Чужая бацькаўшчына

— А дзецi ж у Ладака ёсць? — спытаў Мiця.

— А хто ведае, чые гэта дзецi? З парабкам усё круцiлася, можа, ад яго i зняслася, — голас у Радзюка дрыжаў, перабiваўся грукатам калёс. — Ого, яна не дурная. Стой, каб на цябе воўк! — Радзюк раптам пацягнуў да сябе лейцы.

Зачынялi пераезд — брэнкаючы бляшаным чорным лiхтаром, апускаўся паласаты шлагбаум. Чыгуначнiк у чорнай фуражцы з белым арлом круцiў корбу.

Далёка на закругленнi зялёным вусенем поўз пасажырскi поезд.

— Пра што гэта я хацеў сказаць? — Радзюковыя сiненькiя шкляныя вочы глядзелi на Мiцю, але, мусiць, не бачылi яго. — Няўжо пра зямлю?

— Дзякую, дзядзька, што падвязлi, — Мiця саскочыў з воза i, абышоўшы шлагбаум, перабег цераз рэйкi, што пачыналi ўжо звiнець i ляскаць, нiбы хто стукаў па iх малаточкам.

Гарбатая вулiца, з выбрукаванымi рышткамi, зварочвала ў цэнтр мястэчка.

Схмурнелася. Залётаў рэдкi лёгкi снег. Завiўся мiж вострага галля чорнай грушы, што трымала яшчэ на вяршку жоўтае лiсце. Зашоргаў у гародчыку па сухiх i звiнючых, як троснiк, стрымбулях счэзлых кветак. Лiп павучынаю Мiцю на вочы. Вецер змятаў яго да плота, як змятае, круцячы, улетку тапалёвы пух.

Мiця выйшаў на шырокi брукаваны пляц: з аднаго боку за мурам хавалася прысадзiстая царква з трыма зялёнымi купаламi, з другога, дзе iшоў Мiця, шчыльна цiснулiся белыя яўрэйскiя крамы з паадмыканымi i прыстаўленымi да сцен жалезнымi заваламi. Пасярод брукаванага пляца тоўстаю кадушкаю стаяў цэментовы слуп, аблеплены стракатымi афiшамi. Каля крамаў таўклiся бабы, збыўшы сваё хатняе, трымалi на сагнутай руцэ лёгкiя жоўтыя лубяныя карзiны i шарыя кошыкi, напытвалi адна ў адной, што купiць гарадское ды крамнае. Каля царквы, ля муру, збiлiся фурманкi.

Мiнуўшы пляц, Мiця скiраваў у вузкi нямошчаны завулак. I холадам у грудзях падняўся страх, затрапяталася сэрца: у канцы завулка, за сiткам драцяное загарадзi, быў вiдаць новы, скiданы са старое смалiны пад нямецкi вугол i накрыты бляхаю дом. Яснасцю адсвечваў жоўты шкляны ганак. Гэта быў пастарунак. Адтуль на ровары ехаў палiцыянт у сiнiм шынялi i ў круглай, з доўгiм акутым брылём фуражцы. Цяжка рыпела пад iм сядло, пакiдаючы на муцэ снегу чорны след, шапацелi тоўстыя колы з блiшчастымi абадамi.

Пагусцеў i завiўся чорным роем з каламутнага неба снег. Зашыпеў, апякаючы Мiцю твар. У мiг вока пачала бялець шарая вулiца. Белаю зрабiлася грыва ў каня, што стаяў на другi бок вулiцы, накрыты старою радзюжкаю, з торбаю аўса, павешанаю на голаў.

Мiця падняўся на ганак i абтрос з шапкi, махнуўшы ёю, снег, увайшоў у вузкi калiдорчык. Ад кафельнай печкi з цяжкiмi чыгуннымi дзверцамi дыхала цяплом, свежаю фарбаю пахла ад чырвонае блiшчастае падлогi.

За белымi з меднаю ручкаю фiлянговымi дзвярамi душылася трывога. Мiця пастукаў i, учуўшы нечы глухi за дзвярыма голас, нацiснуў на медную ручку. За фанерным столiкам, над якiм навiс у таннай аправе партрэт падстрыжанага пад бобрык, у вайсковым фрэнчы i з абвiслымi вусамi Пiлсудскага, сядзеў курносы лысаваты палiцыянт з тоўстымi шчокамi. Каля яго стаялi двое: сiвы, у рудым суконным паўшубку мужчына i дробная, у худаках, кабета, з карычняватым струпам на шчацэ. Кабета трымала ў руцэ клунак, звязаную за чатыры рагi белую хустку.

— А вам што? — зморшчыў лоб палiцыянт, падымаючы вочы на Мiцю.

— Павестка, во.

Палiцыянт узяў з Мiцевых рук жоўтую паперку, нахмурыўшыся, прабег яе вачмi i падняўся за сталом: высокi, ледзьве не дастаючы галавою да партрэта. Пайшоў да чорных, абабiтых цыратаю дзвярэй.

