Вяртаньне Веры

Аднойчы, калі ў чарговы раз нас пасадзілі за ўдзел у чарговым мітынгу, яна спытала: «Ты ведаеш, дзеля чаго ўсё гэта? Не для свабоды і дэмакратыі, а для цябе — дзеля чаго? Што ты за ўсё гэта мець хочаш? Ну, калі адсядзім, адбегаем сваё пад дубінкамі? Грошы? Славу? Уладу?.. » Я адказаў, што, мусіць, нічога, бо пра гэта нават ня думаю. Яна сказала: «Я таксама, але ж ня ўсе прыдуркі, нехта ж думае».

Так яна пасеяла ўва мне сумненьні, так аслабіла мяне — і слабога пакінула. Калі я сказаў, што нарэшце прыдумаў, як нам жыць разам, у сваім доме, сям’ёй, з дзецьмі, што нам трэба зьязджаць адсюль, бо, калі ўсім можна, дык чаму нам нельга? — яна адказала: «Едзь, я нікуды з табой не паеду. Ты мне тут абрыд. Усе вы мне абрыдлі».

— Хто — усе?..

Мы сядзелі ў Менску непадалёку ад купалаўскага тэатру ў кавярні пад парасонамі, на ходніку вуліцы, па якой Наста якраз праязджала, спынілася каля нас, хоць там знак вісеў, што спыняцца нельга, але гэта некаму нельга, а не ёй, яна апусьціла шкло і так блізка была, нібы мы ў адной кампаніі, толькі Наста ў машыне, а не за столікам, і яна ўсё чула, што казала Вера, якая сядзела бокам да яе і, утаропіўшыся ў кубак з кавай, Насту не заўважала…

— Усе, каму я некалі паверыла. Усе, праз каго згубіла найлепшыя свае гады, маладосьць, жаночае шчасьце — хто мне ўсё гэта верне? Недацалаваныя дні і недапешчаныя ночы, якія днямі адстаяла я ў пікетах, адхадзіла ў шэсьцях, начамі адбегала ў цёмных ветрах… Хто і чым мне заплаціць за гэта?.. «Трэба, Верачка, трэба!» «Ты малайчынка, дзяўчынка…» «Заўтра наша сьвята!» «Заўтра — перамога!» Заўтра, заўтра… Хто верне мне маё жыцьцё?.. Ты? Дык ты здольны толькі…

Каля кавярні пачаў стварацца затор, вуліца засігналіла, цяпер Вера заўважыла Насту, на імгненьне замерла, неяк сутаргава зглынула недагавораныя словы: «…катоў забіваць...» — і раптам змахнула кубак з кавай са століка ў вакно машыны. Наста пасьпела адхінуцца, яе толькі апырскала кавай, кубак ударыўся ў плячо кіроўцы, здаравеннага бамбізы з гэбісцкай мордай, які сабраўся выйсьці, каб разабрацца, але Наста, атрасаючыся, злосна крыкнула яму: «Едзь давай, разьбярэшся!..»

Машына рванула з месца.

Вера паднялася і пайшла, кінуўшы разгубленаму афіцыянту: «Ён за ўсё разьлічыцца!..»

Па ўсім выходзіла, што так…

Я глядзеў, як яна ішла, ня ведаючы, куды, па ходніку ў бок Купалаўскага тэатру — і не вярнуў, не паклікаў. Няхай ідзе — дакуль дойдзе?..

Яна дайшла да канца.

— Магчыма, у вас былі праблемы праз жанчыну? — дапытвае шведскі сьледчы, і я адказваю яму, што не, ніякіх праблем праз жанчыну з забітым у мяне не было. Сьледчы кажа, што шкада, бо, з улікам шведскіх законаў, гэта быў бы для мяне найлепшы варыянт.

— А найгоршы?

— Той, які вынікае з пашых паказаньняў. Забойства па прычынах палітычных. Па новым законе, прынятым шведскім парламентам, гэта тэрарызм. А значыць, пажыцьцёвае зьняволеньне.

— Я не забіваў яго па палітычных прычынах.

— А па якіх?..

— Я казаў вам, па якіх. Але тое, што ён беларус — не палітычныя прычына.

— Тады якая?..

— Ну, можаце лічыць, эталагічная.

Шведскі сьледчы задумваецца і кажа: «Такой прычыны ў шведскіх законах няма».

Няма дык няма…

— У шведскіх законах і пажыцьцёвага зьняволеньня няма.

Сьледчы не згаджаецца:

— Пажыцьцёвае зьняволеньне ёсьць.

— Якое?

— 15 гадоў.

— І вы ня бачыце супярэчнасьці?

— У чым?

— У тым, што пажыцьцёвае — і 15 гадоў?..

Шведскі сьледчы ня бачыць супярэчнасьці ні ў адным шведскім законе. Бо для яго закон ёсьць закон.

А для майго адваката — не. Ва ўсякім выпадку, не ва ўсім і не заўсёды. Таму ён спадзяецца, што мы выкруцімся, хоць праз нейкі новы закон раптам зноўку ўзьнікла небясьпека дэпартацыі. Але гэтым разам, тлумачыць мне адвакат, не руціннай дэпартацыі, калі вывозяць за мяжу — і каціся ва ўсе чатыры бакі, а дэпартацыі з перадачай уладамі шведскімі ўладам беларускім з рук на рукі, як крымінальніка. Што азначае нават не дэпартацыю, а экстрадыцыю.

