Белы Бім Чорнае вуха

З-за таго, што яна часта паўтарала адно і тое ж, Бім, па сабачай сваёй бясхітраснасці, палічыў, што жанчыну так і завуць — Пятая нага. Але адно ён добра ведаў: да гэтае нельга падыходзіць. Дарма што ён не разумеў яе слоў, акрамя яе мянушкі, але ж ён чуў і бачыў, а таму ўзяў за правіла: да такіх — ні кроку, не звязвайся лепш. Потым ён пачаў неяк (нюхам, ці што?) вызначаць — каго трэба абысці, стараніцца. Добрых было вялікае мноства, злосных — лічаныя, але ўсе добрыя баяліся злосных. Бім — не, не баяўся, але яму было не да іх. Веданне пра людзей шырылася і паглыблялася, а на сабачы погляд, ён не быў ужо нейкі там выкаханы дылетант і ідэаліст, які гатоў павіляць кожнаму прахожаму. Бім за кароткі час стаў худэрбіна-худэрбінаю, але ўсё роўна ён быў сур'ёзны сабака, і ў яго была мэта ў жыцці — шукаць і чакаць.

І вось аднойчы раненька, правяраючы пахі на адным з тратуараў, ён атарапеў ад радасці. Ён прыпыніўся, фыркнуў і пабег, як ашалелы сабака, нічога не разбіраючы і не бачачы наперадзе. Але гэта магло здацца толькі збоку, а сапраўды ён бег па свежым следзе: тут толькі што прайшла Даша! Яна толькі-толькі была тут.

След прывёў яго да вакзала. Увайсці ў памяшканне было неяк нельга: людзі, людзі і людзі бясконца; нават на вуліцы, ля нейкага акенца, яны ціснуліся, штурхаліся, крычалі і нават раўлі, быццам ганчакі, дагнаўшы зайца і рвучы яго на кавалкі, не слухаючыся ні арапніка, ні рога. У такой сітуацыі аказвалася немагчыма ўлавіць Дашын след — след прапаў. Тады Бім зрабіў круг вакол вакзала і выйшаў да перона. Тут людзі стаялі кучкамі каля дзвярэй доўгіх домікаў на колах, не крычалі, не папіхаліся, а, наадварот, абнімаліся, цалаваліся і нават танцавалі ля дзвярэй аднаго доміка. Нікому не было да Біма ніякага клопату, таму ён вольна снаваў чаўнаком пад нагамі і засяроджана ўчытваўся ў перон.

І раптам з адных дзвярэй дыхнула Дашаю. Бім павёў да парога, але жанчына з вялікім жэтонам на грудзях прагнала яго. Аднак Бім не скарыўся: ён пачаў прынюхвацца да акон і глядзець на іх. Потым заўважыў, што апошнія ўвайшлі ў вагон дзве жанчыны ў белых халатах. Ён кінуўся было да іх, але домікі паволі паехалі. Бім кінуўся да акон. У яго сабачым розуме склалася, здавалася, зусім правільнае заключэнне: Даша там, людзі ў белых халатах там, значыцца, Іван Іванавіч, магчыма, там. Магчыма! Ці не павезлі яго людзі ў белых халатах?

І Бім, бедны Бім, цяпер ужо няшчасны Бім, спачатку лёгка бег упоравень за домікам, пазіраў на вокны. Тут яго і ўгледзела Даша.

— Бім! Бі-ім!!! — закрычала яна. — Мілы Бім! Прыйшоў правесці! Мой добры Бім! Бі-ім! Бі-і…

Голас яе рабіўся ўсё цішэйшы і цішэйшы. Домік уцякаў. А Бім, як ні стараўся, як ні сіліўся, усё адставаў і адставаў.

Потым ён бег за апошнім домікам да таго часу, пакуль той не прапаў з вачэй, бег і далей, па той самай дарозе, бо яна нікуды не скіроўвала. Бег доўга. І нарэшце, ледзьве перавёўшы дух, упаў між рэек, выцягнуў усе чатыры лапы, задыхаючыся і ціхенька скуголячы. Надзеі ніякае не засталося. Не хацелася нікуды ісці, ды ён і не змог бы, нічога не хацелася, нават жыць не хацелася.

Калі сабакі ўжо ні на што не спадзяюцца, яны паміраюць сваёй смерцю — ціха, без крыўды, з мукамі, якіх свет не ведаў. Але не Бімаў гэты клопат і не яму суджана зразумець, што каб не было надзеі зусім, ніводнае кроплі на зямлі, то ўсе людзі таксама памерлі б ад адчаю. Біму ўсё было куды прасцей: вельмі балела ўсярэдзіне, а сябра няма, і ўсё на гэтым. Гэтак як і лебедзь памірае пасля смерці каханае, узлятаючы высока і падаючы адтуль каменем; як журавель, страціўшы родную і адзіную жураўліху, лунае, выцягнуўшыся, распластаўшы крылы, і крычыць, крычыць, просіць у месяца смерці; гэтак тады і Бім: ляжаў, бачыў у трызненні адзінага і нязменнага сябра і гатовы быў на ўсё, нават і не разумеючы гэтае гатоўнасці. Але ён цяпер маўчаў. Няма на зямлі ні аднаго чалавека, які б чуў, што памірае сабака.

