Отчаяние (на каз.яз.)

Бл сздерді айтып тран Сршаыз ханны е сйікті осаы екенін тсінген Жамантай…

— п, айтаныыз орындалады, ханша… — деп басын иді.

…ш кннен кейін лы жз скерлеріні оандытармен рысы Тркістан шаарыны кншыыс жаында басталды. оан міршісі лім хан жртты зі ерте білгенменен, соыс тсіліне аныпаан, скери тжірибесі аз жігіт еді. Божбан ауылдарына жіберген тышылары арылы Абылай ордасында болан оианы брін білген. зіне андай олды арсы шыатынын да естіген. Тек білмегені — Абылай мен Елшібек батырларды трт мы олмен бір бйірінен Ташкент шаарына арай тіп кеткені ана еді. Артында жау бар деп ойламаан лім хан мен крі тарлан Ерден батыр бар скерін Тркістан тсына тккен. Алпыс сана ола ие болан жас хан лы жз скеріні бетін айтарысымен, оларды соынан уып берді. Бкей, Саыр, Жабай басаран жасатар, кшпелі елді ежелгі тсілін олданып, статпай, р шегінген де отыран. Тжірибелі Ерден батырды «бос уа беруді ажеті болмас» дегеніне арамай, жауынгерлеріні кптігіне сенген лім аза жігіттеріні соынан алмаан. Сйтіп олар здеріні арты шебінен тіпті алыстап кеткен.

Бл кезде Абылай мен Елшібек басаран трт мы ол Ташкентке кеп тиді. Ташкент ораншылары арсы тра алмады. Бларды кбі хан мірімен, кн кріс шаруасынан амалсыз ол зген ала жатаы, жалыз атты диан, не болмаса лі сойыл сілтеуді жндеп йренбеген, тек батырларды кеу-кеуімен «шапыншыларды ырып салма» болан бала жігіттер еді. Блар аза атты скеріні тегеурініне шыдай алмай, шаар кілтін Абылайа кеп тапсырды.

Ал Тркістанды ала оямыз деп лепіріп келген оандытарды негізгі кші кенет шегінуін тотатып, табан тіресіп трып алан аза скеріне ттеп бере алмады. Жан-жатарынан жапа-тармаай сан рет ат ойса да, сай-салаа бекініп алан Дулат, Жалайыр, йсін жігіттері жауды маына жуытпады. ардай бораан сада жебесі мен пілтелі мылтыты оына шыдай алмай, оандытар жел рлеген шптей, кейін арай сан рет жапырылды. Кейде тіпті азаты салт атты жауынгерлері здеріне арсы дрсе оя беріп, кп жігіттерін найзамен тйреп жер штырды. рыс осылай шінші кнге созылды. здеріні кптігіне сенген оандытар, енді аыры айаса дайындалан. Дл осы стте «Ташкентті Абылай хан басып алыпты!» — деген хабар жетті. Бан оса «Бар жырау барып азырып, Ташкент маындаы алы ауылдары таы аза жаына шыып кетіпті. Абылайа кмекке Арадан кп скер келе жатыр-мыс» деген суы сз тарады.

лім хан мен Ерден батыр Ташкентті Абылайды аланына кздері жеткеннен кейін, енді здері ашуа мжбр болды. лім мен Ерден Абылайа елші жіберіп бітімге келуін срады. Абылай жртты енді дрліктіре беруді керек еместігін еске алып, тез-а бітімге келді. Бл бітім сол брыны бітімді кшінде алдырды. Тек оандытар осы жолы соыс шыындарын толы тлейтін боп келісілді. Жне арамаындаы аза руларынан алым-салы алмайтын боп уделесті.

Осылай здеріне тиімді бітімге ол жеткізіп аза жауынгерлері аратауа айтты.

Шат-шадыман алы ол. Борт-борт желген кіле сйглік азаы жылы. Абылайды а туын ктерген алы олды алдында бір топ жас жігіттер.

Бларды мінгендері жал-йрыы тйілген амыс ла, бкен сан жйрік, не болмаса лан андас бота тірсек сліктен жаратылан будан. Олардан кейін Бар жырау, Елшібек, Саыр, Бкей, Жабай батырлар оршаан хан Абылай. Астында омырауы салалаш, жотасы татайдай йма тя ара кк; атты ая майда желіспен лде нені гіме етіп, ар-ар кліседі. Бріні де жзінде шатты, оржындары то. Тек бір-а адамны ас-абаы жабыы. лсін-лсін зын мртыны шын тістеп, лдекімге азуын басып келе жатандай, ала арай сабырсыздана ентелей жортады. Анда-санда Абылайды ту сыртынан оты кзімен ата арайды. Бл — морт мінезді, хана деген ашуы лі тарамаан оыратты батыры аныбек еді. ос батырды біреуі жау олынан жарааттанып хал стінде елге айтан. оырат жігіттеріні алдында аныбек жал- ыз зі. Соындаы жігіттер бір-біріне сыбырлап ана сйлеседі.

Ттыннан босананнан кейін ккейлерінде тек ел намысы, айнаан аайынды ос батыр дереу оыратты ер жрек жігіттерін жинап, Саыр олына кеп осылан. Ал босануларына арындасы ндызды себеп боланын, оны Абылайды тсегінде тнеп шыанын білмейтін. ос батырды морт мінездерінен хабардар ауыл адамдары олара ндыз жайын айтуа орыан.

лім ханмен кездескен рыста екеуі де ажайып ерлік крсетті. Бірі жараланып кейін айтан да, екіншісі — кіші батыры аныбек, аасы Жаныбекті орнын жотатпауа тырысан. Ерлігіне ерлік осып, ан майданда жан аямай рысан. Осындай анызу бір шайаста, оыратты батыр жігіттері ашып бара жатан оандытарды соына тсіп шопарымен кк желкеден длдей рып кезек тсіріп келе жатан. Аты екпіндей жеткен аныбек біреуін енді рам деп шопарын ыайлай бергенде лгі атынан арып тсіп, тра алан.

