Пастка для рэха

— Ну што, пералічылі? — цікавіцца ён здалёк.

— Пералічылі, — спяшаецца адрапартаваць Азіят.

Сіньёр-Памідор ігнаруе яго і звяртаецца прама да мяне:

— Цяпер гэта твая гаспадарка, калега.

Я сумна разводжу рукамі. Што ж, гэта падножжа Піраміды. І той, хто ў мяне за плячыма зараз, магчыма, некалі таксама захоча пераступіць праз мяне, каб узняцца на некалькі прыступак вышэй па службовай лесвіцы. Гэта закон Прыроды. Гэта закон Піраміды. Ён абраў ужо ахвяру і цяпер толькі чакае, калі я спатыкнуся…

4

Разам з прытомнасцю да яго вяртаецца і разуменне сваёй поўнай бездапаможнасці. Стары намагаецца варухнуць рукою, аднак рух гэты абвастрае боль. Цела моцна сціснута вяроўкамі і рукі падобныя да адпілаваных галінак. Яны такія ж безжыццёвыя, бездапаможныя і непатрэбныя. Ад падлогі сырасць. Цела напаўняе адчайны холад. І здаецца, што паратунку не будзе ніколі ўжо.

Пакой патанае ў паўзмроку. Ад палаючай свечкі суцэльны клубок святла. За сталом, ля акна, незнаёмец. Твар жоўты, нібыта ў нябожчыка. Жаўцізна гэтая напэўна ад агеньчыка, што мітусліва трымціць у куце. Рукі незнаёмца перакочваюць нервова «клубок» з месца на месца. Цені шастаюць па пакоі вужакамі і збіраюцца праз хвіліну да купы. Рухі ўпэўненыя і вывераныя, нібыта ў хірурга. Сківіцы ўздрыгваюць, і ў цішыню ўгрызаецца манатонны ляскат. Гэта незнаёмец пачынае выбіраць лыжкаю з бляшанкі рэшткі тушонкі. Пах мяса напаўняе пакой і перабівае астатнія пахі. Стары пажадліва глытае сліну і ад бяссілля заплюшчвае вочы. Гэта зона, ведае ён, і яна нікому не даруе слабасці. Яна патрабуе пільнасці і засяроджанасці. Чыгунка ля кручы разабраная, рэйкі змяёю ўпіліся ў задымленае, атручанае стронцыем наваколле, і тыя, хто аднойчы заблукаў у гэтую бясколерную балоцістую пустку, ніколі не выберуцца з яе ўжо...

Збянтэжанасць праз хвіліну мінае, і стары расплюшчвае вочы. Разуменне, што жыццё гэтага самаўпэўненага чалавечка цалкам у ягоных руках, мацуе надзею. «З краіны Бясколернай Цішыні няма выйсця нікому, — перакананы стары. — І гэты апушчэнец таксама ахвяра сваёй безнадзейнасці…»

Чаўканне сціхае, і незнаёмец падымаецца з крэсла. Чутна, як візгліва парыпваюць пад яго каванымі чаравікамі рассохлыя палавіцы. Чутна, як ён упэўнена, нібы гаспадар, рухаецца па пакоі.

— Хто ты?.. — зіркае ён запытальна.

Голас хрыпаты, прастуджаны. Голас уладны і настойлівы. У адказ — нешта неразборлівае і незразумелае. У адказ — пагарда і нянавісць.

— Мне пляваць, хто ты!.. Хто б ты ні быў, заўтра на досвітку ты выведзеш мяне з гэтай прорвы. І не ўздумай юліць, губляць мне няма чаго. Бавіць бавы з табою я не збіраюся, май гэта на ўвазе...

Крокі аддаляюцца, растаўшы ў жоўтым паўзмроку. Пакойчык напаўняецца цыгарэтным смуродам і цішынёй…

Чутна, як за вокнамі недзе шапацяць лістотаю таполі. Чутна, як над абрывістым берагам рэчкі гудуць у паветры абрубкі-рэйкі, складзеныя для малітвы «далоні»: зварот да Усявышняга, маленне аб літасці і дапамозе! Манатоннае тахканне з кожнай хвіляю ўсё бліжэй, а машыніст, пэўна, і не здагадваецца нават, што чыгунка за паваротам разбураная, што катастрофа — справа часу.

У куце на ложку ў паўзабыцці варочаецца незнаёмец. Побач на падлозе цяжка сапе ад нястачы паветра стары Пастух. Яго вочы расплюшчаныя. Вачніцы, як і ў сляпога, пустыя і стомленыя. Недзе за вокнамі тахкае цягнік-самазабойца, імчыць, нясецца да прорвы. Але нікому няма да гэтага справы. Храпе, захлёбваючыся, незнаёмец, цікава, якія сны яму сняцца зараз? Б’ецца аб шыбіны вецер. І не змыкае вачэй стары Пастух.

— Гэць! Гэць, ваўчынае мяса!..

Ранак не прыносіць палёгкі нікому…

Рыпяць пад скуранымі падэшвамі рассохлыя масніцы — гэта прачнуўся і мітусліва сноўдае па пакоі незнаёмец. Нервуецца, што заўважна. На падлозе ж рыпіць, варочаецца стары Пастух, цікуе з трывогаю вакол сябе. За вокнамі шапочуць лістотаю таполі, і недзе ля кручы тахкае цягнік-здань.

— Хопіць дрыхнуць! — не стрымаўшыся, пінае старога нагою незнаёмец.

Той нехаця расплюшчвае вочы і намагаецца падняцца. Ён так і не заснуў гэтай ноччу. На твары ў яго знямога і абыякавасць. Дзённае святло дазваляе разгледзець незнаёмца больш уважліва. Чужынцу далёка за трыццаць. Ягоны твар маршчыністы, некалькі дзён няголены. Лоб адкрыты, высокі. Валасы кароткія, з заўважнай сівізной. Рукі мускулістыя, у наколках. З вопраткі — джынсы і расхрыстаная нямытая кашуля з кароткім рукавом.

