Саллаат уонна таптал
Шрифт:
Эбиэт са?ана барыларын стройдатан баран:
– Сотору Анаадырга самолет к?т?р, онно-манна мээнэ ы?ыллан хаалбакка бэлэм сылдьы?, – диэн сэрэттилэр.
Эрчим Ананийдыын буфекка а?аатылар: «Мантан салгыы ханна тиийэн а?ыырбыт, хонорбут биллибэт», – диэн уолаттар сэрэхэчийэ санаатылар.
Балачча кэтэспиттэрин кэннэ, сорохторун сабысса?а ЯК-40 самолекка киллэрэн олортулар. Самолет к?т?р бала?а устун т?ргэн ?л?гэрдик с??рэн куугунатаат, ?нд?л халлаа??а к?т?н ку?ууран тахсан, тус хоту диэки айанын тутта. ?рд?г? ылара т?ргэнэ с?рдээх эбит. Кэлин истибиттэрэ, бу са?а реактивнай самолету Хоту сиргэ бастакы боруобалаа?ын к?т??т?н ыыта сылдьаллар эбит этэ.
Иллюминаторынан аллара к?рд?хх?, хаар ма?ан былыттар хас эмэ хаттыгас буолан ?р???л?н?н к?ст?лл?р. Т???н?н хоту диэки тэйэн истэхтэрин аайы, муус кыа?аан то? хаарынан б?р?лл?б?т таас хайалар т?б?л?р? ?р? чочумаастанан
У?уор лиман н???? а?ыйах таас дьиэлэрдээх, ?ксэ мас тутуулардаах Анаадыр куорат тумарык быы?ынан намтаан к?ст?р. Тула сопкалар хаарынан б?р?ллэн бору?ан тураллар. Ки?и кутун-с?р?н баттыыр намы?ах хара былыттар усталлар, ???эттэн инчэ?эй хаар тохтоон ыла-ыла т??эр. Аэропорка киирбиттэрэ, а?ыйах айан ки?итэ баар эбит. Онно аармыйа?а баран и?ээччилэр то?о сууллан киирэн, кыра мас дьиэ со?отохто туола т?стэ. К?т??р? сылдьар дьон кинилэри муодар?аабыттыы к?рд?лэр-и?иттилэр. Саха уолаттара чараас та?а?ынан, ?г?стэрэ бинсээгинэн, сайы??ы куурканан сылдьаллар. Сорох уолаттар «Маякка» баттахтарын киччэччи, тара?ай гына кырыйтаран, онтукаларын к?рд?р?мээри ха?ыатынан о?остубут кумаа?ы бэргэ?элээхтэр.
– Вы, ребята, из Средней Азии?.. Казахи или киргизы? – и?ирдьэ баар дьон, тас к?р??нэрин к?р?н, мунааран ыйыталаспыттара.
– Нет, из Якутии… – диэн хардарбыттарыгар, со?уйбут дьон:
– Что, у вас там в Якутии разве не холодно, как у нас?..
– Нет, у нас там уже лето… Все вокруг цветет, плюс 25–28 градусов тепла… – диэн уолаттар эппиэттээбиттэригэр, хайдах эрэ итэ?эйбэтэхтии тутуннулар.
А?ыйах бириэмэнэн ?сс? Ил-18 самолет Магадантан кэлэн т?стэ. Ол самолетунан хаалбыт уолаттар к?т?н кэлбиттэр. Бу кэлбит уолаттары кытта били патруллар гаупвахта?а илдьибит, Томпо уола Былаа?ап эмиэ баар эбит.
Аармыйа?а баран и?ээччилэри барыларын аэропорт иннигэр та?ааран стройдаппыттара.
– Мантан салгыы Провидение буухта?а Ил-14 самолетунан к?т??хх?т. Б?г?н т??? кыалларынан хас да?аны рейси о?оруохпут, хаалбыт уолаттар сержант Гаркушаны уонна Свинолуповы кытта манна аэропорка хонуоххут. Ол аэропорт дьиэтин утары, уулусса н???? ?тт?гэр остолобуой баар. Онно уочаратынан бара??ыт, бэрээдэктээхтик а?аан кэли? уонна сержаннар этиилэрин халба?наабакка истэ?ит. Ким бэрээдэги кэспит ки?ини, миэстэтигэр тиийдэххитинэ, кытаанахтык кэпсэтиэхпит, – диэн капитан Прозоров стройга турар уолаттары к??скэ сэрэттэ.
