Белы Бім Чорнае вуха

Хлопчык здагадаўся, што сабака пакуль што не зусім давярае яму, смела падышоў і падаў руку:

— Прывітанне, Чорнае вуха.

Калі Бім падаў лапу, хлопчык крыкнуў:

— Хлопцы! Сюды, сюды!

Тыя падбеглі, але спыніліся ўсё ж наводдаль.

— Глядзіце, якія разумныя вочы! — дзівіўся першы хлопчык.

— А можа, ён вучаны? — запытаўся слушна тоўсценькі карапуз. — Толя, Толік, ты скажы яму што-небудзь — зразумее ці не?

Трэці, старэйшы за ўсіх, аўтарытэтна заявіў:

— Вучаны. Бачыш, таблічка на шыі.

— І ніякі не вучаны, — запярэчыў худзенькі хлопчык. — Ён не быў бы такі худы і невясёлы.

Бім і праўда страшна схудаў без гаспадара, і выгляд у яго змарнелы: падвяло жывот, нерасчэсаная шэрсць скудлачылася на баках і пашарэла на некалі бліскучай спіне. Сум і голад не робяць прыгожым і сабаку.

Толік дакрануўся Біму да лба, і той паглядзеў на ўсіх з даверам. Пасля гэтага ўсе па чарзе гладзілі Біма, і ён не пярэчыў. Адносіны адразу ж наладзіліся добрыя, а ў атмасферы поўнага ўзаемаразумення заўсёды не так далёка і да шчырага сяброўства. Толік услых прачытаў напісанае на латуннай таблічцы і ўсклікнуў:

— Ён — Бім! Адзін жыве ў кватэры! Хлопцы, ён есці хоча. А ну па дамах — і — сюды: нясі хто што можа.

Бім застаўся з Толікам, а хлопцы разбегліся. Цяпер Толік сеў на лаўку, а Бім лёг у яго ля ног і глыбока ўздыхнуў.

— Дрэнна, відаць, табе, Бім? — спытаўся Толік, пагладжваючы сабаку па галаве. — А дзе ж твой гаспадар?

Бім уткнуўся носам у чаравік і так ляжаў. Скора паказаліся адно за адным дзеці. Тоўсценькі прынёс булачку, Дарослы — кавалак каўбасы, Худзенькі — два блінчыкі. Усё гэта яны паклалі перад Бімам, але ён нават і не панюхаў.

— Ён хворы, — сказаў Худзенькі, — можа, нават і заразны. — І падаўся ад Біма.

Тоўсценькі таксама нечаму выцер руку аб штаны і таксама адышоў. Дарослы пацёр каўбасою нос Біму і ўпэўнена сказаў:

— Не будзе. Не хоча.

— Мама казала — усе сабакі заразныя, — усё баяўся Тоўсценькі, — а гэты і саўсім хворы.

— Ну і ідзі, — сярдзіта буркнуў Толік. — Каб я цябе тут і не бачыў… «Заразны»… Заразных ловяць жывадзёры, а гэты — вунь з якою таблічкаю.

Памяркоўны доказ падзейнічаў: дзеці зноў акружылі Біма. Толік пацягнуў за аброжак угару. Бім сеў. Толік адхіліў у яго мяккую губу і ўбачыў шчыліну ў шчэлепах, дзе канчаюцца зубы; адламаў кавалачак каўбасы і ўвапхнуў у гэту шчыліну — Бім пракаўтнуў. Яшчэ кавалачак — і яшчэ пракаўтнуў. Так і кончылі каўбасу са згоды і адабрэння прысутных. Усе засяроджана назіралі, а Тоўсценькі з кожным глытком таксама каўтаў, хаця ў роце ў яго нічога і не было: ён быццам дапамагаў Біму. Кавалачкі булкі ніяк нельга было ўвапхнуць — яна крышылася, тады Бім урэшце ўзяў булачку сам, лёг на жывот, паклаў булачку на лапы, паглядзеў-паглядзеў на яе і з'еў. Зрабіў ён гэта толькі з павагі да Толіка. У яго такія ласкавыя рукі і такі мяккі, нават чуць і сумны позірк, і так ён шкадуе Біма, што той не вытрываў гэтае душэўнае шчырасці. Бім і раней ставіўся да дзяцей інакш, а цяпер ён зусім пераканаўся, што маленькія людзі ўсе добрыя, а вялікія бываюць усялякія, бываюць і дрэнныя. Ён, вядома, не мог ведаць, што маленькія людзі потым становяцца вялікімі і таксама рознымі, але не сабачая гэта работа — разважаць, як і чаму з маленькіх добрых растуць вялікія нядобрыя людзі, такія, як Цётка або Кірпаты. Ён усяго-наўсяго з'еў булачку з-за Толіка, і ўсё. А ад гэтага яму не стала лягчэй, таму ён не адмовіўся і ад блінчыкаў. Ды і за цэлы тыдзень Бім еў толькі другі раз. Першы пасля загаварыў Толік:

— Паспрабуем уведаць, што ён умее рабіць.

Худзенькі сказаў:

— У цырку, каб скакалі, крычаць «Ап!».

Бім прыўстаў і ўважліва паглядзеў на хлопчыка, быццам пытаўся: «Цераз што — ап?!»

Дваіх узяліся за канцы папругі, а Толік скамандаваў:

— Бім, ап!

Бім лёгенька пераскочыў цераз наіўны бар'ер. Усе былі ў захапленні. Тоўсценькі загадаў выразна:

— Ляжаць!

