Отчаяние (на каз.яз.)

Біра шабылан елден Батыр Баянны жігіттеріні олына жнді олжа ілікпеді. Тек шу дегенде оршауында алан бір топ ыз-келіншек пен аздаан мал-млік ана олдарына тсті. Босан елді кп дниесі Іле зеніні суына кетті.

рыс бітіп, болмашы олжаа кілі толмай тран Батыр Баянны кенет екі бетіне ан жгіріп лпырып сала берді:

— Мынау адам баласы ма, лде періште ме? — деді ол асында тран Жпек батыра, ола тскен бір топ ыз-келіншекті ортасындаы, лбіреген жас слу ызды крсетіп.

— Бл орен батырды он бес жасар жалыз ызы ралай слу, — деді Жпек.

— ай орен?

— Кеше Жанатай батырды найзалаан, ал бгін сені олынан аза тапан жоар батыры орен…

Баян Тлпаркгін тебініп ап, оршауда тран ыз-келіншекті бір шолып тті. ралай десе ралай-а екен! Млдіреген екі кзі тостаандай, ара торы жзі сл аны ашып уыл тартан, ола шашы шбатылып зегіден асып жатыр, басына киген сйір тбелі ндыз бркі мен кміс зерлі ара мапал ынама бешпент-шалбары кміс ер-тоымымен жарасып тр. Осынау крік, жарасты кзді еріксіз тартып, барады. ыза тесіле араан Батыр Баян ждей жаудыраан араат кзді иыынан зіне деген бір шпендікті шынын сезіп алды.

— Аты кім, ралай ма? — деді ол ыза.

— Атым ралай, біліп трып несіне срайсыз? — ыз теріс брылып кетті. Біра ол аза батыры атын алай біліп аланына та алды. Баяна сол стте бір туекел ой келді. Жрегін ртеп бара жатан сезім жалынын баса алмай:

— Мына ыз мені олжам! — деді ралайды амшысыны сабымен мезеп.

Ат жалын тартып мінгелі Баянмен зегілес болып келе жатан Жпек сан олжаны блген кездерінде йгілі батырдан брын-соды мндай сзді естіп крмеген-ді. Баян сзіне бл да таырады. Жолдасыны бетіне кз ырын сл аударды да, батырды андай сезім билеп транын енді ып:

— Болсын! — деді сосын кзетші топты екі басты жігітін шаырып алды. — ралай слуды кздеріні арашыындай сатадар. А бетін ара-зын шоып жрмесін. Бл ыз Батыр Баянны олжасы. тыдар ма?

— ты.

зіне станан крікті кісі азаты аты шулы ардагері Батыр Баян екенін ралай да ола тсісіменен-а срап білген. кесі оренні сбесіне кк найзасын бойлата блап, Батыр Баянны лтіргенін з кзімен крген. ола тскен киікті лаындай жаутадаан жас слу, «мына ыз мені олжам» деген батырды сзін естігенде, жрегі дір-дір аып, н бойы алшылдап кетті. «Олжа!» деген сзді ар жаына не жататынын ес білгеннен-а тсіне бастаан слу ыз дл осы стте кесін лтірген адамны еркіне берілу — зі шін кешірілмес кн деп есептеді. н бойын енді бір ызаны, айтпас айсар кекті оты билеп кетті. «Сені олжа болып асыа жатпаса ант етемін, — деді кенет кбірлеп жоар йелдерінше екі олымен ккірегін басып. ыз дл осы ашу стінде, Батыр Баян кесін кзінше лтіріп, зін андай жылатса, Батыр Баянны да дл зіндей боп жылауын арман етті. Шамасы келсе кек алуа анасыны а стімен серт берді.