Бары тар?аспыттарын кэннэ, сержант Гаркуша сорох уолаттары баты?ыннаран остолобуойга илдьэ барда. Ананийдаах Эрчим иккиэн, тулалыыр айыл?аны сэ?ээрэн к?р?-к?р?, аргыый а?ай хаамса сырыттылар. Тымныы ба?айы тыал сирилэччи ?рэр, хаар кыыдамныыр – хайдах эрэ хобдох боро? хартыына. Эрчим дойдутун санаан, хайдах эрэ курус санаа?а ылларда. «Онно Сахабыт сиригэр, самаан сайын кэлээри билигин к?п-к????нэн чэлгийэн турда?а. Сы?ыыга-хонууга араас дьэрэкээн тэтэркэй сибэккилэринэн киэргэнэн, к??рэгэй чыычаах дьырылас тойугунан туолан. Куула тыа?а кэ?э этэн чоргуйарын истэр ?ч?гэй да?аны этэ. Алааска, сы?ыыга, хонууга атыыр о?устар айаатыыллар, т?птэ к??х буруота унаарар. Сахабыт сирэ барахсан…»
– Дьэ, кырдьык курус к?ст??. От-мас суох дойдута эбит, ха?ан бу сайыннара кэлэн сылыйар буолла?ай? – Ананий эмиэ бу хобдох к?ст??н? к?р?н, санаар?аабыттыы са?арда.
Син балачча буолан баран Ил-14 самолет кэлэн т?стэ. Бастакы б?л?х уолаттары капитан Прозоров бэйэтэ салайан, Провидение буухтатыгар илдьэ барда. Кы?ыл кутурук Ил-14 у?ун ба?айы бала?а устун тирилээн-тарылаан с??рэн ??д?р??нээт, к?т?н тахсан сопкалар быыстарынан к?т? турда.
Эрчимнээх Ананий остолобуойга а?ыы бардылар. Арай утары
эргэ саллаат бэргэ?элээх, чараас ырбаахылаах сэргэх сирэйдээх-харахтаах уол с??рэн тэлэкэчийэн и?эр эбит.– Хайа до?оор, бу то?моккун дуо? – диэн Эрчимнээх со?уйан ыйыппыттарыгар, уоллара олох да ??рэн-к?т?н туран:
– Кожанай кууркабын биир гражданскай нуучча ки?итигэр с??рбэ солкуобайга атыылаатым. Ки?им: «Байыаннай чааска тиийдэххинэ, «дедтар» син биир былдьаан ылыахтара, хата миэхэ с??рбэ солкуобайга атыылаа», – диэтэ. Мин у?уну-киэ?и толкуйдуу барбакка, с??рбэ солкуобай диэн улахан харчы дии санаан ??р??нэн атыылаан кэбистим. Саатахха, бэ?э?ээ Магада??а, уолаттары кытта буфекка ыстакаанынан кы?ыл арыгы атыылыылларын ылан и?эммит, патруллар харчыбытын туура тутан ылбыттара. Ол и?ин аччыктааммын ыксаан, ити кууркабын атыылаатым. Итиэннэ остолобуойга баран а?аан абыранным…
– Оттон бэйэ? ким диэ??иний? Хантан сылдьа?ын?
– Горнай Соло?онуттан сылдьабын, Олег диэммин… Семенов…
– Оттон, бу саллаат бэргэ?этин хантан ыллы?? – Эрчимнээх сытыы-хотуу биир дойдулаахтарын с???н, к?лсэ-к?лсэ, ыйыттылар.
– Ээ, биир чукча уолун кытта ха?ыатынан о?орбут кумаа?ы бэргэ?эбэр атастастым… – уоллара эмиэ к?лэ-к?лэ, тымныы тыалтан к?м?скэнэн ыгдаччы туттан баран, аэропорт диэки с??рэ турда.
