Саллаат уонна таптал

Итинэн м?кк??рдээх кэпсээн намыраан б?ттэ. Ол эрээри сарсыныгар ?сс? к??ркэтиилээх кэпсээн байыаннай чаа?ы тилийэ к?тт?: «Титигиирэптээх куукуна?а нэрээккэ сылдьан, и?иттэрин сууйан, хомуйан б?тэн, киэ?э хойут хонор сирдэригэр ха?аарыма?а тиийбиттэр. Ити кэм?э Бурляевтаах, «дедтар» кыратык «а?аан» баран, утуйбакка кинилэри кэтэ?э сылдьыбыттар. Уолаттар ха?аарма?а киирэн утуйар хос диэки баран истэхтэринэ, бытовой хос ааныгар турар хас да уол быы?ыттан: «Эй, чурки, подойдите сюда…» – Бурляев сэнээбиттии ы?ыран ордоотообут. Титигиирэптээх иккиэн эргиллэ т??ээт, бытовой хоско уонча буолан мустан олорор «дедтарга» киирэн кэлбиттэр: «Кто здесь против дембелей пасть открывает?! Ты, что ли, хлыст?!» – Титигиирэп Бурляевка ыкса ынан тиийэн, хантайан туран эрэ ыйыппыт. Бурляев онуоха уолаттарыгар тэбиэ?ирэн, маатырылыы т??ээт, Титигиирэби охсон куу?уннарбыт. Онуоха биирдэрэ эмискэ хаптас гынан а?аран биэрээт, аллараттан ???э ки?итин сы?аахха «апперкоттаан» саайбытыгар, у?ун ба?айы уол т??рт лабаата адаарыйан, д?й?н сууллан т?сп?т. Титигиирэп бириэмэни с?тэрбэккэ, ?м?т?ннэрэн саамай доруобай уолларын быарга саайан баран, ха?ас илиитинэн сы?аа?ар охсон «боковойдаан» кэбиспит. Ону эрэ кэтэспэккэ турбут уол, охсуллубут от курдук миэстэтигэр «накыс» гынан охтон т?сп?т.

– Ну, кто следующий?! – дии-дии, Титигиирэп охсу?аары тула тэлэкэчийэ сылдьыбыт.

Ол кэм?э аргы?а икки уолу бы?ыта тэбиэлээн т??эртээбит. Атыттар, ыксал б???н?н ?р??-тараа ыстанан, куотар аакка барбыттар.

Ону истэн, призывниктар бары: «Дьэ, кырдьык, кытаанах уолаттар эбит…» – диэн, с?хп?ттэрин биллэрдилэр.

А?ыйах хонон баран, арай биир к?н уолаттар «приемникка» киирэн:

– Титигиирэптээх кэлэн, форма к?рд??? сылдьаллар… – диэн ?р?к?нэ?эн кэпсээтилэр.

И?ирдьэ баар уолаттар ону истэн, та?ырдьа та?ыстылар, Эрчимнээх Ананийдыын кинилэри батыстылар. Титигиирэптээх иккиэн табаары?ыныын тураллар эбит. Куукуна?а сылдьар буолан, параднай формалара арыы-сыа б???т? буолбут. Саха уола кыра буолан баран киппэ, толору эттээх-сииннээх. Ки?и мыына к?рб?т б??? к?р??нээх уол эбит. Кэтит санна байыаннай форматын тиирэ тэбэн киэптии сылдьар. Аргыс нуучча уола сирэй-харах сытыы-хотуу, тутта-хапта да?аны сылдьара мээнэ баттаппат, ата?астаппат к?р??нээх.

– Братцы, кто даст мне, дембелю, свою форму?! Есть такие? Я думаю, вы слышали, в какую передрягу мы попали? Выручайте своего земляка, завтра мы уезжаем домой, а в каком виде мы появимся там, сами посудите, – Титигиирэп тулалаан турар саллааттары кэриччи к?р?тэлээтэ.

