Отчаяние (на каз.яз.)

— Тілегіді тегіс абылдадым, — деді лшынып. — Теміразы туа мені осы арада кт. Ел жатанша жылыа барып ос креді стап келем.

Ноян удесінде трды. Батыр Баянны Тлпаркгінен осал сопас ос креге мініп, блар Теміразы туа: «У, алла, жолымызды о ете кр», — деп отстікке арай «шу!» деп жнеп берді.

ос креді тнде Ноянны алып кеткенін, ауыл адамдары сскеде клге жылы келгенде бір-а білді. Ауылда Ноян да, ралай да болмай шыты. ос креге арналан шоландаы кміс ер-тоым да жо екені аныталды. арсаа бркіт салуа шыан сбегі та атып бара жатанда, Іле жатаы Жоар еліне арай шауып бара жатан екі салт аттыны кріпті, Ноянны ралайды азыруына еріп, Жоар еліне ашанына енді ешкім шек келтірмеді. анша иналса да амалы жо, ауыл асаалы, бл хабарды Батыр Баяна барып жеткізді.

— Ер Ккше, Ер осай, Батыр Баян, Уаты аруаын ккке ктеріп едідер, — деді ария, — сендер ккке ктерген жалауды Ноян бала жерге тсіріп тр. кімін зі айт, амалын зі тап!

Жоар ызыны бір кле араанынан періште де жолынан таятынына шек келтірмеген Батыр Баян айтарып ештее сраан жо. Кесел болып іште жат- ан кйігі, еліні намысы, жалыз інісінен айрылу аупі — брі-брі жан-жаынан абаан иттей амалап жан сезімін астан-кесте етті… Батыр Баян енді бір-а шешімге тотады. Бір ыз шін елін сатан ара бетті алайда ола тсіріп, зі жазалама болды. Сауыт-сайман киместен, керегеде ілулі тран ыпша садаы мен сауыт бзар ос жебе салынан орамсаты жалпа кміс белдігіне байлай сап йден атып шыты. немі белдеуде тратын Тлпаркгіне міне сала, б да отстікке арай шаба жнелді.

Ешкім тота деген жо.

Батыр Баян за шапты. Отаудай боп жаралан Тлпаркк тер шыан сайын арыштай тсті. Тс ауа Жолдызек деген жерге таяанда, алдындаы екі араны крді. Бл — Ноян мен ралай еді. ос кре анша жйрік боланмен, то кйінде за шабыса шыдамай, оптыып, болдыра бастаан. ыз бен жігіт арттарынан йытып келе жатан жалызды байады. Батыр Баян екенін айтпай таныды. Атыны шапан екпініне арап, батырды атты ашулы екенін де ты.

— А, дай, тара кр! — деп, ралай тебіне тсті.

Екеуі жарыса шауып, Жолдызекке таяп алды. Бл бір баытсыз жер еді. нарсыз, сорта. Бл арада брынды-соды талай адамны аны тгілген. Сол себептен де бл зекті Асан айы «Жолдызек» демей, «андызек» деп атаан. Осы жаман атынан шошып Атыай руы соы кезде бл араны жайламайтын болан.

Осы андызекке келіп аланын крген жас Ноян бір смдыа душар боларын сезді. ашанмен тылмасын байады да, атыны басын тежеп, тотай алды.

— ралай, е болмаса сен тыл! — деді ол Жоар ызына. — Тотама, шаба бер, не болса да зім крейін…

Ноян атынан секіріп тсіп, аасына арсы жрді. Садаын кезене ананы шауып келе жатан трінен шошынып, жас жігіт алтырап кетті.

— Кке, кешір! — деді кзі жаутадап, аасы аран бойы таяанда.

Біра дл осы стте атыны басын тартпастан йытып жетіп келген ашулы Баян ызаа шыдай алмай, ыпша садаын тартып алды. Башрт тсілімен істелген сйір шты сауыт бзар айы жебе жас Ноянны дл жрек тсынан кеп адалды, жас жігіт тіл атуа да шамасы келмей шып тсті.

— Ккежан, не істеді? — деп, ралай атыны басын брып айта шапты.

Екі кзі анталап кеткен Батыр Баян зегісіне шірене беріп, садаын екінші рет тартты. Ноянны тсына жетіп алан ыз ат стінен алпатай шып сйген жігітіні жанына сыл етті. ызып алан Тлпарккпен ораыта шауып зер дегенде тотатып, Батыр Баян да кейін брылды.

Клімсіреген ишаратын жоалтпай, боп-боз боп ліп кеткен інісін кргенде, ашумен не істегенін енді тсініп, кіре жылап Ноянны стіне лады. Екі бетінен аймалап сйіп, лден уаытта барып басын ктерді. Екі кзден жасы соралап, інісіні басында тізерлеп за отырды. Тек бір заматта ана жанында ыырсыан дауыса брылды. Бл ралай еді. Батыр Баянны зіне араанын сезді ме, ыз аыры рет кзін ашты. Бір кезде берген анты есіне тсті ме, Батыр Баянны егіліп жылап отыранын кріп, ызды кзінде бір шын жалт етті де сне алды. Ол енді ешбір кексіз, ашусыз, Баяна жалбарына арады.