Ат жалын тартып мініп, жорыа аттаналы Батыр Баян осы сапарын е олжалы сапарым деп есептеді. Біра зге серіктеріні абаы атыы еді. Бны Батыр Баян байаан жо, есіл-дерті жоарды ттын ызы болды да трды. Тезірек Обаана жетіп, некесін иызып, шінші йелі етіп аланша асыты… Батыр Баянны зіне деген ыыласын іштей сезсе де, ыз кілі селт етпеді, ол кзетші жігіттерден елде Батыр Баянны он бес жасар інісі бар екенін естігенде, жрегіні тбіне бір срия сырды тйгендей болды.

ол за жріп, аыры Обаан зеніне де жетті. рыста аза тапан балаларын жотаан кемпір-шалдар мен ерлерінен айрылан аралы йелдер дауыс ып, бкіл даланы басына ктерді. Сйтсе де жаудан олжалы айтан Батыр Баянны алдынан шыып оны жеісімен ттытаан ел адамдары да кп еді. Батыр Баян серіктерін біртіндеп, таратып, жиырма шаты жігіті мен ралайды ана жанына алдырып, з аулына таяан кезде, жанында он шаты рбысы бар, алдынан Ноян шыты. Астындаы а боз жорасын аызан алпында: «Кке! Кке!» деп аасыны асына жетіп келгенде, уананынан екі кзі жасаурап кеткен Батыр Баян, інісін жас баладай атыны стінен ктеріп алды.

— Ккетай, бден саындым ой…

— Жалыз баурым. Сені кргенше зім де ліп ала жаздадым ой.

Аасыны шаынан босанан Ноян енді з атына айта мініп, Баянны зге серіктерімен амандаса бастады. Кенет сл кейінірек тран ралайа кзі тсті. Сол-а екен, жас жігітті бойын бір ысты леп шарпып кеткендей, ат стінен ауытып барып, зін зер стап алды.

— Кк…е, бл кім? — деді тілі крмеле сйлеп.

«Жеге» деуге Батыр Баянны аузы бармады.

— Ттын ыз ой… — дей салды інісіні сзіне мн бермей. Бл кезде ралай да жаудыраан араат кзін жас Нояна адап алып еді. Кенет ызды да екі бетіні шы ызарып, бойын бір ттті сезім ртеп кетті. Жас жігіт кз тоярлытай сымбатты екен. Тіпті тр-келбеті аасынан да крікті ме алай. ыз жрегі алып-шып, жігіт бетіне таы арады. Ноян да одан кзін алмай тран, екі жанар тйілісіп, бір-бірінен ажырамай сл трды да, екеуіні де ішіне от тастап барып тайып кетті. Осы стте ыз да, жігіт те бірінсіз бірі мір сре алмайтынын тсінгендей…

— Сауа, кке! — деді Ноян аасына жалына арап. — Бір жолы олжады маан и!..

Баянны жрегіне біреу анжар сып аландай болды. Жайшылытаы детіне салып, «ала ой» дей алмады. «Жо, бл жолы срааныды бере алмаймын» деуге інісіні кілін таы имады. Аузына сз тспей кп трды.

— Мндай сауа тілеуге, Ноянжан, сен лі баласы ой, — деді бір уаытта даусы арлыып. — Ер жет, саан бдан да слу ор ызын кеп беремін.

— Жо, кке, маан ор ызыны керегі жо, осы сраанымды бер, — деді Ноян, жоар ызыны отты жанарыны лебіне еріп бара жатандай, екі беті бал-бл жанып.

Дл осы стте ралай слу н осты.

— Ккежан, — деді б да Батыр Баянны туан арындасындай еркелеп, — мені кем жо ой, сізді бдан кейін «Кке» деп атаймын. Берііз ініізді бір тілегін. Мен де сізден соны алаймын.

зіне Жоар лебізімен азаша тіл атан слу ызды сиырлы сзін естігенде, Батыр Баянны жаны брынысынан да кйіп кетті, не дерін білмей.

— Жасы, кейін крерміз! — деп атына амшыны басып ап, ауыла арай шаба жнелді.

