Вяртаньне Веры

Потым Вера так і расклейвала адозвы — тэкстам да сьцяны. Хай, казала, пішуць, што хочуць.

Расказваць швецкаму сьледчаму, як зьдзіраліся разам з адозвамі нашыя мары пра Беларусь? Распавядаць яму, як раставала і раставала, саступаючы месца расчараваньню і роспачы, наша надзея? Як глыбелі і цямнелі яміны адчаю? Як абяскрыльвалі, стамляючыся ў бясконцым чаканьні хоць нейкіх, хай маленькіх перамог, нашыя душы? Як Вера даводзіла ўсім, што нельга перамагчы, выбіраючы паміж эвалюцыяй і рэвалюцыяй, што перамога магчымая толькі ў выбары паміж свабодай і сьмерцю, — і як ніхто не хацеў паміраць?..

Я таксама паміраць не хацеў.

Я расказваю пра ўсё гэта ўжо ня сьледчаму, распавядаю адвакату, якога наняў мне Ражон, і адвакат — гэтаксама, як і сьледчы, не разумеючы, пра што я кажу, — супакойвае мяне: «Ня бойцеся, у Швецыі сьмерцю не караюць».

Прычым тут Швецыя?..

— Я там паміраць не хацеў.

— Натуральна, што не хацелі. А хто хоча? Хоць там, хоць тут… Генетычная праграма самазахаваньня закладзеная ў мазгі найпершай. Ва ўсе мазгі: чалавечыя, зьвярыныя… Вас, дарэчы, у іншую камеру перавядуць, каб вы адчувалі сябе па-чалавечы.

— У мяне і зараз ня кепская...

— Новая будзе лепшая. Ня «Хілтан», але і не турма.

Ражон наняў мне адваката і пастараўся, каб перавялі мяне ў лепшую камеру, бо, аказалася, я прыстрэліў якраз таго, каго ён хацеў, каб я прыстрэліў: кілера, прысланага рускай мафіяй расправіцца з Ражном. Я сказаў адвакату, што такога ня можа быць, бо я хацеў забіць і забіў беларуса, на што адвакат спытаў:

— А беларус хіба ня можа быць кілерам?.. Вы падумайце…

Падумаўшы, я зразумеў, пра што ён пытаецца, і адказаў, што можа.

— Як і кім заўгодна яшчэ, — задаволіў мой адказ адваката. — Скажам, целаахоўнікам, які выканаў свой абавязак… А калі не, дык чалавекам, у якім прыродная агрэсія вылілася ў нянавісьць да сябе падобных. У хваробу, у шызафрэнію… Пад узьдзеяньнем стрэсаў, перажытых вамі як там, так і тут. Мы яшчэ шведскія іміграцыйныя службы зробім вінаватымі — вы ня супраць?

У адрозьненьне ад сьледчага, які ўсім сваім выглядам нібыта ўвасабляў справядлівасьць і непарушнасьць закону, адвакат на жуліка выглядаў, дый, мусіць, быў ім, калі знаўся з Ражном, але мне якая розьніца? Калі ён прапаноўваў мне якраз тое, чаго я хацеў: швецкую псіхушку.

— Я ня супраць. Але сьледчы ня лічыць мяне ненармальным.

— Гэта не яму вызначаць. Дастаткова будзе, калі ён прызнае, што ў вашых дзеяньнях цалкам адсутнічае матывацыя. І ён прызнае гэта, бо зыходзіць з чалавечай логікі, звычайнай маралі.

У голасе адваката пракідвалася калі не пагарда, дык паблажлівасьць да сьледчага, да ягонай чалавечай логікі і звычайнай маралі, але зусім не праз тое яна пракідвалася, што адвакат быў старэйшы за сьледчага, праз нешта іншае, таму я спытаў, хоць ня трэба было, бо мне якая розьніца:

— А вы зыходзіце з якой логікі і маралі?

Зірнуўшы на гадзіньнік, адвакат пачаў складваць паперы ў тэчку.

— З жывёльнай… Якая і ёсьць чалавечая, калі лішняга не выдумляць.

Я не зразумеў:

— Як гэта?

— А так… Неяк у мяне кліент быў, які ката забіў. Кот жыць яму не даваў. І я давёў на судзе, што, калі хтосьці, хто заўгодна жыць табе не дае, з ім трэба распраўляцца. А як інакш?.. Між іншым, — адвакат, зьбіраючы паперы, затрымаўся на адной, — ведаеце, чаму вам у палітычным прытулку адмовілі?

Я ня ведаў.

— Ня ведаю. Пра прычыны ў такіх выпадках ня кажуць.

— Ня кажуць, але ж яны ёсьць. І адна з іх — ананімка, у якой пішуць, што вы забілі ката.

