Саллаат уонна таптал

Уолаттар, ??рэ-к?т?, са?ардыы к???рб?т хонууга олордулар. Дойдуларыттан арахсан эрэр дьон бы?ыытынан, сааскы у?уктубут айыл?аны, к??рэгэй чыычаах дьырылас тойугун сэ?ээрэ и?иттилэр. Арай Эрчим со?уйуон и?ин, ийэтэ барахсан остолобуойга бииргэ ?лэлиир кыы?ыныын, аара сы?ыыттан ньургу?ун сибэкки дь?рб?т?н хомуйбуттарын туппутунан, тиийэн кэллилэр. Уол итини к?р?н на?аа уйадыйда: ийэтэ барахсан о?отун аармыйа?а атаараары, кини ха?ан да к?рб?т?х кыы?ын аргыс о?остон кэлээхтээбит.

– Маарын сарсыарда ?лэбэр эрдэ тахсаммын, о?обун кытта ?ч?гэйдик быра?аайдаспакка хааллым диэммин, хата бу аргыс булан, бакаала?а кэллим. Икки сыл диэн у?ун кэм, онон, о?обун ?ч?гэйдик сыллаан, санаабын этэн хаалаарыбын… Урут убайбын, эн таайгын, уоттаах сэриигэ барарыгар мин, эдэр кыыс, киирэммин атааран турабын. Ол и?ин убайым этэ??э сэрииттэн эргиллэн кэлбитэ… – ийэтэ, ньургу?унун дь?рб?т?н уолугар ууна-ууна, ба?а санаатын этэ турда.

– Ийээ, билигин сэрии буолбатах. Эйэлээх кэм, онон, санаа?ын т??эримэ… Хата са?а сири-дойдуну к?р?н, эр ки?и оскуолатын аа?аммын этэ??э кэлиэ?им… – дии-дии, Эрчим ийэтин чараас санныттан кууста уонна с????ттэн сыллаан ылла.

Кинилэр тэйиччи баран, исти?ник-и?ирэхтик кэпсэттилэр. Онтон ийэтэ куу?ан ылан, о?отун с????ттэн сыллаан ыла-ыла:

– Чэ, кытаат ?ч?гэйдик сырыт, сурукта суруйаар… Би?иги оттон, манна дойдулаах дьон, этэ??э олоруохпут. Улахан балтыгар Алма-Ата?а эмиэ сурукта суруйаар, сибээстэ?э сырыт… – диэн ба?а санаатын, алгы?ы кытта этэн баран, аргыс кыы?ыныын аллара б????лэк диэки аргыый хаамса турдулар.

Эрчим ньургу?унун т????гэр хам тутан туран эрэ: «Ийэм барахсан кэм да о?отун ту?угар, кы?алла-м??эллэ, долгуйа сылдьаахтыыр. Оо, бу Орто дойдуга ийэттэн ордук к?нд? ама ким баар буолуой? Бастакы о?о буоламмын, чахчы да ийэм барахсан к?нэ-ыйа миигиттэн тахсара. Кыра сылдьан ыалдьан ы?аалаатахпына, т??ннэри утуйбакка биэбэйдиирэ. Улаатан онно-манна бардахпына, ??рэнэ сырыттахпына, кэтэ?эн да биэрээхтиирэ. Аны аармыйа?а барарбын истэн, олох да?аны аймаммыта. Ыытар санаата суо?а: «То?о ??рэххин салгыы барбаты?? Эрдэ ?рд?к ??рэ?и б?тэрэн, балтыларгын бырааккын атахтарыгар туралларыгар миэхэ к??с-к?м? буолуохтаах эти? буолла?а дии…» – диэхтээбитэ.

Сотору самолет к?т?н кэллэ. Эрчимнээх бастакы рейскэ т?бэ?эн куораттаатылар. «Маяк» лаа?ырга тиийбиттэрэ, с????нэн ыччаты аармыйа?а ыытаары муспуттар этэ.

