Сланы Ганібала

Блiзу паловы дзявятай суботняга вечара на дзьвярах «Толi Буш» можна сьмела вывешваць шыльдачку, што месцаў няма, аднак паб — гэта вам ня менская кавярня ўзору канца 1980-х, i туды вас пусьцяць нават у тым выпадку, калi будуць занятыя ўжо ўсе мужчынскiя каленi (дый некаторыя жаночыя таксама, бо аматары добрага джазу трапляюцца i сярод лесьбiянак), а вольныя месцы застануцца адно на кандэлябрах.

А дзявятай з-за столiка каля сцэны падымецца крамяны стары, якога можна бяз конкурсу запрашаць на ролю Гэмiнгуэя, а ўсьлед за iм пацягнуцца, не забываючы захапiць з сабою тонкiя пiнтовыя кухлi, астатнiя музыкi. Калi вы не прапусьцiце моманту iх сустрэчы з iнструмэнтамi, у вас зьлёгку зашчымiць сэрца — столькi ў гэтых дотыках стрыманай мужчынскай пяшчоты.

Магчыма, вам, як i мне, падумаецца, што пяшчоты хапае iм i на жанчын — нездарма ж кожнага засталася чакаць за столiкам падрумяненая пiвам сяброўка пасьлябальзакаўскага веку.

Магчыма, вам таксама захочацца падумаць, што менавiта ў гэтым складзе (улiчваючы сябровак) яны ўпершыню зьявiлiся тут у суботу трыццаць гадоў таму, i вы паспрабуеце ўявiць, якiмi яны былi тады, калi вы пачыналi лавiць у дапатопных радыёлах «Беларусь» музычныя праграмы «Голасу Амэрыкi» i «Радыё Швэцыi» i балдзелi ад голасу вядучай Тамары Юхансан, непахiсна ўпэўненыя, што ў гаспадыні такога голасу і такой музыкi абавязкова павiнны быць самi ведаеце якiя ногi i грудзi i якiя вусны i, ва ўсякiм разе, гэтая швэдзкая Тамара нiяк не магла дазволiць сабе быць менш прыгожаю за Тамару Iванаўну, маладую настаўнiцу ангельскае мовы, замест якой аднойчы ў клясу зайшоў дырэктар школы Абрам Залманавiч — каб паведамiць, што вашая настаўнiца затрыманая мiлiцыяй у гатэльным нумары i звольненая «за связь с иностранцем»; i якiя толькi пачуцьцi нi абрынулiся на нас пасьля гэткае навiны: i дзiцячая крыўда, i недзiцячая рэўнасьць — быццам вы самi маглi замест «иностранца» ўступiць у гэтую «связь» з настаўнiцай, як у сваiх ужо даўно не цнатлiвых снах уступалi ў яе з заморскай Тамарай Юхансан, i прага помсты — калi не самому дырэктару, дык хоць ягонай кучаравай дачцэ Лiзе, а яшчэ школьным актывiстам, якiя зьмяшчаюць у насьценгазэце «За отличную учебу» вершыкi кшталту «Сегодня он играет джаз, а завтра родину продаст» i якiя, вiдаць, i высачылi Тамару Iванаўну, каб здаць яе мянтам.

Вось так, неўпрыцям, памяць пачне iмправiзаваць усьлед за джазмэнамi, i я з радасьцю падначалюся прапанаванаму рытму i хмелю колеру густога залацiстага пiва, хвалi якога знойдуць для мяне сярод музыкi, гаманы і штурханiны тую выспу, дзе й павiнна было падумацца: чаму, седзячы ўчора ў лёнданскай беларускай бiблiятэцы, я адмахнуўся ад навязьлiвае iдэi перачытаць у Ангельшчыне Шэксьпiра, а ўзяў з палiцы на вечаровае чытаньне том Мiхася Стральцова; i пад кадэнцыi саксафанiста на тэму «Sometimes» я ўспомню сваю ўлюбёную стральцоўскую фразу — самы пачатак аповеду «Сьвет Iванавiч, былы донжуан»: «У тэлефоннай будцы былi двое, i я ненавiдзеў iх», фразу, якая, магчыма, абвясьцiла пра нараджэньне нашага лiтаратурнага мадэрнiзму.

