Пастка для рэха

На вялікі подзіў, аперацыя прайшла даволі-такі паспяхова, але бацька дахаты не вярнуўся. Розныя хадзілі потым плёткі пра тыя падзеі, але сапраўднасць так і засталася тайнай дагэтуль.

І вось праз пятнаццаць гадоў мне паведамлялі (і не хто-небудзь, а родная цётка), што бацька знайшоўся. Як ставіцца мне да такой навіны, я не ведаў.

І ўсё ж я паверыў і, нават не адпрасіўшыся з працы, тэрмінова паехаў на сустрэчу з Немагчымасцю. Паехаў насуперак нявер’ю і болю, бо ў свеце не існуе выпадковасцяў. Мы выпакутавалі гэтую сустрэчу з ім. Мы прайшлі праз усе наканаваныя нам жыццёвыя іспыты, мы перацярпелі і смутак, і боль. Мы навучыліся несці ў сабе самы бясцэнны духоўны скарб — пакору. Гэта дзякуючы ёй збываецца ўсё нязбыўнае. Гэта дзякуючы ёй мы знаходзім у сябе моц смела глянуць у вочы сваім ворагам і катам. Бо моц нашая — у нашай слабасці. Бо толькі ў няшчасці загартоўваецца наш дух, бо толькі нашая слабасць здольная адчыніць дзверы людзям, якія чакаюць ад нас спагады, літасці і дапамогі. І ў параўнанні з гэтым усе мае нядаўнія клопаты і амбіцыі — такая дробязь…

Свет задыхаецца ад несправядлівасці. Свет знясілены ад гора і пакут. І ніхто з нас не застрахаваны ні ад бяды, ні ад няшчасця. Я ўдзячны Богу за ўменне адгукацца на чужы боль не з-за сваёй далікатнасці, а з-за таго, што чужы боль — гэта і мой боль. Гэтае ўменне не зляпіла з мяне эгаіста, яно дапамагло мне згрупаваць вакол сябе людзей, блізкіх па духу, людзей, якія дапамаглі мне падняцца з каленяў пасля недарэчнага падзення з вяршыні Піраміды Дасканаласці. Гэтае ўменне — і ёсць мая Вяршыня, мой стымул жыцця. Верагодна, калі б я не апёкся тады, я б так ніколі і не зразумеў усяго вышэй сказанага. Не зразумеў бы я таго, што Трактарысты і Азіяты — такія ж звычайныя людзі, як і я. Што ў іх, як і ў мяне, былі бацькі, якія іх любілі, для якіх яны назаўсёды застануцца самымі лепшымі ў свеце дзецьмі. Што і ў іх ёсць таксама дзеці, для каторых яны застаюцца самымі лепшымі ў свеце бацькамі. У іх ёсць сябры… Але ў іх не стае таго галоўнага, што адрознівае нас, — умення прымаць чужы боль, як свой. Ім ніколі не зразумець, што боль у двух сэрцах — гэта толькі палова болю.

Безумоўна, усе людзі розныя. Для адных загад узарваць мост праз невялічкую рэчку ў забруджанай, радыяцыйнай зоне — звыклая справа. Для другіх — гэта смерць... Не ведаю, што здарылася пятнаццаць гадоў таму з бацькам, аднак і сёння са мною жывуць у памяці яго словы, сказаныя нам з мамаю на развітанне: «Што можа быць горшага, чым жыць са сваім мінулым…» Толькі з цягам часу я зразумеў сапраўдны сэнс гэтага няхітрага бацькавага выказвання. Магчыма, ён ведаў тады ўжо, што ніколі не змірыцца са сваім учынкам, да якога яго падштурхнулі «дзяржаўныя людзі». Людзі накшталт нашага Трактарыста. Разбураць — не будаваць! Гісторыя памятае падобныя прыклады…

Цётка Зіна — бацькава родная сястра. Мястэчка, у якім яна жыве, за межамі пяцідзесяцікіламетровай зоны.

Мне, чалавеку, які гадаваўся ў горадзе, мясціны гэтыя добра вядомыя, бо не адны канікулы правёў я ў гэтым мястэчку.

На станцыі мяне не сустракаюць. Валачуся праз пуці да вадакачкі. За ёю — вузкая местачковая вуліца. Дрэвы на ёй змыкаюцца між сабою зялёнымі покрывамі, ад чаго вуліца падобная да тунэля. Уканцы яе, ля будынка старой гімназіі, дом цёткі Зіны. Рассякаю гэтае зялёнае сховішча. Спяшаюся і баюся…

На шчоках у цёткі Зіны слёзы, на сэрцы радасць і трывога, у валасах сівізна. Яна заўважна пастарэла, і здзіўляцца тут няма чаму. Мне трыццаць тры, а ёй — у два разы больш.

Моўчкі ідзём да невялічкай пабудаванай яшчэ дзедам альтанкі. Цётка частуе мяне «залатым ранетам», а мне не да яе пачастункаў. Я пакорліва зазіраю ёй у вочы, нібыта малое кацяня, якое чакае сырадою ад сваёй гаспадыні. Я ж чакаю ад яе нечага большага — таго, на што спадзяваўся ўсе гэтыя гады, дзеля чаго жыў. Гэта былі нялёгкія, але адметныя гады, нягледзячы ні на што. Я вучыўся пазнаваць, што такое дабро і зло, я вучыўся быць шчаслівым нават і тады, калі жыццё маё было азмрочанае гвалтам і галечай.

