Отчаяние (на каз.яз.)
Шрифт:
— Бны саан кім айтты?
— Жртты брі айтып жр ой…
— Брі дейсі бе?.. И, солай шыар. Жрта не бетімізбен араймыз. ытайдан орып ашты дейміз бе?
— Шыраым, бізді тадырымыз азір батырларды олында. Ал батырларды тадыры Абылайды олында. Шегінсек со кісіні аылымен шегініп бара жатан болармыз.
— Шегінуге анша аыл керек? — деді, абаы атулы, бгінгі рыста жалыз аасы оа шан жас жігіт. — Абылай аылды болса жауды жеуді жолын таппай ма?.. ашу атынны да олынан келеді.
Алдыы жата келе жатан Ттіара жырау брылып кейін арады. Ай жаа туып, жер-дние сл ашыл тартан. Жігітті атыы абаынан те кйінішті екенін ты.
— Ауыл иті ортаа алса, ккжал асыр да ашып тылуа тырысады, — деді ол жігітті жбатып. — Асыпа, иттер андыздап
Жігіт жауап айыран жо. Енді біраз жргеннен кейін алы ол Ілені бір жалпа іріне келіп аттан тсті. скер кешкі асын ішіп, азыра кз шырымын алсын деп бйырды Абылай. Заматта остар тігіліп, р жерде азандар ктеріле бастады. Біра жауынгерлерді трінде ре жо. ашандарына орланандай мойындарына су кетіп, иытары салбырап, р жерде топ-топ боп жиналып, кбір-кбір сйлеседі. Абылайдан рсат алып, Ттіара мен Ктеш жырау осы ждеген топтарды арасына барып, кілдерін ктермек болды.
азаты шырай салан н шыан жерге заматта жиналатын деті. Бір ошаты жанында отырып Ттіара «алты ырды астынан естілетін» кшті даусымен бір айайлап ап, термені желдірте жнелгенде, р жерде шоырланып асты пісуін ктіп жрген жігіттер, лезде сол маа жинала алды. Жырау осы рыста кзге тскен жігіттерді ерлігін айтып, жртты жабыан кілін ктеріп-а тастады. Енді кп арасынан:
— У пле! Жігіт болса Малайсарыдай бол!
— Япырай, аракесек апан андай мерген еді!
— Уа, Бгенбай батыра кім жетсін! Алты алашты айдары ой!
— Ойпырмай, шршітті ырамыз деп жріп, кп ызыты крмей алыппыз ой, Тте-еке, лгі жуан ытай сыпайыны алай ашанын айтадан айтып беріізші!
Ттіара жырау екі кзі оттай жайнап, термеге айта басты.
Жуан арны іркілдеп,
ытай ашып келеді.
зірейілдей зіркілдеп,
Жабай уып береді.
О заман да б заман
Мндай ызы кім крген
Сан бйгеде жлде алан
Шабысы соан желмен те,
Аты шулы Кертбел,
алды кейін жете алмай,
Жуан рса, май басан
Сыпай кетті тылып,
ашан кезде, жігіттер,
Бл шршіттен кім асан!
Осыны алдында ана иіндері тсіп, салбырап отыран жрт мз-мейрам боп, дуылдасып алды.
— О, ері-ай!
— Шіркінні жаныны тттісін арашы, Кертбелге де жеткізбей кеткен.
Оша басы ду-ду клкі…
… Біраздан кейін жігіттер астарына тоымын, бастарына ерін жастанып, ттті йыны шаына енді. Бдан мы жыл, екі мы жыл, ш мы жыл брын да ата-бабалары дл осылай йытаан. Ежелден келе жатан осы кне халыты етін жеп, сйегін мрнынан шыарып тастама боп, ытай айдаары аза даласына дл осылай сан рет кірмек болан. Біра рашан да басыншы жауды крек тісі быт-шыт боп сынып, мадайлары таса соылып, Жоар апасыны тар шаталынан зер тіп, талай рет кейін шегінген… Жыраулар бгін ата-бабаларыны сол ерлігін жас рпаа жыр ып толады. Жырау сздері миларына онан жігіттерді тсіне айдаарлар кіріп, кейбіреулері шошып оянып, алдаспандарына жабысты…
Олар та саз бере, лемді тітірете кн кркіреп, шелектеп жауан жабырдан оянды. Абылай бар олын тез ата ондырып, йып тран алы жауын- а арамай, жола шыты.
Кн шыа жабыр басылысымен осын буырана а кбік атып, долдана тасыан зенге кеп тірелді. Тасыан зенні трі адам шошырлы, ждырытай тастарды шыр кбелек айналдырып апаылша аады. Алдарында ткел бермес долы зен, арттарында ытайды алы скері, жрт дадарып алды. Осы кезде мы жауынгерімен Батыр Баян кеп осылды. аза жігіттері та ата ытай шебіне тиіпті. Бларды аз екенін біліп алан Чжао Хойды атты скері арсы шауыпты. йтеуір жер жадайын жасы білетін аза жігіттері, жбын жазбай рыса шегініп, тылып кетіпті. ытай уыншылары содарына тсіп, тек алы жауын басталан со ана кейін айтан крінеді, Сйтіп азатарды ашаны ытайлара млім боп апты. Бларды ытайды кп скері айтадан ууы ммкін. ауіп р саат сайын кшейе берді. Оны стіне тасыан зен айтатын емес, арнасынан асып, брынысынан да бетер тырына бастады. Жрт бл араны «Кркіреуік» деп бекер атамаан
екен, а кбік атан толындары грілдей кіріп, адамны арадай зре-тын алады. алы ол долы зен мен жау скеріні арасында алып, атты ысылды. Міне осы кезде Ттіара ала арай суырыла шыып, домбырасын безектете, саылдап оя берді.амысты басы майда, тбі сайда,
Жнібек Шаша лы болат найза.