— Ккежан, — деді нін зер-зер шыарып, — жалыз тілегім, Ноян екеумізді арамыза топыра салмай, бірге кміп кетііз…

Осылай деді де, сонау талмаусырап батып бара жатан кн кзімен таласандай, ара жерге кмуге имайтын айран слу ралай кзін жмып, о дниеге жре берді.

з олымен лтірген ос аяулысыны басында солылдай жылап Батыр Баян за отырды. Тек та сыз берген кезде ана, беліндегі болат анжарымен тере етіп кр азып, араларына бір уыс топыра салмай, ос баланын жер шаына беріп атына онды.

Батыр Баян аулына айтып келіп, ешкімге лм-мим деп тіл атпай, а рып, ш кн бойы жер бауырлап жатып алды. Тек тртінші кн дегенде орнынан трып, Уа руыны біраз батыр жігіттерін ертіп, Абылай шаыран Теліклге беттеді.

… Саынып кткен батыры келгенде, Телікл маайында жатан алы ол мз-мейрам боп уанды. Тек оны сзектен трандай сарайып кеткен жзін кріп та алды.

— Неге кешікті? — деп сраан Абылайа ана анды оианы бастан-ая баяндай кеп:

— Ел намысы бір кешірмес аатты іс істетті, — деді.

Аяушылыты білмейтін Абылай:

— Жоалтаны кп болса да кімі адал екен. Халы намысы ер нынан арты деді, — айы тек зідікі… Ал ата жолы бріміздікі. Одан таймааны — бл брімізді абыройымыз.

Абылай батырды бетіне арамай, алыстаы ккжиекке тесіле кз жіберіп, лденеге ойланып алды.

— И, Абылай слтан, сіз ділетін айтып трсыз, — деді Баян крсініп, — біра мені жрегімде жазылмас жара алды ой. Оны емі — тек ан тгу ана… ана — ан!

— Ондай ерлікке кн ерте-а туады, — деді Абылай. — Ер жігіт з жарасын рашан да жау анымен жазар болар.

Абылай сол кні білммбет ханмен аылдасып алды да, Кіші жз скерлеріні келуін ктпестен, алден Церен олындаы Тркістан улиеті мен Сырды сонау Арала дейін баратын тменгі жаындаы алаларды Жоардан айтып алу жорыына аттануа бйры берді. Бл шінші жыл тосанны екінші айыны бас шенінде, срсенбіні стті кні болды. азаты сол кездегі ататы батырлары мен Абылай бастаан ыры мыа таяу алы ол теріскейден кнгейге лап ойды.

Бл жолы жоры ш жзді басыны бір мол осылан жорыы еді. Осы сапар Абылайа да лкен абырой перді. ол ш салаа блініп, бір саласын жасы келіп алса да скери істе олбасшылы тжірибесі мол анжыалы Бгенбай батыр басарды. Бл ататы мбетай жырау:

Баян аула, ызыл Тау

Абыралы, Шыыс тау.

озы — Маыра, ой — Маыра

Арасы толан кп алма.

алматы уып ашырды.

ара Ертістен ткізіп,

Алтай тауа асырды.

Ауыр ол жиып алдырды,

А Шуліге ос тиіп,

алмаа ойран салдырды,

абанбай мен Бгенбай

Арын менен Наймана

оныс ылып алдырды, —

деп жырлаан Бгенбай мен абанбайды ерлігі ерекше крінген жоры еді. Бгенбай он мыа жуы олды басарып, Тркістан улиетіні солтстік жаына, алден Церенні лытауа аттанба болан Соза бекінісі тсына арай беттеді. олмен бірге ататы жырау мбетай аттанды.

Екінші олды Жнібек тархан басарды. Блар Сыр бойыны тменгі саласына арай сапар шекті. Жнібек скеріне тек ана Торай, Ырыз бойын жайлаан Орта жзді жігіттері ана емес, бан Сырдария жаасындаы здеріні атамекен оныстарын айтарып алма болан Кіші жзді Шекті, Табын, Тама, Адай секілді біраз руларыны жет жігіттері осылды. Бл олда сол Тораймен шектес Сарыкеш маындаы Уаа жататын Ттіара жырау бар.

шінші олды (негізгі олды) Абылайды зі басарды. Бл сап Шиелі, Жааоран бойларымен кеп Тркістанны зіне кнбатыс бйірінен тимек болды. Бнда азаты аты шулы батырларынан: Баян, Сырымбет, Жанза, Малайсары, Жпек, сл кейінірек келіп осылан абанбай болды.

Абылай олыны ас-суын дайындап, жауынгерлеріні кір-оын жуатын бір топ атын-алаш, ыз-ырынмен бірге, абанбайды Гауардан туан ызы Назым жорыа шыты.

Бл жолы Баянаулада Бар жырау сыраттанып алып ойды. Оны орнына жазда Абылайдан Ботаан мен Жанайды нын лемен сраан он жеті жасар Ктеш аын ерді.