Згаданая фраза пацягне за нiтачку цэлую шпулю ўспамiнаў — як Стральцоў прыяжджаў да мяне ў Наваполацак (хоць «да мяне» — гэта яўны перабор) i пакуль мясцовая лiтаратурная брацiя спакойна смактала пракiслае вiно «Эрэцi», мужна пiў за сталом адну мiнэралку, i выходзiў на гаўбец курыць, i прасiў уладкаваць яго заўтра ў гатэль, бо «сам, старычок, разумееш», i лепей, каб было два нумары, i потым у адным зь iх казаў мне, што прачнуўся, падышоў да вакна i адчуў: штосьцi ня тое, а тады даўмеўся, што ў Наваполацку на цэнтральным пляцы няма помнiка Ленiну; а потым мы сустрэлiся на нашым наваполацкiм возеры з халаднавата-прыцемным назовам Люхава: ён стаяў на беразе з жанчынаю, i цяпер мне здаецца, што пячатка блiзкае сьмерцi ўжо ляжала на ягонай неспартовай постацi; а пасьля мы ўсе разам паехалi ў Полацак, i ў Спаса-Эўфрасiньнеўскiм манастыры ён, рэдактар маёй першай кнiжкi, меў поўнае права казаць мне: «Капай глыбей, старычок, пакажы, што зямля ў iх стаяла ня толькi на трох кiтах», а пасьля я толькi аднойчы быў у яго на магiле, дый ня так часта, як, можа, хто iншы, бываю на магiлах бацькоў, таму што калiсьцi паверыў мудрай Бабулi, Ларысе Генiюш, якая, пахаваўшы свайго мужа Янку, не любiла хадзiць да яго, бо зразумела, што няма там нiчога, апрача халоднага каменю ды глiны...

I гэты хмель, i гэты рытм, i гэты настрой авалодаюць iстотай настолькi ўладна, што адно ў самым канцы даўжэзнай дарогi назад у абвеянай начным ветрыкам галаве нарэшце варухнецца першая цьвярозая й рацыянальная думка — пра тое, што лiхтары перад вось гэтым i тым багатымi асабнякамi аўтаматычна запальваюцца пры тваiм наблiжэньнi зусiм ня дзеля таго, каб ты не заблукаў, а каб улякнуць цябе як магчымага злодзея.

Грынвiцкiя страхi

Наогул, гэта даволi забаўна: пераступаеш мядзяны пасак нулявога мэрыдыяну i — Беларусь разам з Полацкам, сябрамі й каханкамі, півам «Аліварыя. Моцнае», прэзыдэнтам, які не гаворыць па-беларуску, i ўсiмi астатнiмi атрыбутамi i аксэсуарамi застаецца ва ўсходнiм паўшар’i.

Мушу прызнацца, што крок у адваротным кiрунку я раблю трохi пасьпешлiва. Назад мяне не ўдаецца завабiць нi тысячагадовым дубам, нi каралеўскiм аленям, што гуляюць па заходнiм паўшар’i, нi стройнай мурынцы, падобнай да нэгатыву адной жыхаркi Менску.

У нас ва ўсходнiм паўшар’i ўсё ня так i блага: тут бегаюць шэрыя ангельскiя вавёркi, сустракаюцца ўтульныя пабы, i ў адным зь iх мае спадарожніцы Арына i Каралiна, якiя ахвярна захоўваюць перадвелiкодны пост, замаўляюць мне, грэшнаму, традыцыйны ангельскi пiрог зь сьвiнiнай i ныркамi, што (асаблiва калi старанна запiваць яго белым вiном) здольны павярнуць да цябе рэчаiснасьць зусiм новымi нечаканымi гранямi.

Суладнасьць, што пануе ў нас ва ўсходнiм паўшар’i, перацягнула з заходняга i мурынку-«нэгатыў», якая спружынiста праходзiць за вакном пабу — напэўна, дзеля таго, каб прысьнiцца мне ў гэтую ноч (пагатоў, менскi «пазытыў» аднаго разу выказваў падазроную цiкаўнасьць да таго, як там у гэтых мурынаў усё ўладкавана).

Галерэя Тэйт

Сёньняшняе падарожжа па галерэйных лябiрынтах бярэ пачатак з залi Ўiльяма Блэйка, дзе каля iлюстрацыяў да Вiргiлiя й «Боскай камэдыi» адразу даеш веры, што ўсе ўвасобленыя на паперы і кардоне вобразы сапраўды зьяўлялiся мастаку ў яго знакамiтых мiстычных снах.