Алдынан су, артынан жау ысанда,
Ер жігітті ерлігі осындайда!
Бкейді айт Саыр менен Дулаттаы,
Дербіслі, Мадайды айт ыпшатаы,
зге батыр айтса да бір айтпайтын.
Сары менен Баянды айт Уатаы.
Аашта биікті айтса араайды айт,
Жігіттік, ерлікті айтса Бгенбайды айт,
Найзасыны шына жау мінгізген
Еменалы Керейде ер Жабайды айт! —
деп батырларды аруаын озап, зенге тсідер деп ран тастады.
оянды амыс, ерді намыс лтірген. Аты аталан батырлар тасып жатан зенге тсуге ыайлана бастады. Брінен брын, стіндегі ауыр киімін де шешпестен, долы аыса бірінші боп Батыр Баян ойып кетті. Абылай оан арап трып: Батыр Баянны кеше шегінген скерге алан боп зі сранып алуынан, бгін тасып жатан зенге жрттан брын тсуінен, аяулы батырды айдап салып жрген — жалыз інісі Нояннан айрылып, лі жазылмаан асіреті екенін ты.
Батыр Баянмен ілесе аты аталан батырлар суа тсе бастады. Олара зге жігіттер де осылды. Сйтіп алы ол аман-есен зеннен тті. Блар бергі бетке шыып, стеріндегі киімдерін кептіріп жатан кезде, Кркіреуікті ары бетінде Чжао Хойды атты скеріні барлаушылары да крініп алды.
— зенні бергі бетіне бірде-бір шршіт шыушы болмаcын! — деп Абылай таы да Батыр Баянны мы жігітін тастап, зі алы олмен ала арай жріп кетті.
Біра, бларды соынан сол кні де, келесі кні де ешкім уып келмеді. Ары бетке жіберілген барлаушылар: б жата шаын олмен алан алыпты. Ал ытайды баса бар скері здері жаында ана басып алан жаа лке — Шыжана айтыпты деген хабар келді. Чжао Хой скері бері арай тісіменен Шыжандаы аза, йыр айтадан бас ктерген. аза олдарын ума тгіл, «байтал тгіл бас айыны» кебіне шырап, ктерілісті басу шін, Чжао Хой скері кейін шегінген. Атты скер олбасшысымен араздасып алан генерал Фу Де де, ел талаудаы олжадан р алмаймын деп Чжао Хой скеріні соынан кеткен. Сйтіп аза даласы б жолы да ытай басыншыларыны аарынан аман тылды.
Бір жетіден бері жауын ктіп тыныып алан Батыр Баян жасаы енді бір кні тнде Кркіреуіктен тіп, ытай шебіне арай беттеді.
Батыр Баян ертеіне-а, ас арая здеріні осыдан он кн брын тастап кеткен бекіністеріні тсына кеп жетті. Мы жігітін тменгі ойнауындаы адыр, асуларды арасына тастап, зі екі серігімен биіктеу бір тбені басына шыып, ары жатаы ойпатта жатан ытай жауынгерлеріні остарына кз жібереді. Ымырт жаа ана тскен, скерлер кешкі асын дайындап жатса керек. Бкіл алап бойы быжынаан от… Санап кріп еді, мыа таяй беріп жаылысып кетті. «р ошаты жанында жеті-сегіз адамнан болан кнні зінде де мынау ойпатта кемінде он мынан астам ытай жауынгерлері бар-ау. Ал біз болса — мыа зер жетеміз» деді ол ішінен. Сйтті де бір туекелге бел буды «ойламаан жерден тиген олды бірі жзге татиды, оан тыныш жатан елін шап- ан ытай басыншыларына деген аза жауынгерлеріні жрегіндегі ашу-кегін ос! Туекел!»
Батыр Баян сол кні тн ортасы ауа, ытай скерлері тегіс йыа кеткен кезде жауын шаппа болды. Біра кзетшілер отыран бекініс-шепті оралып тіп, йыда жатан жауынгерлерді ары ткпірінен тиюді дрыс крді. Сонда ана бларды клін ккке шыруа болады. Батыр Баян з ойын жігіттеріне жеткізді.
— Сізді бл рекетіізді Абылай остар ма екен? — деді лдекім Батыр Баянны ту сыртынан.
Біра Батыр Баян з шешімін згерткен жо. Тн кзге тртсе крінбейтін тым араы еді. Тгілетін анды жасырысы келгендей тксие тнерген. ытай шебіне жіберілген барлаушылар жау остарыны бер жаында тере сай бар екенін айтып келді.