Чужая бацькаўшчына

Баба дайшла да сярэдзiны вёскi i за калодзежам напаткала Ваўчкову Вольгу — расхрыстаную, у лёгкай паркалёвай сукенцы без рукавоў i ў мужчынскiх, на босую ногу, чаравiках. Нават зiмою ў Вольгi з твару i з рук не сыходзiла густое карычневае рабацiнне. На шырокiм, выдзеўбленым, як начоўкi, каромысле Вольга нясла, трымаючы за ржавыя драцяныя кручкi, два пустыя вядры.

— Ой, маладзiца, не пашанцуе мне, — сказала чужая кабета i прыпынiлася.

— Чаму, цётко? — здзiвiлася Вольга, вырачыўшы свае зеленаватыя, як у кошкi, вочы. Выцвiлых, белых вейкаў у яе не было вiдаць. Гаварыла яна не так, як усе верасаўцы, — прыйшла сюды замуж здалёк, з-пад Свiтазi.

— З пустым стрэла, — баба паказала арэхавым кiйком на палiванае вядро з мокрым лапiкам у дзiравым дне. — Гэта ж я ўчарашнiх начлежнiкаў шукаю. Нехта з вашай вёскi конi пасвiў на нашым жыце.

— А скуль жа ж, цётко, будзяцё?

— З Лезнявiч я… Сцяпана Чарняўскага жонка. Можа, чулi? Што з Амэрыкi не вярнуўся.

— Не, цётко. Я во пяты год як замужам тут, а сама то буду здалёк.

— А, хiба што, — баба ў чорным кажусе махнула галавою, паклала руку на руку, абапiраючыся на карычневы, у белаватых вочках, арэхавы кiёк. — Гэта ж сённяшняю ноччу зладзеi ў маю хату ўбiлiся. Палатно ўсё паняслi. Усё!.. Каб iм з гэтага палатна сарочкi на смерць шылi. Цi ж жарты — дванаццаць кускоў! Каб ён дванаццаць дзянёчкаў канаў, каб над iм дванаццаць дзён столь здзiралi, колькi ён забраў мае працы, труду майго… — Голас у бабы змянiўся, яна шморгнула носам, i сухiя, зморшчаныя губы яе пачалi крывiцца, барада дробненька задрыжала, на чырванаватай шчацэ пасунулася сляза, пакiдаючы мокры шнарок, дабегла да краю губы. Кабета злавiла яе языком. — I след як у вашу вёску iдзе.

— Ах, лiха! — рот у Вольгi разявiўся, жоўтыя вочы глядзелi недзе ў сябе. Яна, мусiць, думала, хто ж гэта ездзiў на начлег, перабiраючы ў памяцi ўсiх, хто ў вёсцы меў коней.

— Пайду да солтыса.

— Дак пэўна ж, цётко, — схамянулася Вольга i, не знiмаючы з iржавых драцяных кручкоў сваiх рук, стала паказваць каромыслам на солтысаву хату: — Вуньдзека, як будзе адсюль, трэцяя хата. З белымi вокнамi… Бачыце?

— Чаму ж не, — кабета разагнулася, зняла з кiйка адну руку i зацюкала гэтым лёгкiм, пустым кiйком па цвёрдай умёрзлай зямлi, потым абярнулася i спытала яшчэ: — Кажаце, тая, што з белымi вокнамi?

— Ага, — азвалася з-пад калодзежа Вольга, ловячы абслiзганую з драўляным акаваным вядром жэрдку.

Хмурная ранiца нiзка вiсела над вёскай. Сiвая, як попел, высушаная марозам зямля была прысыпана лёгкiм, нiбы тапалёвы пух, снегам. Шарэлi падсушаныя марозам платы, збуцвелая, прыцярушаная снегам салома на стрэхах. Толькi мох, што ўсю восень цвiў зялёнымi купiнамi на старых хатах i гумнах, цяпер зрабiўся жаўтлявы.

Вольга набрала вады i, гнучыся пад каромыслам i расплюхваючы яе на сiвыя ад пылу чаравiкi, борздзенька пайшла вулiцаю — ёй не цярпелася каму-небудзь расказаць навiну.

Пад полудзень гэтая навiна, як балван з гары, пакiдаючы чорны след i большаючы, дакацiлася да Корсакавай хаты.

Гаварылi ў вёсцы, што сёння ўночы верасаўскiя начлежвiкi пакралi ў Лезнявiчах палатно i што палiцыя лавiла Мiцю Корсака i двух Алесiных малацьбiтоў.

Прынясла гэтую навiну ў хату, вярнуўшыся з сяла, Хрысця.

— Я ж як i чуў, што тое будзе. Падаткнулi дурня! А цяпер дакажы — укроў цi не ўкроў, а адвячаць то прыйдзецца, — загаварыў Корсак, не паднiмаючы галавы i адварочваючыся, каб не глядзець на Мiцю.

Мiця ўздыхнуў, падняўся з лавы, прыкусваючы нiжнюю губу, пайшоў за плiту.

— Во, i не ў нос. Пыхi колькi, бачыў ты. — Корсак пагнуўся i стаў заглядваць, круцячыся сярод хаты, то пад ложак, то пад лаву. Вочы ў яго налiвалiся крывёю. — Дзе ж яно?.. Палатно дзе, лiха твае матары!

— Дзе? — хмыкнуўшы, перапытаў Мiця. — У печы — дзе ж?..

— Як?

— Спалiў.