Осы кннен бастап, Ноян мен ралай арасында махаббат оты рши тсті. ыз жігітті анша жасы крсе де ызыл ернінен сйгізуден артыа бармады. Ноянны махаббаттан есі ауып, басы айналды. ыз одан крі естияр еді. кесіні Батыр Баян олынан алай лгенін кз алдына елестетсе-а боланы, з бойын жинап ала ояды. не бойын кек кернеп, атуланып кетеді.

Ал Батыр Баянны жрегі ан жылауда еді. Екі жасты бірін-бірі шын сйгенін крген сайын, ртене тседі. Ер жігітті ашыты сезімнен арылуы, кк темірді суарылып, рыша айналуымен те. з жрегін айта сотыру шін, оан енді баса адам боп туу керек. Біра ел-жртыны намысы, туелсіздігі шін жанын июа дайын Батыр Баян, жасы крген інісіні кілі шін, зін-зі иянат жолынан стай білді. Жрегі оттай ртенсе де, Нояна ралай слуа йленуге рсат етті.

Аасыны мндай жомартты еткенін естіген Ноян сол кні кешті батуын, аяымен шо басып трандай шыдамсыздана ктті. Кшпелі елді ыз бен жігітіні бірін-бірі жасы круі таза, риясыз тсінікті келеді… ой ораланып, ст пісіріліп, ыз-ырын алтыбаана шыатын мезгіл де жетті. Латыран а сйекті іздеген боп згелерден блініп кеткен Ноян мен ралай сай жаасында оаша кездесті. Жігіт жрегі алабртып, аасыны ралайды зіне сауаа ианын айтып берді. ыз бл сзді естігенде жігітті шаына кіре солылдап жылап жіберді. Біра сол стте кенет оны кз алдына баяы бір сурет таы елестеп кетті. Батыр Баян сгіте салан кк найзадан ліп бара жатан ке, су жаасында жер шатап боздаан ана… Соны брін кешіп, енді міне ата жауыны інісіні шаында тр! Неткен опасызды!

ралай бойын жинап алды.

— Ноян, — деді ол ысты жасы бетін жуып, — дниедегі жалыз арманым зі болды. Сенші… Мен мгі сендікпін… Біра жалыз ана тілегім бар. Бер соны.

— Бердім. Айт.

— Кке Батыр Баян шапан елде жалыз анам алан еді. Мені кетіп бара жатанда, жер бауырлап жатып: «лыным, мені а батамды алмай ерге шыпа!» деп еіреп алып еді. Ана тілегін атауа ант беріп едім. Сол антымды орындауа мрша бер, содан кейін мен мгі сендікпін.

Жігітті жрегі дір ете алды, олындаы а сыны енді мгі айып болалы транын сезгендей:

— Сонда мен не істеуім керек? — деді абыржып.

— Жо, сен ештее де істеме. Сені мнда тастап зім де кете алмаймын. Кішкентай жрегімді білегіе шынжырлап байлап ойандайсы. Ол шынжырды зетін менде дірет жо. Бар тілегім біреу-а: екі жйрік ат кел. Тады ктпей бізді елге ашайы. Тірі болса крі анамны батасын алайы, лі болса басына барып йбатмия ызыл гл ояйы. Содан кейін мен мгі сенікімін. Жары етпей кі етсе де мір-баи ризамын. Тек жзіді кріп, маайыда жрсем боланы.

шаында тран жас слуды кзінен аан ысты жасы жігітті албырт жрегін орасындай балытып жіберді. Ерлікті, ділеттікті арман еткен бала жігітке дл осы стте ызды иыла айтан бір сзі дниедегі е ділетті, е асиетті сз боп естілді. ралайды ана тілегін орындауа рсат ет деген тінішінен оны аншалы пк, адал, асиетті жан екенін брынысынан да арты сезіне тсті. Дл осы стте ыза еріп, туан елін тастап жау жаына ашу — ел-жрты кешпейтін ылмыс саналатыны есіне де келмеді. Тек сйген жарыны адамгершілікке жататын кнсіз тілегін тезірек орындауды борыш санады. Ол зін енді сонау млдір аспанда кз жетпес шыа ктеріліп бара жатан ырандай сезінді.