Кини эдэр уолаттар хайдах эрэ дьик-дьах тутталларыттан сабыс-са?а формаларын уста охсон биэрэллэрин ыарыр?атталларын тута сэрэйдэ:

– Ясно, правильно делаете. Ничего, мы у «дедов» попросим, они нас поймут. Дембелей не обидят, иначе по-другому поговорим… Ребятки, никому не давайте спуску! Мы же родом из гордого народа «ураа?хай!» Помните об этом! – Титигиирэп, этэрбин эттим диэбиттии, ки?итин санныга «лап» гына охсоот, аргыый а?ай эргиллэн, бара турда…

* * *

Уолаттар «приемникка» олорбуттара хайыы-?йэ?э ый кэри?э буола о?уста. Кинилэр «Эдэр байыас» кууру?ун аа?ан, бирисээгэ ылбыттарын кэннэ, бары сулууспалыыр сирдэригэр бараары о?осто сылдьаллар. Радиотехническэй чаастар Чукотка была?ын тухары киэ? сиринэн тар?анан олохсуйбуттар этэ. С?р?н сыаллара – Берингов силбэ?ик н???? ?тт?гэр баар Эмиэрикэ кыраныыссатын халлаанынан кэтээ?ин. Кырдьа?ас саллааттар этэллэринэн, «Воздушные пограничники» диэн ?рд?к ааты с?гэллэрэ. Ол курдук, кинилэр «Урелики», «Марс», «Останец», «Нунлингран», «Уэлькаль», «Пупок», «Угольные копи», «Шахтерская», «Берингово», «Красная Яранга», Хотугу Муустаах муора ?тт?гэр «Лаврентия», «Уэлен» туочукаларга тар?а?ан, сулууспалыахтаахтар. Бирисээгэ ылыахтарын иннинэ, Дьокуускайтан кинилэри а?алтаабыт полковой кулууп начаалынньыга капитан Прозоров кэлэ сырытта.

– Рядовой Эрчим Быганов, после «Военной присяги» сразу подойдете ко мне в клуб. Вас назначили художником полка и служить будете под моим чутким руководством, – капитан Эрчими эрдэттэн билэр ки?и бы?ыытынан, к?лэ-к?лэ, эттэ.

Ол кэнниттэн управление ротатыгар олоруохтаа?ын, онно командирдары кытта кэпсэппитин и?итиннэрдэ.

Инньэ гынан, Эрчим Петров Колялыын а?ыйах хоноот, биир бастакынан чугас турар управление ха?аарыматыгар та?ыстылар. ?рд????? ба?айы, ки?и кутун-с?р?н баттыыр у?ун субур?а бараах курдук тутуулаах, намы?ах мас ха?аарыма эбит. И?ирдьэ киирбиттэригэр, дневальнай нуучча уола: «Молодойдар кэллилэр!» – диэн ??рэ-к?т? к?р?стэ.

Ха?аарыма?а сорох уолаттар, т????? дьу?уурустуба кэнниттэн, утуйа сыталлар. Атыттар ким сибиитэрэлээх, ким тельняшкалаах хаамса сылдьаллар. Эрчимнээ?и рота старшинатыгар прапорщик Барсуковка киллэрдилэр. Прапорщик бэйэтин кыара?ас хо?угар, остуол н???? олорон, улахан «амбарнай кинигэ?э» кинилэр ааттарын-суолларын, хантан сылдьалларын бэлиэтэннэ, к?ннээ?и бэрээдэги туту?арга кытаанах «инструктаж» биэрдэ уонна баты?ыннаран илдьэн, бастаан «каптерка?а» сорох малларын уурдарда, ол кэнниттэн ороннорун к?рд?рд?. Киэ?э «отбой» кэнниттэн «фазаннар» кинилэр иннинээ?и сыл а?аардаахтары уонна Эрчимнээ?и балачча у?уннук «отбивайдаатылар». Ону та?ынан сарсыарда муоста сууйуутугар уонна киэ?э «отбой» кэнниттэн остолобуойга баран, хортуоппуй хастаа?ыныгар дьу?уурустуба?а туруордулар.

Уолаттар сарсыарда «Подъем» кэмигэр турбуттара, арай олоппоско уурбут сабыс-са?а формаларын оннугар эргэ кирдээх саллаат та?астара сыталлар. Ону к?р?н Коля, к?лэ-к?лэ, эргэ та?а?ы кэтэ олорон:

– Хата кырдьа?ас саллааттар курдук к?ст??хп?т, – диэбитин Эрчим хайдах эрэ сонньуйа и?иттэ.

Аармыйа т?б?ктээх оло?о са?аланна, хас сарсыарда аайы – муоста сууйуута. Киэ?э «отбой» кэнниттэн – остолобуойга хортуоппуй хастаа?ына. Коля «планшетист» идэтигэр ??рэниэхтээ?э, ол эрээри кинини команднай пуу??а тиийдэ?инэ, «молодой» саллаат буолан, тулууп кэтэрдэн, та?ырдьа аан та?ыгар харабылга туруораллар.