Бім лёг (калі ласка, дзеля вас — з задавальненнем!).

— Сядзець, — папрасіў Толік. (Бім сеў.) — Падай! — І кінуў шапку.

Бім прынёс і шапку. Толік абняў яго ад захаплення, а Бім у сваю чаргу не застаўся вінен і лізнуў яго проста ў твар, у самую шчаку.

Вядома ж, Біму зрабілася куды лягчэй з гэтымі маленькімі чалавечкамі. Але вось тут-то і падышоў дзядзька, пакручваючы ў руках палачку, падышоў так ціха, што дзеці і не заўважылі яго, пакуль не запытаўся:

— Чый сабака?

На выгляд ён быў важны, пры шэрым вузкаполым капелюшы, пры шэрым банціку замест гальштука, у шэрым пінжаку, шэра-белых штанах, з кароткаю шэраю бародкаю, у акулярах. Ён, не зводзячы з Біма воч, паўтарыў:

— Дык чый жа сабачка, дзеці?

У два галасы адказалі Дарослы хлопчык і Толік.

— Нічый, — сказаў наіўна адзін.

— Мой, — насцярожана адказаў Толік. — На гэтую часіну мой.

Толік не раз бачыў Шэрага дзядзьку: ён паважна выгульваўся вакол парку ў адзіночку. Неяк раз вёў з сабою сабаку, які ўпіраўся і не хацеў ісці. А аднойчы падышоў да дзяцей і нудзіў ім, што і гуляць яны не ўмеюць так, як некалі, і ветлівасці тае няма, і выхоўваюць іх не так, як трэба, не так, як раней, і што за іх людзі ваявалі нават у грамадзянскую вайну, за вось гэтых, такіх, а яны нічога не паважаюць і нічога не ўмеюць, і што за ўсё гэта сорамна.

У той далёкі дзень, калі Шэры навучаў іх, Толіку было дзевяць год. Цяпер ужо дванаццаць. Але дзядзька не памятаў пра тое. Цяпер Толік сядзеў, абняўшы Біма, і сказаў: «Мой».

— Ну дык як жа: нічый ці яго? — запытаўся дзядзька да ўсіх, паказваючы на Толіка.

— На ёй вунь і таблічка ёсць, — умяшаўся не ў пару тоўсценькі.

Шэры падышоў да Біма, палашчыў за вуха і стаў чытаць на аброжку.

Бім выразна пачуў, зусім дакладна: Шэры пахне сабакамі, пахне неяк далёка, мнагадзённа, але пахне. Ён паглядзеў яму ў вочы і адразу ж не паверыў — ні голасу, ні позірку, нават і паху. Не можа тое быць, каб чалавек проста так увабраў у сябе далёкі пах розных сабак. Бім прыціснуўся да Толіка, спрабуючы адкаснуцца ад Шэрага, але той не пускаў.

— Нельга хлусіць, хлопчык, — прысарамаціў ён Толіка. — Па таблічцы — не твой сабака. Сорамна, хлопчык. Што, цябе бацькі так прывучылі, гаварыць няпраўду? Што ж з цябе будзе, як вырасцеш? Эх-хэ-хэ! — Ён выцягнуў з кішэні павадок і прышпіліў да аброжка.

Толік схапіўся за павадок і крыкнуў:

— Не чапайце! Не аддам!

Шэры адхіліў яго руку:

— Я абавязан даставіць яго на месца. А можа, давядзецца і протакал скласці. (Ён так і сказаў «протакал».) Магчыма, гаспадара яго алкагаль заеў. (Ён так і вымавіў — «алкагаль».) Калі так, то трэба сабаку адабраць. Пасада ў мяне такая — рабіць усё чэсна, па-чалавечы. Вось так-то. Знайду яго кватэру, праверу, ці правільна.

— А таблічцы не давяраеце? — з дакорам і амаль скрозь слёзы сказаў Толік.

— Давяраю, хлопчык, давяраю цалкам. Але… — Ён падняў палец угору і павучальна вымавіў, амаль урачыста: — Давярай, але правярай! — і павёў Біма.

Бім упіраўся, азіраўся на Толіка, бачыў, як той пакрыўджана заплакаў, але — што тут зробіш! — потым пайшоў-такі за Шэрым, падціснуўшы хвост і гледзячы пад ногі, не і падобны сам на сябе. Усім сваім выглядам быццам гаварыў ён: «Такое ўжо наша сабачае жыццё, калі нідзе няма гаспадара». Тут-то толькі і работы — цімануць за сцягняк і даць лататы, але Бім — сабака інтэлігентны: вядзі куды вядзеш.

Ішлі яны па вуліцы, на якой стаялі новыя дамы. Усе новыя. Усе шэрыя і такія аднолькавыя, што нават Бім мог бы сярод іх заблудзіць. У адным з дамоў-блізнят узышлі на трэці паверх, пры гэтым Бім заўважыў, што і дзверы ўсе аднолькавыя.

Адчыніла ім жанчына ў шэрай сукенцы:

— Зноў прывёў? А госпадзі ты мой!

— Не гундзі! — строга абарваў Шэры. Ён зняў з Біма аброжак і паказаў: — На, глядзі. — Жанчына чытала, надзеўшы акуляры, а ён працягваў: — Ніякага паняцця. На ўсю рэспубліку — толькі я адзін калекцыянер сабачых знакаў. А гэта таблічка — рэч! Пяцісоты знак!