— Падымайся! — азвярэла раве незнаёмец.

Вочы нібыта прысоскі. Позірк драпежніка.

— Гэць! Гэць, ваўчынае мяса!.. — выплёўвае са слінаю сваю агіду стары Пастух. У голасе пагроза і пагарда.

— Гэць! Гэць, ваўчынае мяса!

Словы на ўсе выпадкі. Словы без сэнсу. Словы-напамін пра ўчарашні дзень…

— Што ты вякнуў? Ану, паўтары, дрэнь!..

Постаць незнаёмца навальваецца цяжарам, і старому чутна нават, як б’ецца ў грудзях гэтага пярэваратня сэрца. Бяззубы рот распырсквае сліну. Яна паўсюль: на падлозе, на пастуховым твары, на кашулі. Сліна мае спецыфічны жывёльны пах. Яна ядавітая і небяспечная, як і тыя з’едзеныя іржой рэйкі.

— Што ты вякнуў? — пагардліва моршчыцца незнаёмец і б’е старога кулаком па твары. Стары не паспявае ўхіліцца і прымае ўдар. Яшчэ праз хвіліну насок каванага чаравіка балюча ўпіваецца яму ў жывот, і стары, задыхаючыся, хрыпіць ад болю.

— Гэць! Гэць… — намагаецца выказаць ён сваю агіду.

Жалезная рука адрывае яго ад падлогі.

— Пайшоў прэч, дрэнь!

Рука штурхае яго з усяе моцы да выхаду, і пад цяжарам цела дзверы адчыняюцца. На падворку падобныя да пірамідаў таполі. Голле на іх ад зямлі — густое, нібы ў кіпарысаў. Вецер лена калыша зялёны покрыў, і праз гушчар нясмела прабіваецца ранішняе сонца. Таполі нібы тры запаленыя Богам свечкі — памяць аб шматлікіх ахвярах, што загінулі некалі на будоўлі Пірамід Дасканаласці. У майдане статак напалоханых коз. Статак збіўся ў кут.

— Гэць! Гэць, ваўчынае мяса!..

Малыш спужана шастае ўбок, панура праводзячы старога вачыма.

— Гэць! Гэць, ваўчынае мяса!..

Удар пад дых — і Пастух корчыцца ад болю. Штуршок у плечы — і ён падае на калені. Вочы незнаёмца налітыя крывёю. На сонцы яны аж барвовыя, нібыта пераспелыя вішні...

— Перастань плявузгаць!.. На зоне я не такіх яшчэ шустрыкаў бачыў. Выведзеш з гэтай прорвы — адпушчу, не выведзеш — здохнеш разам са мною…

Яны доўга блукаюць па балоце і нарэшце натрапляюць на вузкую пратаптаную праз ажыннік сцежку. Калючкі драпаюць да крыві цела. Сцежка праз некалькі метраў канчаецца, і перад вачыма паўстае вузкі, падобны да тунэля прагал. Гэта чыгунка. Яны спыняюцца і абводзяць позіркамі прастору. Сонца пераваліла зеніт. Сонца апякае твар. Стары выцірае змакрэлы твар і сумна ўздыхае. Чутна, як недзе над балотам істэрычна крычаць кнігаўкі. У вачах незнаёмца міргае вар’яцкі агеньчык. Недзе паблізу павінна быць станцыя. Ён абнадзеена зіркае на старога, але той маўчыць. У вачах яго ні страху, ні разгубленнасці, ні паразумення, хіба толькі халодная пагарда і нянавісць. Ён ведае, гэта ўсяго толькі лесвіца ў Краіну Учарашняга Дня. Над даляглядам пасмы чорнага дыму. Яны засцілаюць неба. Цягнік-здань недзе блізка, і яны крочаць яму насустрач…

5

Дарога выбоістая, усланая спрэс пылам. Машыну растрасае на часткі. Кіроўца цісне з усёй моцы на газ, аднак рухавік раве, нібыта бялуга, грэецца і пачынае глохнуць. У салоне духата. Вокны шчыльна зачыненыя, аднак гэта не ратуе ад пылу. Ён трапляе ў салон праз усе бачныя і нябачныя шчыліны. Пылінкі хрусцяць на зубах, назойліва лезуць у вочы. Котаў выцірае твар і шыю насоўкаю і мітусліва зіркае па баках. Што хоча ён там убачыць, незразумела. За машынаю цягнуцца клубы густога сівога пылу.

«І калі прыйдзе канец гэтаму пеклу? — абураецца ён у думках. — Вось дык камандзіровачка! Удружылі дык удружылі!.. Не мясціны, а пустка нейкая, на сто кіламетраў ніводнай вёсачкі...»

— Праблемы Чарнобыля — праблемы дзяржаўныя. Ці не так, Віктар Віктаравіч?.. — лісліва паглядае на Котава старшыня падшэфнага калгаса. — А на справе што атрымліваецца? Я да вас звяртаюся, Віктар Віктаравіч: што атрымліваецца на справе, га? А нічога не атрымліваецца… Забыліся пра нас усе. Скажу шчыра: пакінулі сам-насам з нашай бядою — выжывай як знаеш. Вы толькі паглядзіце, хто жыць у вёсках застаўся… Правільна, адны пенсіянеры. А дзе моладзь? Куды моладзь падзелася? У гарадах асела, га?.. У гэтым і справа. А зямлю хто абрабляць будзе?.. У мяне тарфянікі гараць, мне бульбу рыць трэба, — спрабуе выбіць у Котава спагаду старшыня калгаса.