Сабакі паміраюць моўчкі.

Ах, каб зараз Біму некалькі глыткоў вады! А так, мабыць, не падняўся б ён ніколі, калі б…

Падышла жанчына. Яна была ў пінжаку на ваце і ў ватніках, на галаве хустка. Моцная, вялікая жанчына. Відаць, яна спачатку падумала, што Бім нежывы, — нахілілася, стала на калена і прыслухалася: Бім яшчэ дыхаў. Ён гэтак саслабеў з таго часу, як развітаўся з сябрам, што яму, вядома, нельга было рабіць такі прабег, які зрабіў ён следам за цягніком, — гэта бяздумна. Але хіба мае ў такім выпадку значэнне розум, нават у чалавека! Жанчына ўзяла ў далоні галаву Біма і прыпадняла:

— Што з табою, сабачка? Што ты, Чорнае вуха? За кім жа ты гэтак бег, гаротнік?

У гэтае грубаватае з выгляду жанчыны быў цёплы і ласкавы голас. Яна сышла пад адхон, прынесла ў брызентавай рукавіцы вады, зноў прыпадняла Бімаву галаву і паднесла рукавіцу, намачыла нос. Бім лізнуў яшчэ раз. І стаў хлябтаць. Жанчына гладзіла яго па спіне. Яна зразумела пра ўсё: нехта любімы паехаў назаўсёды, а гэта страшна, да жудаснага цяжка — праводзіць назаўсёды, гэта ўсё адно, што пахаваць зажыва.

Яна каялася перад Бімам:

— Я вось — таксама… І бацьку, і мужа правяла на вайну… Бачыш, Чорнае вуха, старая стала… а ўсё не забываю… Я таксама бегла ўслед цягніку… і таксама ўпала… і прасіла смерці сабе… Пі, мой харошанькі, пі, гаротнік…

Бім выпіў з рукавіцы амаль усю ваду. Цяпер ён паглядзеў жанчыне ў вочы і адразу ж паверыў: добры чалавек. І лізаў, лізаў яе грубыя, патрэсканыя рукі, злізваючы кропелькі, якія падалі з вачэй. Так Бім другі раз у жыцці спазнаў смак чалавечых слёз: першы раз — гарошынкі гаспадара, цяпер вось — гэтыя, празрыстыя, бліскучыя на сонцы, густа прасоленыя незагойным чалавечым горам.

Жанчына ўзяла яго на рукі і знесла з дарожнага палатна пад адхон:

— Ляжы, Чорнае вуха, ляжы. Я прыйду. — І пайшла туды, дзе некалькі жанчын корпалася на пуцях.

Бім глядзеў ёй услед мутнымі вачыма. Але потым, намогшыся з усяе сілы, прыўстаў і паволі, хістаючыся, пайшоў за ёю. Тая азірнулася, пачакала яго. Ён прыплёўся і лёг перад ёю.

— Гаспадар кінуў? — запыталася яна. — Паехаў?

Бім уздыхнуў. І яна зразумела.

Падышлі яны да тых, што працавалі. Усе тут былі жанчыны, апранутыя гэтаксама, як і Добры чалавек, а збоч стаяў мужчына ў аблавушцы на патыліцы і з люлькаю ў зубах. Ён запытаў сярдзіта:

— Да сабакі прывязалася, Матрэна? А хто рабіць будзе? Эх ты, Матрэна, Матрэна… Як ні скажы — Матрэна. — І тыцкаў пальцам да яе.

Бім скеміў: харошы чалавек — гэта Матрэна. Яна загадала яму ляжаць ля абочыны, а сама ўзяла нейкія вялізныя абцугі і ўхапілася імі за шпалу разам з астатнімі жанкамі.

— Раз-два, ўзялі! — раўнуў мужчына. — Яшчэ разік! Яшчэ раз! — крычаў ён нават з гонарам, узяўшы рукі ў бокі.

На кожны яго крык жанчыны цягнулі дружнымі рыўкамі так, што бервяно паслухмяна паўзло за імі, сціснутае абцугамі. Кожны раз, як цягнулі, твары ў жанчын аж чырванелі ад натугі, а ў аднае з іх, худасочнае і кволае, твар, наадварот, бляднеў і нават сінеў. Гэту жанчыну Матрэна адапхнула рукою і сказала гэтак сама, як некалі гаварыў гаспадар Біму, праганяючы яго:

— Адыдзі! Адпачні, а то богу душу аддасі. — І да мужчыны: — Ну крычы, ці што, анцыхрыст!

— Раз-два, ўзялі! — раўнуў той і паправіў аблавушку, стаў выводзіць, быццам яму было неўмагату цяжка: — Ой, бабкі, яшчэ раз! Муж паехаў на Каўказ! Не даехаў да Каўказа! Ажаніўся там, зараза! Стоп! Кладзі струмант!

Слова «зараза» Бім ужо чуў ад Кірпатага дзядзькі: нядобрае слова. Астатніх слоў ён не зразумеў.

А жанчыны паклалі абцугі, узялі жалезныя кастылі і пачалі ўбіваць іх цяжкімі доўгімі малаткамі, быццам бы забаўляючыся, убівалі кастыль за тры ўзмахі, а Кволая ад кожнага ўдару стагнала, вохкала: