Саллаат уонна таптал

– Мин эмиэ сааспын батта?ыннара, бэйэм тылланан аармыйа?а баран и?эбин. А?ыйах хонугунан с??рбэ ?с сааспын туолабын, онтон саа?ыран бараммын уон а?ыстаах о?олору кытта сулууспалыах диэтэххэ ыарахан буолуо ээ. Эн, ?рд?к ??рэхтээх ки?и, биир сыл сулууспалыыры? диэн олох да биллибэккэ аа?ар буолла?а дии саныыбын, – Эрчим хайдах эрэ ордугур?аабыттыы са?арда.

– Ким билэр… Ханнык чааска т?бэ?эргиттэн буолуо? Сорох чаастарга, «дедовщина» баар сиригэр, уустук со?ус буолара буолуо ээ…

– Дьэ, кырдьык хайдах чааска т?бэ?эн, ханна тиийэбит, т?гэнэбит? Ити миигин илдьэ баран и?эр капитан: «Дальневосточный военный округ», – диир дии. Оччотугар Хабаровскай, Приморье эргин буолуон с?п. Мин аармыйа?а эрдэ барбатах биричиинэм – орто оскуола кэнниттэн биир сыл ?лэлээн бараммын, Хабаровскай куоракка пединститукка, худграфка туттарсан киирбитим, иккис курсу б?тэрээри сылдьаммын, биир т?гэ??э сыы?а-халты туттан сэмэлэммитим. «Дойдугар бара??ын учууталлаа уонна биир сылынан ?ч?гэй характеристикалаах кэллэххинэ, салгыы ??рэниэ?и?», – диэбиттэрин и?ин, ааспыт сылга дэриэбинэ?э тахсан учууталлаабытым. Ол гынан баран, идэбин с?б?лээбэккэ, бу аармыйалаан эрэбин.

– Эс, ол то?о? Учуутал ?лэтэ ?ч?гэй буолбатах дуо? Уруоккун биэрди? да, холкутук сылдьар буолла?ы? дии…

– Чэ, билбэтим. Ба?ар, кырдьык сыыстарбытым буолуо, билигин да?аны эдэрбин. Эбэтэр аармыйа кэнниттэн кэлэн бараммын ??рэхпин сал?ыа?ым, ба?ар, олох да?аны атын ??рэххэ туттарсан идэбин уларытыахпын с?п дии саныыбын, – Эрчим соччо улаханнык баардыылаабакка, холкутук эппиэттээтэ.

Кинилэр итинтэн ыла биир дойдулаах дьон бы?ыытынан наар бииргэ сырыттылар.

Киэ?ээ а?ылык кэнниттэн кинилэри арыаллаан илдьэ баран и?эр сержаннар Гаркуша уонна Свинолупов барыларын та?ааран плацка стройдаттылар. Ол кэнниттэн капитан Прозоров строй иннигэр тахсан туран:

– Б?г?н э?иги сулууспалыыр чааскытыгар к?т???т, айан кэмигэр бэрээдэги кытаанахтык туту?а?ыт. ?рд?к? дуо?унастаах байыаннайдар – сержаннар, прапорщиктар, эписиэрдэр хамаандаларын халба?наабакка толоро?ут! – диэн, кытаанахтык сэрэттэ. – Билигин сержаннар испии?эгинэн к?р?н ы?ырдахтарына, ы?ырыллыбыт дьон ити тэйиччи турар автобустарга киирэн олоро?ут, – диэтэ уонна уонча автобус турар сирин диэки ыйан к?рд?рд?.

Дьэ ити кэнниттэн сержаннар биир-биир ааттаталыы-ааттаталыы, уолаттары аэропорка киллэриэхтээх автобустарга олордон истилэр. Айаннаары стройдаан турар уолаттары кытта чугастаа?ы дьиэлэргэ олорор, атын сиргэ барыахтаах уолаттар ?йд??б?кк? кэлэн, булку?ан хаалан, улахан бутууру та?аара сырыттылар.