Рука, якой пацягнуўся я да паперы, сама, нібы дакрануўшыся да аголенага проваду пад токам, торгнулася назад і здранцьвела.

— Якога ката?

— Тут не напісана, якога? Можа, такога, якога варта было забіць. Але ў іміграцыйнай службе Швецыі поўна феменістак, якія да таго ж пагалоўна ў таварыстве аховы жывёлінаў, таму ад іх цяжка чакаць прыязных адносінаў да мужыка, які забівае катоў.

Пра тое, што некалі, калі быў падлеткам, я забіў ката, расказаў я аднойчы ў парыве адкрытасьці адной жанчыне. У Ваўкавыску на Шведавай гары… Была ліпеньская ноч, мы любіліся, і жанчына, соладка адстагнаўшы ў нябёсы і сьцішыўшыся, раптам сказала, што, пакуль мы любіліся, дзьве зоркі сачылі за намі, як вочы ката. І я ўспомніў, як тыя вочы пырснулі, выляцелі з кацінай галавы пасьля некалькіх удараў аб бетонны слуп, і пачаў расказваць, расказваць… як сам я ня ведаў, не ўсьведамляў, што са мной, што я такое раблю… як наплывала, накрывала, засьціла розум нянавісьць… расказваў, расказваў і, як і тады, не разумеў: што са мной?.. нашто расказваю, для чаго?.. — дык вось жа, аказалася, для таго, каб нехта напісаў у шведскую іміграцыйную службу, у якой поўна феменістак, якія пагалоўна ў таварыстве аховы жывёлін, што я катазабойца, кат і забойца… але ж хіба магла?.. ды як яна магла?.. не, не магла тая жанчына такое напісаць.

— Хіба ў Швецыі давяраюць ананімкам?

— А дзе не давяраюць? Паўсюль любяць плёткі, ня любячы плеткароў. Хоць нідзе, дзе ёсьць закон, ананімка, канешне, не дакумент. Была б дакументам, можна было б лічыць, што мы ўжо выйгралі суд. Бо мелі б доказ, што вы даўно псіхічна хворы. То катоў забіваеце, то людзей… І ўсё бяз дай прычыны, без матывацыi, што прызнае нават сьледчы. — Адвакат склаў паперы, двума пальцамі ўзяў тэчку за ражок, паківаў ёю, як маятнікам. — А вось я, паміж намі, не прызнаў бы, што без матывацыі… І, калі вам цікава, магу сказаць, чаму.

Голас ягоны ў апошніх словах зьмяніўся… Нібы адгаварыўшы ўсё, за што яму заплацілі, самае істотнае пад самы канец ён вырашыў сказаць за так.

— Чаму?

— Бо матывацыя ёсьць. Там, дома, вы ненавідзіце тых, хто над вамі. Але зусім не таму, што яны, як спрабуеце вы давесьці сьледчаму, душаць свабоду і дэмакратыю, а таму, што ў іх улада, грошы — усё тое, чаго б хацелі вы. І вы ня здольны нічога зьмяніць, нічога зрабіць, бо тыя, хто над вамі, моцныя, а вы слабы. Таму вы зьбеглі ад іх, і ўсю сваю злосьць і нянавісьць скінулі на таго, хто з іхняга ж статку, але ўсё ж слабейшы, не важак з ікламі, на якога ў вас і рука не паднялася б, здранцвела б, як зараз… Вось пад што падвярнуўся ваш зямляк з пакетам, як некалі кот. І называецца гэта, калі хочаце ведаць, пераразьмеркаваньнем агрэсіі.

Адвакат вырашыў, што разабраўся ўва мне, і я не зьбіраўся яму пярэчыць. Калі чалавек робіць тое, за што яму плоцяць, дык бяз розьніцы, што ён пры гэтым думае. Ён глядзеў на мяне так, нібы нутро маё выкруціў навыварат, мне самому адкрыўшы там нешта патаемнае, а мяне зьдзіўляла адно: як ён здагадаўся, што ў мяне рука здрацьвела?..

Асатняе ўсё я ведаў.

Прыблізна тое самае казала мне на Шведавай гары ў Ваўкавыску тая жанчына, якой прызнаўся я ў парыве адкрытасьці, што забіў ката. Яна дапытвала й дапытвала: хто перад тым мяне зьняважыў, пакрыўдзіў, каму я хацеў — і ня мог адпомсьціць? Я выдумляў нейкія крыўды на суседзяў, настаўнікаў, хоць ніхто мяне не крыўдзіў. Проста мне хацелася, каб жанчына, якую я кахаў і якая лічыла сябе разумніцай, ня мела сумневу ў тым, што я кахаю яе і што яна разумніца.