Кэнники рейстэн хаалбыт уолаттар, аны Провидение буухта?а самолет к?пп?кк?, арыаллаан и?эр сержаннары кытта хоно хаалар буоллулар. Эрчимнээх иккиэн утуйар сири булан, утуйардыы о?о?уннулар. Олорон эрэ айан дьонун к?р?-истэ олордулар. Эрчим бэркэ сэ?ээрэн уонна дьиибэргээн, олохтоох омуктар та?астарын к?рд?-и?иттэ. Чукчалар саастаах, кырдьа?ас ?тт?лэрэ таба тириититтэн тигиллибит кухлянкаларын т??тэ бур?а?наабатын диэн, тас ?тт?гэр араас дьэрэкээн ойуулаах сиидэс та?а?ынан, хах тигэн б?р?йэллэр эбит. Хата онтукалара бэрт сиэдэрэйдик к?ст?р. Ордук кинини эмээхситтэр, саа?ырбыт дьахталлар сирэйдэригэр татуировкалаахтара с?хт?рд?. Ол курдук, муннуларын т?б?т?ттэн са?алаан, икки к?п-к??х сураа?ын ойуу с??стэринэн ???э тахсан, баттахтарын са?атыгар тиийэн холбо?он хаалаллар. Уонна уостарын аллараа ?тт?ттэн уонча к?н? сураа?ын сэ?ийэлэрин аллараа ?тт?гэр тиийэн т?м?ктэнэллэр. Иэдэстэрин ойуута араастаан эриллэн, чэчэгэйдэриттэн ?с сураа?ын буолан сы?аахтарын ортотугар тиийэн б?тэр. Уол худуо?унньук буолан ити ойуулары улаханнык сонургуу к?рд?. «Индеецтэр курдук тигиилээх сирэйдээхтэр эбиттэр дуу?» – дии санаата. Ол и?ин олохтоохтортон ээр-сэмээр ыйытала?ан к?рд? да, к?тт??ннээх эппиэти ылбата. Дьон араастаан бы?аарар. Сорохтор: «Ити ойуу кинилэр баай т?р?ттээхтэрин к?рд?р?р…» эбэтэр судургутук: «Кыра?ыабай буолан к?ст??р?, киэргэнэн сирэйдэригэр национальнай о?уор курдук татуировка о?ортороллор…» – диэн бы?ааран биэрдилэр. Ону та?ынан Эрчим Чукотка?а эскимостар олороллорун истэн на?аа со?уйда. Кини эскимостар Аляска?а эрэ олохтоох омуктар диэн толкуйдаа?а. Онтуката баара, манна а?аардас эскимостар олохсуйан олорор б????лэктэрэ хас да?аны сиргэ баарын са?а биллэ.
Сарсыныгар дьэ аналлаах сирдэригэр – Провидение буухтатыгар – к?т?н тиийдилэр. Кинилэри массыыналар к??тэн тураллара.
Аэропортан айаннаан и?эн уолаттар тула ?тт?лэрин сэ?ээрэ к?р? истилэр. К?ннээх сааскылыы ча?ылхай к?н турар. Буухта тула ?тт? барыта халлаа??а харбаспыт таас хайалар. У?уоргу кытылга куораттыы тутуулаах б????лэк таас дьиэлэрэ дьэндэ?эн к?ст?лл?р. Хомо?о улахан ба?айы хараабыллар тураллар, кытыыга та?а?ас с??к??р кырааннар элбэхтэрэ с?хт?рд?. Бу У?ук Хоту диэки биир улахан муоратаа?ы порт буолара харахха быра?ыллар. Бэтэрээ э?ээргэ барыта бачымах курдук мас дьиэлэр самналлан тураллара, арыый тэйиччи т??рт??-биэстии этээстээх таас дьиэлэр к?ст?лл?р. Ону сержант уолаттар: «Ити пограничниктар олорор городоктара», – диэн ыйан к?рд?рд?лэр. Муора кытыытыгар ба?аам элбэх тимир буочука б???т?, эргэ хараабыл уонна быра?ыллыбыт самолет кырамталара ы?ыллан сыталлар.
Массыыналар Саха сирин кыра дэриэбинэтигэр баар мас спортивнай саалатын санатар дьиэ аттыгар тиийэн тохтоотулар. Тула сопка тэллэ?эр у?ун субур?а мас бараахтар курдук о?о?уулаах ха?аармалар тураллар. Эргиччи барыта мас дьиэлэрдээх, кинилэр сулууспалыахтаах байыаннай чаастара эбит.
Кэлин билбиттэрэ, А?а дойду Улуу сэриитэ б?пп?т?н кэннэ Сэбиэскэй Сойуус уонна Эмиэрикэ икки ардыларыгар «тымныы сы?ыан» олохтоммутун т?м?гэр, «Аляска ?тт?ттэн Эмиэрикэ сэриинэн саба т?????э» диэн ?йд?б?лтэн, дьоппуоннары утары сэрии б?тээтин кытта, Рокоссовскай десантнай чаа?ын Провидение буухтатыгар к???р?н а?алан, байыаннай базаны тэрийэргэ бы?аарыммыттар. Ол т?м?гэр, билигин бу байыаннай чаас турар Урелики б????лэгэр 1946 – 1947сс. ба?аам элбэх байыаннай сэбилэниилээх к??стэр т?м?лл?б?ттэр эбит.