Саатахха, Ивановтар, Петровтар, Сидоровтар элбэхтэрэ да с?рдээх. Ол была?ын тухары ким да?аны Эрчим араспаанньатын ааттаабата. Уол са?ата суох капитан диэки к?р?р, ону биирдэстэрэ илиитинэн «са?арыма» диэн к?рд?р?н истэ. Эрчим ы?ырыынан баран и?эр ки?и бы?ыытынан астынан, са?ата суох турда. Син барыларын испии?эгинэн, балачча булкуллан да баран буоллар, саамылаан автобуска олортулар. Онтон капитан Прозоров уолга чуга?аан кэлэн: «Быганов, быстро в автобус…» – диэн хамаандалыырын кытта, Эрчим спортивнай суумкатын с?гээт, хап-сабар автобус и?игэр дьылыс гынан хаалла. «Испии?эккэ мин то?о суохпунуй? Арай Чита?а барар уолаттар истэригэр мин суохпун к?р?н, айдааны тартыннар?» – диэн санаа кинини ??йэ-хаайа тутта. Ол быы?ыгар капитан кини дьыалата баар паапкатын тута сылдьарын санаан, арыый уоскуйда.

Аэропорт и?игэр киллэрэн, барыларын стройдатан баран, испии?эгинэн хаттаан бэрэбиэркэлээтилэр. Бу сырыыга Эрчим аатын эмиэ ааттаатылар. Уол дьэ арыый да?аны уоскуйан, холкутук сананна, ?сс? ити иннинэ Ананийга: «Мин испии?эккэ суохпун ээ… То?о эрэ миигин ааттабаттар…» – диэбитигэр, «Ол аата, капитан бэйэтэ худуо?унньукка наадыйан, эйиигин илдьэ баран истэ?э», – диэн табаары?ын уоскутта.

Сотору барыларын самолекка киллэрэн олордуталаатылар. Призывниктар иннилэригэр туох к??тэрин уонна ханна баран и?эллэрин билбэт буолан, холкулар. Икки чаастан ордук салгы??а к?т?н баран, самолет сыыйа намтаан аллара т??эн истэ. Онтон к?т?р бала?а?а к?л???элэринэн таарыйан, ?р?-та?нары тилигирээн баран, сотору буолаат тохтоото. Чочумча тохтуу т??ээт, уолаттары тахсар аа??а ы?ырдылар. Эдэр дьон трапка ?ктэнээт, сонур?аан тулаларын к?р?нн?лэр: арай ыраах хайалар к???р?мт?йэн к?ст?лл?р. Тэйиччи «Магадан» диэн суруктаах аэропорт дьиэтэ дьэндэйэн к?ст?р.

И?ирдьэ киирбиттэрин кэннэ, сержант уолаттар, к?лсэ-к?лсэ:

– «Соски», вы летите на бухту Провидения… Идите, смотрите на карте… – диэтилэр.

Эрчим и?игэр: «Туох ааттаах ?ч?гэй, дьикти ааттаах сирэй?» – диэн дьиибэргиир санаа ?й?гэр элэс курдук охсуллан ааста.

Уолаттар аэропорт аллараа этээ?игэр баар картаны к?р?н: «Чукотка…Чукотка эбит… Оо, туундара?а… Заполярье?а сулууспалыыр буолбуппут…» – сорох хомойбут, атыттар с?хп?т са?алара и?илиннэ. Эрчим били «Хабаровскай эбэтэр Приморье» диэбит ыра санаата к?дэ??э к?тт?. Бэйэтэ муустаах уунан саба ыстарбыт курдук буолла…

Ити к?н Анаадыр аэропорда сабыылаах диэн, самолет салгыы к?пп?т буолла.

* * *

Киэ?элик аармыйа?а баран и?ээччилэргэ холуочук туруктаахтар кыралаан к?ст?тэлээн бардылар. Аэропорт комендатуратыттан ы?ырбыттар бы?ыылаах, биир мичман икки моряк арыалдьыттардаах патруль тиийэн кэллэ. Дьокуускайтан айаннаан и?эр призывник уолаттары барыларын аэропорт и?игэр стройдаттылар. Эрчимнээх Ананий арыгылаа?ын биричиинэтин билбэтэллэр да, са?ата суох барыларын кытта бииргэ стройга турдулар. Кинилэри арыаллаан и?эр капитан Прозоров уонна сержаннар, стройу кэрийэ сылдьан ким холуочугун бы?аардылар. Уонна тэйиччи илдьэн туспа б?л?хт??н туруордулар.