— Во, дадумаўся, дапетрыў, — Корсак пакруцiў галавою i забегаў па хаце. Нарэшце дайшоў да аква, доўга глядзеў у шыбу — ад гладкай, як качан, яго галавы адсвечвала нiзкае жаўтаватае сонца, — потым спытаў, не азiраючыся, ужо ў Хрысцi: — I хто гэта ўсё гаворыць? Распускае гэтыя плёткi?

— Хто ж? Вольга Ваўчкова…

— Ну сучка! Я ёй пакажу! — Корсак адарваўся ад акна, зняў з цвiка свой паўшубак з рудым цялячым каўняром i суконную, заношаную да рубцоў кепку. — Не, я пайду! — i вачаў акрывацца, не трапляючы рукою ў рукаво.

— Чаго ты пойдзеш? Чаго? — азваўся з-за плiты Мiця.

— I праўда, дзядзька, — Хрысця пастаранiлася, сыходзячы яму з дарогi. Стаяла, склаўшы пад грудзьмi рукi. — Толькi сабе пашкодзiце. А яна пабрэша i сцiхне.

— Воўк сабакi не баiцца, але звягi наравiцца. Яна будзе мянцiць языком, а я цярвецьму — не на таго нарвалася. — Корсак узяўся за клямку i, нацiскаючы пальцам на абслiзганы язык, пхнуў плячом дзверы.

Канаў кароткi дзень. Пад самы вечар аглянулася сонца — свяцiла праз шчылiну нiзкае сiняе хмары толькi чырвоным краёчкам. Рэдзенькая, як прасеяная, чырвань ляжала на сценах, заглядвала пад прычолкi стрэх, адбiваючыся на сухiх, з няроўным шклом, вокнах.

Корсак ад спешкi iшоў неяк бокам, гроб адною нагою перамешаны з пяском снег.

Ваўчок жыў акурат пасярэдзiне вёскi — плота ў яго не было, ад вулiцы ляжалi вялiкiя, выслiзганыя заднiцамi каменнi: тут улетку збiралася сяло, сыходзiлiся бабы сустракаць кароў, што, пускаючы слiну i тручыся бакамi аб кусты, ляцелi з пашы да рэчкi; познiмi вечарамi ў зацiшку пад цёмным навiслым бэзам любiлiся хлопцы з дзяўчатамi.

Цяпер бэз быў голы i рэдкi: праз яго свiцiлiся чырвоныя ад нiзкага сонца вокны з старымi, у воспе шашалевых дзiрачак, лiштвамi.

Пад застрэшкам над вокнамi вiсеў доўгi вянок густа начапляных на дрот чырвоных, ужо сухаватых, рабiн — мусiць, на зiму на лякарства.

Хата была старая, з павыгнiванымi да стрыжняватай сарцавiны падвалiнамi.

Ваўчок гаспадаркi не глядзеў. Год пятнаццаць назад, вярнуўшыся з войска i прынёсшы дадому доктарскi сакваяж з начыннем, ён пахвалiўся ўсiм, што пры вайсковым доктару быў спярша санiтарам, потым фельчарам i ўмее цяпер лячыць людзей. Языкаватыя верасаўцы далi яму мянушку «фэйчар» i лячыцца да яго, вядома, не пайшлi. Людзi ж з дальшых вёсак, шукаючы ратунку ад якое нязлечнае хваробы, прыблуквалi часам i ў Верасава, i потым Ваўчок хвалiўся, цi найболей яго Вольга, што чалавек з-пад Белiцы, у якога аднялiся абедзве нагi, праз месяц пачаў хадзiць i кiй нават выкiнуў. Верасаўцы слухалi яе, у каго-небудзь крывiлася ад смеху губа, жмурылiся вочы, i ён ужо трос галавою: «Фэйчар, што скажаш». I ўсе пачыналi рагатаць. Вольга моргала выцвiлымi вейкамi, а праз дзень цi два, калi на абслiзганых каменнях, чакаючы з поля быдла, збiралiся верасаўскiя бабы, зноў пачынала пра тую нязлечаную хваробу.

«Вот махляр», — думалi бабы, разыходзячыся кожная за сваёю кароваю, што ўжо цiснулася ў двор i тоўстымi бакамi ламала крывыя, на адным прабоi, веснiкi.

«Махляр-то махляр, тут i ў цюрму праз яе сядзеш», — думаў Корсак, скiроўваючы да Ваўчка на надворак.

Забарабанiўшы па дошцы ланцугом, з буды высунуўся i загыркаў, шчэрачы рэдкiя зубы, чорны, з карычняватымi кропкамi над вачыма, Ваўчкоў сабака. Але караткаваты ланцуг не пускаў яго да дзвярэй, сабака турзануўся раз-другi i толькi вяла, не хочучы, гаўкаў.

Корсак пакруцiў за абслiзганую закрутку i ўвайшоў у цемнаватыя сенi, спатыкаючыся тут на старым павыбiваным току.

— Ты, браце, хоць ямы зараўняў бы, — сказаў Корсак у хаце, замiж таго, каб даць «дзень добры». — А то ж чужы чалавек i ногу зломiць.

Ваўчок, шчуплявы, дробны мужчына з шырокiм прысадзiстым носам, адкiнуў з патылiцы на белае, лысае цемя рэдзенькi касмык валасоў:

— Нiчога, дзядзька Улас, калi на бяду пойдзе, то i на роўнiцы спатыкнешся.

На лаве каля яго калываўся, мусiць, толькi што выразаны з палена, драўляны чалавечак з пiлоюшчэпкаю, на канцы якое вiсела сырая картопля.