— й, сауа! Жан сауа! — деген анау бан отты кзін адай.

Бл — Ерденні інісі Ералы еді.

Ералыны жаман атымен, брыннан да таныс аныбек енді орасан долдана тсті.

— Крсетейін мен саан жан сауаны! — деді ол шопарын ыайлай тсіп. — Айта бер иманыды, ара жз!

Жау олында зіні жалыз аланын крген Ералы аныбекті аямайтынын бірден тсініп, енді жалынбай луге бел буды.

— Сатылан! — деді ол аныбекке удай ащы тілмен. — Жалыз арындасы ндызды абыройын сатып, Абылайдан жаны ре алып еді, мен сенен ткен ара жз емеспін, м, лтіре бер!

аныбек шопарды ос олдай сілтеді. Ералыны басы быт-шыт боп, миы шашырап, денесі крс етіп жерге лап тсті. аныбек артына брылып араан жо, Ералыны жааы сздері лаынан кетпей, біреу жрегіне анжар сып аландай, боп-боз боп дірілдеп, з жігіттеріні жанына зер жеткен.

Сол кні зіні бір сенімді жігітінен ауыл асаалдарынан «ел жасылары» ндызды Абылай тсегіне апарып саланын, ндызды оан арсы болмаанын, ертеіне Абылайды бларды босатыдар деп бйры бергенін білді. Енді оны жрегіне намыс, ашу орлану — брі жиналып, жыландай адалды. Жрт бетіне арай алмай, сол кні тнде жігіттерінен блініп жеке онып шыты. Сол кннен бастап ешкіммен де сйлеспей, ашуа булыумен болды. Намыстанып, жаны кйінген аныбек бір мезет Абылайды жарып лтіруді ойлады. Біра онда мына жрт жндей ттіп, хан тсегіне баран ятсыз ндыздан кегімді ала алмай алармын деп сескенді. Абылайды лтіруді ол енді соына ал- дырды.

Кн бата алы ол азыртты етегіне таяды. Жігіттері жауды жеіп келе жатанына уанышты аратаудаы алы елді асаалдары мен ыз-бозбаласы алдынан шыты. Екі жа таяй бергенде, аныбек ауыл жастарыны алдындаы абоз ат мінген арындасы ндызды крді. Ералыны айтан сздері лаыны тбінен ап-аны естіліп, жрегі таы да удай ашып кетті.

— Абыройын сатып масара болан азын арындасыма да лім! Момын елді ан асатан, хан Абылай, саан да лім! — деді аныбек іштей, анды кім айтып.

Кп ішінен трып атсам жазысыз біреуге оым тиіп кетер деп, ол жаса шетінен бір бйірлеп оаша шыа берді. Бан ешкім блендей кіл де блген жо. Желе жортып келе жатан екі топ біріне-бірі таяу кеп тотады. Ауыл тобынан а боз ат мінген Сршаыз ана ала арай озалды. Сір, жеіс иесі Абылайды ттытама болуы керек. Біра ол аузын ашып та лгірмеді, ысылдай кеп адалан озы жауырын о оны ат стінен жерге шырып тсірді.

— Ал енді екінші жебем, Абылай хан саан! — деді скерді бір бйірінде оаша тран аныбек орамсатан сауыт бзар оын алып. — Содан кейін, а семсер, сен малынарсы зімні ысты аныма!

аныбек садаын ошау тран Абылайа кезей берді. Біра тартып алуа лгірмеді. зіні сол жа олты тсынан кеп адалан сйір шты айы отан теселіп барып ат жалын ша лап кетті.

Сршаызды оа шанын аарып алан Абылай, жалт брыланда, ыз аасы аныбекті де жерге лаанын крді. Атынан тсіп ызды асына барды. Бір тізерлеп отырып, ызды лі нры сніп бітпеген араат кздерін жапты.

— Кім атты Сршаызды? — деді айналасына арап.

— Аасы аныбек батыр, — деді кзет бастыы.

— Неге атты?

— Білмедім.

Хан лап жатан аныбекке арады.

— Ананы кім атты?

Бл кезде жасы мосалданып алан апан мерген ала шыты.

— Мен.

— Неге атты?

— Егер мен оны атпаанда, ол сізді ататын еді. Сада жебесін сізге арай мезеді.

Абылай бл оианы мнісін енді тсіне бастаандай болды. Жрегі алай-тлей боп ртеніп, Сршаыздан айрылып аланына атты кініп трса да, тіс жарып сыр бермеді. Тек лден уаытта барып:

— Жер ортасына келгенде бір уаныша жеттім бе деп едім, дай, оны да имады ой, — деді кбірлеп.

Жрт айбарлы Абылайды саал-шашы бозарып, млдем артайып аланын жаа байады. Кенет оны лкен анды кздері жар ете алды.

— Жігіттер, екеуін бірдей ардатап атар ойыдар! — деді жігерлі нмен. — Тадыр осылай шешкен трізді…

Аалы-арындасты екі жас бір зирата атар жерленді… Осы уаыта дейін Тркістанны кншыыс жаында «ндыз тбе» деген тмпешік бар. Бл екі жасты абірі.

…лы жзді басты рулары атынасан, жеіске арналан атаулы той болды. Осыдан екі жеті брын ат йрыына байланан жігітті туысы, кеше ана аза болан Жнібек, аныбек пен ндызды туан наашы аасы оырат руыны араларында ештее болмаандай, асаалы Нразыа Абылай ымыз йылан кміс кесені з олымен сынды.