Арай ол кэм?э строй иннинэн ?р?ксээгин санныгар иилинэ сылдьар, биир у?ун хара бэкир уол, ха?ас илиитинэн чиэс биэрэн баран, строевой хаамыынан кытаанахтык ти?илэ?инэн либиргэччи ?ктээн, туалет баар сирин диэки аа?а турда. Моряктар уонна мичман со?уйан, к?р?н эрэ хааллылар. Сотору буолаат били уол т?тт?р? тиийэн кэллэ уонна са?ардыы ха?ас илиитинэн чиэс биэрэн, эмиэ строевойунан хааман эрдэ?инэ, бу сырыыга патрулга сылдьар моряк уолаттар, мичман хамаандатынан кинини тараччы тутан ыллылар. Ол кэнниттэн атын арыгы испит уолаттар б?л?хт?р?гэр илдьэн холбуу уган кэбистилэр. Капитан Прозоров улаханнык кыы?ыран:

– Я заранее предупредил! Кто не соблюдает дисциплину, того будем наказывать… – диэн суо?ур?анна.

Салгыы у?уннук-киэ?ник ?йд?т?р бэсиэдэ ыытта.

Ол кэнниттэн строй иннинэн хааман чиккэ?элээбит уолу патруллар гаупвахта?а илдьэ бардылар. Атын бэрээдэги кэспит уолаттартан мичман «Мантан салгыы арыгылаабатыннар» диэн, харчыларын туура тутан ылла.

Патруль барбытын кэннэ, уолаттар ортолоругар араас кэпсэтии буолла:

– Ити строй иннинэн ааспыт уол хайа оройуонтан сылдьар ???н?й?

– Томпоттон сылдьар дииллэр, Былаа?ап диэн ???… Му? саатар, туалекка сылдьан баран, патруллар барбыттарын кэннэ кэлиэ?ин… Дьэ, артыыс дии…

– Ээ, оттон а?аан чэпчээбит ки?иэхэ, этэргэ дылы, «море по колено» буолла?а ээ…

– Ити кини хантан кэлэн хаалла? Би?и хамаандабытыгар суохха дылы этэ…

– Оннук, би?иэхэ суо?а… Хайдах эрэ атын сиртэн, ойо?остон кэлбит буолан строй иннинэн ааста ини. Би?иэнэ эбитэ буоллар, хайдах патруллары к?р?н туран стройтан тахсыа?ай?

– Дьи?эр, оннук б??? буолла?а дии… То?о эрэ ки?и билбэт ки?итэ элбэх. Араа?а, би?иги кэннибититтэн к?т?н кэлбит самолеттан сахалар т?сп?ттэрэ бы?ыылаах…

– Сарсын Анаадырбытыгар к?т?б?т дуу, суох дуу? Онно к?р??хп?т.

Ити кэнниттэн туох да араллаан буолбакка, ким ханна миэстэ баарынан утуйуу буолла. Хата Ананийдаах Эрчим айан дьоно олорбот ыскамыайкаларын муннукка булан, иккиэн т?б?л??? бэрт ?ч?гэйдик утуйан турдулар. Сарсыарда та?ырдьа тахсыбыттара, сииктээх ба?айы салгын саба биэрдэ, чугас муора тыына баара биллэр курдук эбит. Тула барыта сопкалар. Аэропортан чугас баар эниэ?э кыра ба?айы иинэ?эс тииттэр ??нэн тураллар. Тэйиччи сопка тэллэ?эр таас тутууларынан дьэндэйэн, Магадан куорат килэйэн-халайан к?ст?р. Муора туманынан б?р?ллэн турар. Туманы ?рд?нэн та?а?ас с??к??р кырааннар баара?ай кыыллар курдук, дь?нд???н к?ст?лл?р. Манна улахан муора пуорда баарын туо?улуур курдуктар. Ыраах борохуот ха?ыыта и?иллэр.