспай. — Біра бл аза батырларыны ажалдан орып ашуы емес. скерін сатауды амалы.

— Бан біз тсінерміз-ау, — деді анжыалы Бгенбай, — соымыздан ерген жрт не дейді?

— Дер кезінде шегінбесек, енді жиырма кннен кейін, тек сіз бен біз ана тірі алармыз. Оны зі де неайбыл, — деді Абылай, — лік жинаушылар кешегі айаста жеті жз кісі лді деген хабар келді. Алдыы кні алты жздей жігіт аза болды… Кнде осындай шыын етсек санадар, анша кнге жетеміз?..

— Абылай слтан жн айтып отыр, — деді Жнібек тархан амшысын алдына тастап, — шегіну керек. Біра ай тса барып бекінеміз? Соны аылдасайы.

Мысылшыл анай мырс етті.

— Торайа тартамыз. ытайдан ашса, ар жаында Орынбор бар.

Шршітпен бетпе-бет кеп шайасуды ана білген кейбір аза батырларыны бл оианы тереірек ойлауа релері жетпей жрген-ді. Сыла анай кп адамны ойын айтып салан. Осы отырандарды кейбіреуі Абылайды Россиямен жаындасуын жн крмейтін. Тіпті оны айыпты санайтын. Блар алай десе олай десін, Абылайды кз алдынан жаында ана болып ткен жоарларды анды айылы халі кетпейтін. тте не керек, жаа йел патша зіні империясында не болып жатанын лі а ойан жо. Соны салдарынан Абылай да шршітті сазайын тартыза алмай отыр.

— Ж, жетер! — деді ол аыры кесімін айтып, — аза еліні тадырын ккпара салатын заман емес. Ккше теізге дейін шегінеміз. Одан рі бармаймыз. Ал шегінген скерге алан боп, з жігіттерімен бір батыр алсын!

Абылайдан батырлар йарымынсыз зілді-кесілді жарлы естіп крмеген олбасшылар не дерлерін білмей, абыржып алды. Ешкімнен аыл срамай, блай бйыра сйлеуі оны ел тізгінін з олына біржола аланын аартандай еді. Мндай ылы тек лкен Орда ханына ана лайыты болатын. Батырлар осылай абыржып отыранда, Батыр Баян:

— скер соында алуа мен бармын! — деді.

Абылай орнынан трегелді.

— Онда сз осымен бітті. Жарыты а бура алай шгіп жатыр екен, енді соны крелік…

Ары шетінде жайылып жрген а бура келе жатан кісілерді кріп, бері беттеді. Абылай «бурашым, бурашым» деп еді, бір тізерлей барып, Ккше теізге арай басын бере шге бастады…

… Екі жаты негізгі кші тгіл атынаспаанмен, бгін таы ырын рыс болды. Тек ымырт жабыла, Абылайды бйрыы бойынша, азаты алы олы кейін шегінді. Беттерін Ілені тменгі саасына бран алы скерді арт жаынан орап, зіні тадаулы мы атты олымен Батыр Баян алды. Блар бос жатан жртты р жерінен от жаып, скерді шегінгенін жауа сездірмеу шін алдамшы крініс жасауа кірісті…

Негізгі ол Балаша арай он бес шаырымдай ткенде ана, жігіттер арасында ккіл шыа бастады.

— Сір, біз шегініп бара жатан тріздіміз ой.

— Тн ішінде осыншама жедел жргенімізге араанда, шегіну былай трсын, ашып бара жатпаса нетсін.

— ашса, ашып бара жатан да болармыз. Олар тым кп ой.

— Кп деп жоардан аш, ытайдан аш… бден су жрек боп летін болды ой тіпті.

— ндеме, шыраым. Біз шегінгенмен, шршітті олында алан ел ереуіл шыарып жатыр деседі…

— Оны Абылай біле ме екен? ашар, лжадаы йыр мен азатар бас ктеріпті…