О?олорго аналлаах сайы??ы лаа?ыр буолан соро?о бэрэбинэнэн, соро?о хапта?ынынан о?о?уллубут дьиэлэрдээх. Мэ?элэри син обургу мас дьиэ?э олохтоотулар. Сотору-сотору араас сиртэн мустубут ыччаттар киирсээри айдаан буоллар эрэ, олорор дьиэлэриттэн сууласпытынан та?ырдьа ыстанан тахсаллар. Бэйэ-бэйэлэрин кытта дайба?а сылдьар уолаттар быыстарыгар, биир алюминевай хайы?ар торуоскатын тута сылдьар прапорщик, онтукатынан саабыла курдук далбаатанан уолаттары тохтото сатыыр. Ол курдук мучумааннанан биир т??н хоннулар. Сарсыныгар Эрчимнээх байыаннай хамыы?ыйаны аастылар. Алта уолу «Забайкальскай байыаннай уокурукка, Чита?а танковай чааска сержант оскуолатыгар бара?ыт», – диэн талан ыллылар. Олор истэригэр Эрчим эмиэ т?бэстэ, кинилэри: «?й??н к?т???т, бэлэм сылдьы?», – диэн сэрэттилэр. Уолаттар бэлиэр сержант буолбут курдук сананан чиккэ?нэ?э сырыттылар, атыттар кинилэри ордугур?уу санаатылар.

Сарсыныгар эбиэт са?ана кинилэр олорор дьиэлэригэр капитан формалаах саастаах ки?и киирэн кэллэ. Кини кими эрэ сура?ар бы?ыылаах. Сотору буолаат, уолаттар: «Эрчим, эйиигин ы?ыраллар», – диэн эппиттэригэр, уол, саарбахтыы-саарбахтыы, капита??а тиийдэ.

– Быганов, кем работал на гражданке? – диэн, оруобуна «Бег» диэн киинэ?э генерал Хлудовы оонньообут артыыс Владислав Дворжецкай курдук эриличчи к?рб?т капитан киниттэн ыйытта.

– Учителем черчения и рисования…

– А где учился?

– В Хабаровском педагогическом институте, на художественно-графическом факультете. Окончил два курса и дальше работал учителем Тыллыминской средней школы Мегино-Кангаласского района.

– Хочешь со мной поехать?

– А куда это? Так-то я завтра должен улететь в Читу, учиться в школе сержантов. В танковые войска, уже все решено, я жду только отправления.

– Это не имеет значения, я уже договорился. Если ты согласен, то поедешь со мной, – капитан хо?оруутугар холооботтуу, холкутук хардарда.

– А, куда это, товарищ капитан?

– В Дальневосточный военный округ.

Эрчим хайдах эрэ чэпчии т?сп?тэ: «Хабаровскай биитэр Приморье буолла?а дии. Хата, увольнение?а ??рэммит сирбэр, Хабаровскайга бара сылдьыам», – диэн астына санаата.

– Согласен, товарищ капитан! – ??р??нэн эппиэттээтэ.

– Хорошо, собирай вещи и пойдем со мной. Ваши документы у меня, – тута сылдьар папкатын ыйан к?рд?рд?.

Эрчим т?ргэн со?устук малын ылаат, уолаттары кытта быра?аайдаста.

– Хайа, Эрчим ханна барар буоллу??

– Дальневосточный военный округ, Хабаровскай эргин биитэр Приморье улыбается… – диэн ??рэ-к?т? хоруйдаат, капитаны баты?ан та?ыста.

* * *

Капитан кинини хапта?ынынан о?о?уллубут дьиэлэргэ илдьэн киллэрдэ:

– Сержант Гаркуша, принимай новобранца… Он поедет с нами, художником полка… – диэн биир у?ун доруобай нуучча уолугар кинини туттаран кэбистэ.