Выходзіла: адкуль я выехаў — туды прыехаў. А сьледчы страшыў, што найгоршае, што мяне чакае — пажыцьцёвае зьняволеньне на 15 гадоў.

— Гэта не закон, а рашэньне ўраду, — нярвова доводзіць мне адвакат, я ўпершыню бачу яго нярвовым. Мусібыць, калі мяне вышлюць, Ражон яму не заплоціць, бо за што плаціць?.. — І яно ня можа быць законам! Швецыя перанасычаная імігрантамі, цяпер іх пры любой магчымасьці будуць выпраўляць туды, скуль яны прыехалі. Найперш тых, каго на нечым за руку зловяць… Але ў рашэньні сказана пра дробныя злачынствы, пра дробныя!.. Дык няхай пакажуць мне закон, па якім забойства ў Швецыі — дробнае злачынства!

Не падобна, што адвакат сам верыць у тое, што рашэньне шведскага ўраду ў Швецыі не закон. Фармальна не, але… Улада ўсюды ўлада.

Адвакат разумее, што не давёў нічога ні мне, ні сабе, таму кажа, што ў любым выпадку дэпартуюць мяне ня заўтра, бо шведская бюракратычная машына — ня «Формула-1», і мы пасьпеем прайсьці псіхіятрычную эксьпертызу, а ўжо прызнанага хворым хай мяне хоць хто паспрабуе дэпартаваць хоць па якіх рашэньнях ці законах. А ў тым, што мяне прызнаюць хворым, ён ня мае сумневу. І не таму, што ў эксьпертах ягоны сябар, з якім пра ўсё дамоўлена, а таму, што любы чалавек, які жыў там, дзе жыў я, і лічыў сваё жыцьцё нармальным — хворы і ёсьць. Пасьля апошняга нашага спатканьня, як сьлед падумаўшы, адвакат прыйшоў да такой высновы.

Разьвітваючыся, ён спытаў ціха, шэптам: «А вы там, дома, нікога, апроч ката, не забілі?.. Ды што вы так наструніліся, я жартую…»

Ён не жартаваў.

Вярнуўшыся ў камеру, я ўключыў тэлевізар. У выпуску навінаў выступаў нейкі нацыяналіст. Худы, востратвары. Шведскія нацыяналісты пераважна худыя і называюць сябе шведскімі дэмакратамі. І вось гэты шведскі дэмакрат, а насамрэч шведскі нацыяналіст, казаў якраз пра мяне, беларускага нацыяналіста. Не персанальна пра мяне, а ўвогуле пра такіх, як я… «Яны прыязджаюць да нас, крадуць, страляюць, а мы павінны судзіць іх па нашых законах, даглядаць і карміць у нашых турмах — за чые грошы? Я ня згодны, каб за мае. І ніводны швед ня згодны. Няхай іх судзяць і ў турмы садзяць дома…»

Востратвары нацыянал-дэмакрат глядзеў некуды міма камеры і прамаўляў так, нібы апраўдваўся. Не выглядаў ён перакананым, што кожны швед з ім згодны. Нехта ж можа крык усчаць: «А гуманітарныя прынцыпы! А правы чалавека!..» Тут ёсьць каму крычаць, тут кантораў па правах чалавека ня меней, чым па ахове жывёлінаў.

Неяк прысьнілася, быццам Вера прыехала і служыць ў такой канторы. Стаіць у пікеце на Sцdra Fцrstagatan з плакатам: «Здавайце забітых у пункт прыёмкі забітых». І Ражон каля яе з бел-чырвона-белым сьцяжком круціцца, у мяне пытаецца: «Ты чаму забітага ў пункт прыёмкі ня здаў?..» Я Ражна адпіхваю, бо што мне Ражон хоць і з бел-чырвона-белым сьцяжком, мне Веры трэба растлумачыць, што S"odra F"orstagatan — не Бангалор, што ўвогуле ў Швецыі дэмакратыя, тут забітых здаюць, куды захочуць, а Вера адказвае, што так няправільна, бо, як хаваюць на адным месцы, гэтаксама ў адно месца трэба здаваць, вунь у нас жа здаюць у судмедэксьпертызу…

Калі Веру з перарэзанамі венамі знайшлі ў яе аднапакаёйцы і адвезьлі ў судмедэксьпертызу, там напісалі, што спачатку ў Веры спынілася сэрца, а пасьля ўжо яна набрала ванну і ўзрэзала вены. Таму так мала нацякло крыві…

Прычыну, па якой спынілася сэрца, судмедэксьпертыза не ўстанавіла. Не было прычыны. Доза алкаголю, які знайшлі ў крыві, прычынай быць не магла.

Здарылася гэта ў той дзень і прыблізна ў той жа час, калі я сеў на цягнік да Масквы, каб у Маскве сесьці ў самалёт да Стагкольма… Так што ў гэты час я мог не быць у Менску, а мог і быць — Вера жыла побач з вакзалам. Я мог з ёй выпіць, спыніць ёй сэрца, зацягнуць у ванну, перарэзаць вены і пасьпець на цягнік.