— Ён жывы?..

Голас дрыжыць і выдае маё хваляванне.

— Думаю, што сустракацца з ім вам пакуль яшчэ ранавата. Па-першае, бацька не ў тым стане, каб апазнаць цябе, а па-другое, да яго цябе проста не пусцяць, — пачынае далікатна цётка Зіна.

— Дзе ён? Што з ім?

— У бальніцы… псіхіятрычнай, — выцірае ражком фартуха вочы цётка Зіна, паварочвае галаву ў бок веснічак. — Ён падрабязней табе раскажа.

— Дзядзька Іван! — падхопліваюся я з лаўкі. — Добры дзень! А я вас і не заўважыў… Даруйце, калі ласка.

— Здарова! — спяшаецца павітацца са мною дзядзька Іван. Уважліва пазірае на мяне і здзіўляецца: — А ты памужнеў, хлопча. Нд-а-а…

Дзядзька лезе ў кішэню за цыгарэтамі. Прысмаліўшы, доўга кашляе.

— Бацька твой, хлопча, сапраўдны мужык… Не тое што гэты гарадскі. Каб не бацька твой, гніць бы таму «клерку» ў зямліцы сырой…

— Якому «клерку»? — не разумею я яго.

— Прыехаў тут адзін з горада… Гаспадар… Пляткараць, чыгуначны мост аднаўляць збіраецца, трасца яго! Будуюць, разбураюць, зноў будуюць, — незадаволена бурчыць дзядзька Іван. — Хіба ім шкада нашых грошыкаў?

— Не марудзь, дзядзька Іван. Пры чым тут мой бацька?

— А пры тым, што бацька твой не адзін у зоне жыў. Зэк да яго прыблудзіў. Кажуць, з-пад варты ўцёк. Дык вось зэк гэты твайго бацьку пры сабе ў «заложніках» трымаў. Цягаў па ўсёй зоне за сабою. Дзе яны толькі ні жылі! І ўвесь час ён твайго бацьку ні на крок не адпускаў ад сябе. Што рухала пярэваратнем, цяпер толькі Гасподзь Бог ведае. Адным словам — душагуб. Тою ноччу яны ў царкве начавалі. Не ведаю, што прывяло іх туды… Зэк — забойца, ад турмы хаваўся. А тут гэты гарадскі на «Волзе». Кажуць, на іх цёпленькіх натрапіў, спалі. Зэк да гарадскога з нажом, а бацька твой — наперарэз яму. Прыкрыў яго сабой. Вось і вер цяпер… Бацька ж твой быў таго… Пашкодзіўся ў розуме ён.

Дзядзька Іван змаўкае. Пэўна, не хоча апускацца да нейкіх падрабязнасцей. Я і не прашу яго аб гэтым. Я разумею яго без слоў. Адно, што мяне цікавіць зараз, — дзе і як жыў мой бацька ўсе гэтыя пятнаццаць гадоў?

— Пасля выбуху, — умешваецца ў размову цётка Зіна, — бацька твой жыў на закінутым хутары. Ад мястэчка гэта не так і далёка ўжо. Але ж хто ведаў пра тое? Мясціны там балоцістыя, непралазныя...

— Нават калі б і ведалі, што з таго, — шкадуе цётка Зіна. — У зону тады ўсё адно не пускалі. Гэта зараз — ідзі — не хачу, а тады строга было. Слова «радыяцыя» для нас было нешта накшталт слова «смерць»…

Лаўлю сябе на думцы, што не слухаю яе. Рэчаіснасць перастае існаваць для мяне, і перад вачыма паўстаюць сцэны бацькавага жыцця. Карціць перажыць іх разам з дарагім і блізкім мне чалавекам, з тым, хто некалі даў мне самае што ні на ёсць каштоўнае — жыццё, з тым, хто навучыў мяне любіць гэты свет, з тым, які выжыў і вярнуўся з пекла, адкуль ніхто і ніколі не вернецца больш ужо…

Ранкам наступнага дня я выпраўляюся ў дарогу. Малады хлопец — мой кіроўца і праваднік. Гэта на яго старэнькім «Масквічы» мы едзем праз усю зону да хутара. Там, па словах цёткі Зіны, і жыў увесь гэты час мой бацька. У хлопца цёмнаскуры, нібыта ў грузіна, твар. З-за чаго, напэўна, і мянушка ў яго такая — Міміно.

Машына ледзь паўзе па бездарожжы. Рухавік раве і, перагрэўшыся, глохне. Кіроўца запускае яго зноў і незадаволена бурчыць. Выбоіны нібыта азёры. І іх не аб’ехаць ужо. Ля адной такой яміны, напоўненай смуроднай, састаялай вадою, мы пакідаем машыну і ідзем далей пешкі.

— Мясціны тут непралазныя, — тлумачыць мне Міміно, нібыта я сам таго не бачу. — Па гэтых дарогах нават пры саветах машыны не хадзілі.

— Ты скуль ведаеш? — гляджу я на яго здзекліва.

— Я ўсё ведаю, — крыўдуе Міміно. — Калі б не ведаў, не павёў бы вас на гэты хутар… Вось ён — Божы Дар. Глядзіце…