Эрчим са?а тиийбит ки?и бы?ыытынан тулатын сонургуу к?рд?-и?иттэ. Уолаттары кытта кэпсэтэн билсибитэ, бары кэриэтэ биир оройуонтан сылдьар ыччаттар: «Горнайдарбыт», – дэ?истилэр. ?кс?лэрэ о?о эрдэхтэриттэн бэйэ-бэйэлэрин кытта билсэр, оскуола?а бииргэ ??рэммит дьон буолан биэрдилэр. ?сс? Андреевтар диэн ини-бии уолаттар Ма?арастан бааллар. Кэргэннэ?эн бардахха, с?рдээх элэккэй, сэргэх кэпсээннээх ыччаттар эбит.

– Би?иэхэ, Бэрдьигэстээххэ, военкомаппыт суох, ол и?ин бу Дьокуускай куорат военкоматыгар учуокка турабыт. Ити икки Гаркуша уонна Свинолупов диэн байыаннай чаастан кэлбит сержаннар кэпсээннэриттэн и?иттэххэ, эйиигин а?албыт капитан ?лэтин судургутуппут. Бу куорат военкоматыттан би?игини барыбытын, биир оройуон уолаттарын, а?ыс уонча ки?ини, биир байыаннай чааска сулууспалата илдьэ баран и?эр, – диэн кэпсээннээх буоллулар.

– Оттон атын оройуоннартан ким да суох дуо? – Эрчим со?уйбучча ыйытта.

– Ээ, атын оройуонтан а?ыйахтыы уол баар бы?ыылаах. Эн хантан сылдьа?ын?

– Майаттан.

– Манна биир майабын дэнэр, ?рд?к ??рэхтээх, саастаах уол баар этэ. Б?л??ттэн аармыйа?а бараары кэллим диир бы?ыылаа?а, – уолаттар истибит сонуннарын кэпсээбиттэригэр, Эрчим ол уолу к?рд?? барбыта.

Уолаттар сотору буолаат, биир хара-бараан дь???ннээх, модьу-та?а, ?рд?к у?уохтаах уолу били?иннэрбиттэрэ.

– Эн, майа?ын дуо? – Эрчим ол уолтан туо?уласта.

– Майабын, эн эмиэ мэ?э?ин дуо? – анараа??ыта утары ыйыталаста.

– Эн ким диэ??иний? Мин Эрчим Быгаанап диэммин, – илиитин биэрэ-биэрэ, са?а аргы?ын кытта билистэ. – Бэйэм чурапчыбын, ол эрээри Майа?а олорбутум хас да?аны сыл буолла. Онно оскуоланы б?тэрбитим. Би?иги манна «Маякка» кэлэрбитигэр, майалар ортолоругар суох эти? дии.

– Ээ, суох, мин ?рд?к ??рэ?и б?тэрэн бараммын, идэбинэн Кы?ыл Сыырга ?лэлии сырыттахпына, военкоматтар ы?ырбыттара.

– Онно тугу ?лэлээбиккиний?

– Бэйэм горнай инженер, геофизик идэлээхпин. Коми АССР-га, Ухта куоракка индустриальнай институкка ??рэммитим. Бы?аччы эттэххэ, геологпын, Кы?ыл Сыырга ньиэп, гаас разведкатыгар каротажнай ?лэлэргэ сылдьыбытым. Майа?а, Хара?а олорбутум. Онно билигин ийэлээх быраатым бааллар. Бэйэм эмиэ оскуоланы Майа?а б?тэрбитим. Ананий Павлов диэммин. Аармыйа?а олох да?аны барар санаата суох сылдьарым. Ону военкоматтар ы?ыран ылан: «С??рбэ алта?ын туолбуккун, онон быйыл хайаан да?аны булгуччу аармыйа?а бара?ын», – диэн мас-таас курдук этэн, бу сулууспалыы баран и?эбин. Биирдэ санаатахха, с??рбэ сэттэ?ин туоллу? да, ба?ар-ба?арыма, ылбаттар эбит.