Галерэя Тэйт можа з посьпехам замянiць падручнiк авангардызму. А вандруючы па архiпэлягах дадаiзму, кубiзму, сюррэалiзму etc., раптам пачынаеш зважаць на даты жыцьця мастакоў.

Прыклады любажыўных Пiкаса й Шагала даўно зрабiлiся хрэстаматыйнымi. Першы пражыў 92 гады, другi (тут ягоны «Букет» зь лятучымi закаханымi) — 98. Далi адстаў, аднак 1904—1989 таксама выглядае досыць паважна.

У нас так доўга не жывуць.

Мэтафiзычны Кiрыко (1888—1978). Мiро (1893—1983). Скульптар-кубiст Лiфшыц (1891—1973). Таксама няблага. Натальля Ганчарова зь яе тутэйшай блакiтнай «Бялiзнаю» — 1881—1962.

Зьлёгку заiнтрыгаваны, заходжу ў залю лёнданскага авангарду 1910—1920 гадоў. Дункан Грант — 1885—1978. Схiльная ўжо тады да абстракцыянiзму Ванэса Бэл (1879—1961).

Далей — болей. Скульптар Элiн Эгар (1899—1991). Калега Эпштайн адстае: 1880—1959. Затое славуты Гэнры Мур i ня менш славуты, але пакуль што ня ў нас, жывапiсец Фрэнсіс Бэкан выглядаюць зусiм нядрэнна — 88 i 84 гады. Макс Эрнст зь ягонай даволi фалiчнай штучкаю «Людзi не павiнны пра гэта нiчога ведаць» — 85.

Стамiўшыся ад запiсаў, недзе на подступах да «Нарцызавых мэтамарфозаў» Далi i «Будучынi статуяў» Рэнэ Магрыта — скульптурная галава з блакiту зь летнiмi белымi аблокамi, мадэльлю якой сумленна служыла пасьмяротная маска Напалеона — пачынаеш разумець: рэч, міжволі мабыць, зусiм ня ў тым, што, адважна абнаўляючы мастацкiя формы, творцы непазьбежна зноў і зноў абнаўлялi i тыя формы, куды Ўсявышнi ўдыхнуў iх уласны дух; усiм iм удалося так доўга затрымацца пад сонцам найперш з тае простае прычыны, што яны, творцы, як вядома, заўсёды вялi надзiва здаровы лад жыцьця — у прыватнасьцi, не пiлi, не курылi, i не цягалiся па жанчынах.

Чорнае шкельца з аптымiстычным адценьнем

Апошнi лёнданскi дзень прысьвечаны хаўтурам.

У беларускай грэка-каталiцкай царкве сьвятых апосталаў Пятра й Паўла рэй вядзе сёньня праваслаўны айцец Ян з Манчэстэру.

Труна зачыненая, на вечку — крыж зь белых хрызантэмаў на яловых лапках, а на белым — яшчэ адзiн крыж з чырвоных ружаў. Пад вечкам чакае заканчэньня зямных фармальнасьцяў старшыня Згуртаваньня беларусаў Вялiкай Брытанii Янка Мiхалюк. Ён адышоў больш за тыдзень таму, але паводле ангельскiх законаў дарога ў iншы сьвет абстаўленая столькiмi працэдурамi, што пахаваньне на дзявяты дзень лiчыцца яшчэ хуткiм.

У раёне Фiнчлi гэтым ранкам апрача насельнiкаў Беларускае каталiцкае мiсii гавораць па-наску некалькi дзясяткаў пераважна немаладых людзей. У аднаго зь iх, спадара Аляксандра Зданковiча, я быў днямi ў гасьцях у графстве Мiдлсэкс, дзе можна пад’есьцi выдатных дранiкаў у выкананьнi мiсiс Зданковiч, родам зь «нямецкай» Швайцарыi, запiваючы iх даволі неблагiм «Кабэрнэ» родам з Малдовы i гартаючы лiсты, якiя з мноствам замiлавальных памылак па-беларуску пiша гаспадару з Масквы былы дысыдэнт Мiхал Кукабака, што на знак падзякi за ўдзел у сваiм вызваленьнi прыслаў спадару Зданковiчу бел-чырвона-белы сьцяжок, зь якiм быў у жнiўнi 1991-га на барыкадах каля расейскага Белага дому.