— Паночку, так дзе ж нам яго шукацi? — падбегла за iм кабета. — Як жа ж падаянку перадаць?

— Не ведаю, — сказаў палiцыянт, не абарочваючыся, i адчынiў абабiтыя цыратай дзверы.

— Сына во арыштавалi, — уздыхнуў мужчына. — I канцоў нiдзе не знойдзеш.

— Можа, дзе затаўклi, забiлi, таму i маўчаць, — пякучым болем на вачах у кабеты задрыжалi слёзы. — Другi раз ужо забралi. Толькi паўгода дома пабыў… Ногi не адышлi яшчэ. Гумамi на пятах мяса паадбiвалi. Скалечылi хлопца.

Мiця слухаў, не спускаючы вока з абабiтых дзвярэй. Адтуль зноў выйшаў палiцыянт, махнуў галавою, паказваючы на дзверы, трымаючы за ручку, счакаў, покуль не зойдзе Мiця, i прыгрукнуў iмi.

Мiцю заклаў грудзi горкi, удушлiвы дух тытуню. На столiку, з-пад якога блiшчаў перад наваксаванага бота, у глiнянай попельнiцы тлела цыгарата — цягнуўся, пакалыхваючыся, шырокаю пасмаю i закручваўся кудзеркамi сiваваты дым.

За столiкам сядзеў маладжавы, далiкатны з твару, толькi з нейкiмi звераватымi вочкамi пад вострымi бровамi, старшы пастарункавы Бубель. Зачасаныя набок чарнявыя валасы блiшчалi ўкладзенымi фалдамi. Мiця яго ведаў — ён прыязджаў у Верасава, калi, дзелячы зямлю, парэзалiся Чувакi.

З боку столiка, заклаўшы нага за нагу i трымаючы на калене сiнюю фуражку, сядзеў палiцыянт Гура — тутэйшы паляк з Дварчанаў — кароткi, з тоўстаю шыяю i шырокiмi плячыма.

— Садзiся — у нагах, кажуць, праўды няма. — Гура паказаў галавою на крэсла з вялiкаю, выцiснутаю на фанерцы кветкаю. Голас у яго быў тоўсты.

Мiця сеў, аглядаючы невялiчкi пакойчык з адным, забiтым жалезнымi прэнтамi, акном, з вялiкiм, як шафа, сейфам у кутку, з точанаю драўлянаю вешалкаю, на якой вiсеў шынель i шапка з доўгiм, акутым на канце брылём. З пакоя выходзiлi яшчэ адны дзверы.

— Значы, Корсак? — нагнуўшы голаў, Бубель неяк далiкатна прытаптаў свой кучаравы чубок.

— Ага, — сказаў Мiця, узiраючыся на яго белыя з ружаватымi пазногцямi рукi.

Бубель адхiлiўся ад стала, выцягнуў да палавiны сярэднюю шуфлядку i дастаў сiнi тоўсты сшытак — Мiця пазнаў, што сшытак быў яго — на вокладцы вялiкiмi лiтарамi выведзена: «вершы». Тут было ўсё, што складаў за апошнiя два гады.

— Значы, бавiмся вершыкамi? — Бубель суха папляваў на пальцы, перагарнуў сшытак — там Мiця ўбачыў нейкiя чырвоныя крэскi.

Выцягнуўшы шыю, Гура таксама заглянуў у сшытак, потым падняў чорныя, што зраслiся на пераноссi, бровы:

— Па-расiйску пiшаш?

— Не, па-беларуску, — сказаў Бубель, хмыкаючы i адкрываючы неяк з аднаго боку рот — там блiшчаў верхнi залаты зуб.

— А-а, — Гура пацягнуў рукою па шорсткай, мусiць, з учарашняе ранiцы не голенай шчацэ. — Гэта з тых, што Беларусь шукаюць.

— А нашто яе шукаць, яна пад нагамi, — Мiця спадылба цiкаваў на Гуру.

— I праўда, што пад нагамi, бо наверсе не была i не будзе, не, — заплюшчыўшы вочы, Гура пакруцiў галавою. — Пастарунак будзем саломаю крыць. Бiрачкi з венiкаў выразацьмем. — Гура пацягнуў за медны на мундзiры гузiк: — Бо з чаго iх зробiш — медзi няма…

— А пастарункаў, можа, i не будзе…

Гура разявiўся i задраў голаў. Мiця ўбачыў, як зграблася, нiбы лiст лопуху на агнi, яго шырокая тоўстая рука. I раптам учуў удар — кароткi i пякучы, нiбы ткнулi ў вока гарачым асмалкам. Гэта бiў Бубель — тою белаю рукою з ружовымi пазногцямi. Мiця адхiснуўся, але ўдарылi з другога боку — у вуху глуха зазвiнела, як што адарвалася. Ён учуў, што падае разам з крэслам, што б’юць ужо нагамi ў жывот — там востра аддаецца боль.