Эрчим кэнникинэн уола, т??н аайы аанньа утуйбакка, «аах-маах» барыах курдук буолбутун к?р?н ыксаата. Ки?итэ ханна эмэ ?й?нн?р биитэр олоро т?стэр эрэ, утуйа сылдьар буолан хаалла. Арай биир к?н Колята кэлэн: «Войсковой приемникка» баар уолаттарга ы?ырдылар», – диэтэ. Онтон киэ?э кэлэн, со?уччу ??р??лээх сонуну и?итиннэрдэ:

– Эрчим, би?иги т?рд?? буолан Владивостокка повар ??рэ?эр ??рэнэ, сыл а?аара учебка?а барар буоллубут. Миигин кытта Ма?арастан Контоев Борис, Соло?онтон Васильев Коля уонна Амматтан Устинов Ганя бараллар. Бирикээспит тахсыбыт, онон билигин «Войсковой приемникка» тахсабын. Сарсын айанныыгыт диэтилэр.

Эрчим ону истэн, «Ок-сиэ, уолаттар абыраммыттар. Сыл а?аара бэртээхэй сиргэ баран, учебкаланар буолбуттар», – диэн хайдах эрэ уолаттары ордугургуу санаата. Коля ??рб?т-к?пп?т к?р???н, сирэйэ-хара?а сырдаабытын к?р?н эмиэ да астынна. Иккиэн куусту?ан ара?ыстылар:

– Чэ, Коля, кытаат! Уолаттарга э?эрдэ, сыл а?аара буолан кэллэххитинэ, повар уолаттар убайгытын ?ч?гэйдик хада?алыыр инигит… – диэн ба?а санаатын этэ хаалла.

Эрчим аан бастаан тиийэн баран, кулуубу на?аа с??? санаата. Саха сирин у?ук дэриэбинэтин кыра кулуубун санатар мас дьиэ сопка тэллэ?эр, сыыр курдук сиргэ, у?ун кирилиэ?инэн та?ыстаххына турар эбит. И?ирдьэ капитан Прозоров кэбиниэтин ыйдаран, ааны то?суйан киирдэ уонна сулууспалыы кэлбитин ту?унан доргуччу байыаннайдыы «араапардаата». Леонид Яковлевич утары кэлэн илии туту?ан туран:

– Садись, сейчас познакомлю с вашими сослуживцами.

Ол кэнниттэн биир уолу ы?ыран ылан, бары мусталларыгар дьа?айда.

Сотору бары мустубуттарын кэннэ, биир-биир туруоран били?иннэрбитинэн барда:

– Васильев Валентин – Волгоградтан сылдьар, ?рд?к ??рэхтээх, биир сыл сулууспалыыр – уус-уран салайааччы уонна почтальон.

– Таран Виктор – Хабаровскай куораттан сылдьар – ефрейтор, киинэмэхээнньик, иккис сылын сулууспалыыр.

– Дяткин Иван – Иркутскай уобалас Тайшетскай оройуонун Патриха дэриэбинэтиттэн сылдьар – рядовой, киинэмэхээнньик, сыл а?аара сулууспалаата.

– Весин Иван – рядовой, Москва куораттан сылдьар – КЭТ4 рота?а сулууспалыыр, хачыгаар.

Капитан Прозоров ити курдук Эрчим?э бииргэ сулууспалыахтаах уолаттарын били?иннэрдэ. Ол кэнниттэн, уталыппакка:

– Пойдем, покажу твою художественную мастерскую, – диэт, баты?ыннаран бэйэтин кэбиниэтин кытта кэккэлэ?э турар ааны арыйан, мастарыскыай гына о?о?уллубут, балачча киэ? хоско киллэрдэ.

У?ун ба?айы уру?уйдуурга аналлаах остуол, ону кытта кэккэлэ?э утары истиэнэ?э элбэх ба?айы араас о?о?уулаах ыскааптар, дермантин б?р????ннээх обургу со?ус эргэ дьыбаан бааллар эбит. Мас араамалары холбуурга туттуллар килиэйи оргутарга аналлаах электроплитка турар кыра остуола турар. Ыскааптары арыйталаан, онно э?ин араас гуашь, акварель, маслянай кырааскалар араастара тюбиктаах, баа?калаах кэккэлээн туралларын к?рд?рд?. Ватман кумаа?ылары, рулон хордуоннары, киипэнэн эриллэ сылдьар кы?ыл та?астары к?р?н, Эрчим ымсыыра санаата: «Оо, дойдубар маннык дэлэй матырыйаал баар буолбат ээ!»